Pojęcia z historii

Demokratyzacja- proces polegający na zajściu szeregu zmian i przekształceń sfery życia publicznego (w szczególności sfery polityki), powodujący przemianę systemu rządów niedemokratycznych w rządy demokratyczne. Efektem końcowym tego procesu jest przeorganizowanie systemu społecznego, który zaczyna funkcjonować w oparciu o zasady demokracji. Niekiedy demokracja pojmowana jest również jako proces zmian zachodzących w ramach konkretnej partii politycznej lub innej organizacji, który doprowadzić ma do wzrostu realnego wpływu ich czlonków. W Polsce i krajach Europy Środkowo-Wschodniej demokratyzacja rozpoczęła się w latach 1989-1990, przechodzenie od systemu “realnego socjalizmu” do kapitalizmu i gospodarki rynkowej.
Decentralizacja- proces przenoszenia uprawnień związanych z podejmowaniem decyzji przez centralne ośrodki kierownicze (np. państwa, organizacji) na podległe organy. W państwie demokratycznym oznacza ograniczenie zakresu władzy aparatu państwowego na rzecz samorządu terytorialnego, którego samodzielność i uprawnienia są ustawowo zagwarantowane. Decentralizacja sprzyja procesom demokratyzacji, a ograniczając znaczenie aparatu państwa, zwiększa wpływ społeczności lokalnych na sprawy publiczne.

Denazyfikacja- środki podjęte przez aliantów po zakończeniu II wojny światowej w celu zlikwidowania w życiu społecznym, politycznym, prawnym, kulturalnym, oświatowym oraz gospodarczym przejawów nazizmu, a w konsekwencji stworzenie podstaw rozwoju demokratycznych Niemiec. Zapowiedziana na konferencji jałtańskiej, konkretne postanowienia podjęto na konferencji poczdamskiej. W ramach denazyfikacji rozwiązano wszystkie organizacje i instytucje faszystowskie, w przyszłości miano także zapobiegać ich odrodzeniu się.

Demilitaryzacja- rozbrojenie. Zakaz pobytu albo ograniczenie liczby oddziałów wojskowych na określonym terytorium (strefa zdemilitaryzowana) ponad ich liczbę niezbędną do zachowania porządku publicznego. Rozbrojenie obejmować może także demilitaryzację przemysłu polegającą na zakazie produkcji sprzętu wojskowego i zdemontowaniu urządzeń służących do tego celu. Na mocy umowy poczdamskiej po II wojnie światowej całkowitą demilitaryzacją zostały objęte Niemcy.
Pierwszy kryzys berliński w latach 1948-1949 spowodowany był zawieszeniem spotkań w ramach Sojuszniczej Rady Kontroli, w związku z konfliktem między zachodnimi mocarstwami a ZSRR. Było to przyczyną wprowadzenia przez administrację radziecką nakazu kontroli ruchu międzystrefowego, dotyczącego także wojskowych transportów; objęcia zachodnich sektorów Berlina, wbrew ZSRR, reformą walutową zarządzoną przez aliantów w ich strefie okupacyjnej .W efekcie ZSRR wprowadził blokadę w ruchu naziemnym między Berlinem Zachodnim a strefami okupacyjnymi zachodnich mocarstw. Odpowiedzią na to było utworzenie przez aliantów “mostu powietrznego” i zaopatrywanie Berlina Zachodniego w niezbędne towary drogą lotniczą aż do 1949.
Kolejny kryzys (1958) wiązał się z odrzuceniem przez aliantów propozycji ZSRR przekształcenia Berlina Zachodniego w wolne, zdemilitaryzowane miasto. Masowa emigracja obywateli NRD do Berlina Zachodniego spowodowała zamknięcie przejść w Berlinie i powstanie berlińskiego muru.

Doktryna Breżniewa -, stosowana w publicystyce polit. nazwa zasady polityki zagr. ZSRR, zgodnie z którą miał on prawo do interwencji zbrojnej, jeśli uznał, że zostały naruszone „podstawy ustroju socjalistycznego” w którymś z krajów bloku komunist.; sformułowana we wrześniu 1968 w artykule redakcyjnym „Prawdy”, po agresji ZSRR na Czechosłowację; była formą ideologicznej sankcji sowieckiego ekspansjonizmu; zw. też doktryną ograniczonej suwerenności; odrzucona oficjalnie przez M.S. Gorbaczowa.
Rewolucja węgierska 1956, masowe wystąpienia ludności węgierskiej przeciwko stalinowskiemu reżimowi komunistycznemu. Do 1956 na Węgrzech sprawowała władzę grupa ortodoksyjnych stalinistów. Po XX zjezdzie KPZR domagano się demokratylizacji i ustąpienia przywódcy stalinistow. 23 października odbyła się druga manifestacja pod hasłami solidarności z ruchem przemian demokratycznych w Polsce. Obraźliwe przemowienie, które przerodziło się później w zbrojne powstanie, które wkrótce ogarnęło całe Węgry. W listopadadzie nowy rząd ogłosił wystąpienie Węgier z Układu Warszawskiego i neutralność państwa. 4 listopada wojska radzieckie zaatakowały Budapeszt, walki trwały 7 dni. Walki trwaly do 1957r. Zginelo wiele ludzi.
Jesień Narodów, wydarzenia w Europie Środkowo-Wschodniej od 1989. Miały charakter rewolucyjny. Rozpoczęcie tych przemian sięgało początku lat 80. – narodzin “Solidarności” w Polsce, nasilaniu się ruchów opozycyjnych, pierwszych prób reform w krajach socjalistycznych. M.in. Węgry dokonały zmian w konstytucji, przeprowadziły referendum, zburzono mur berliński. Likwidacja Układu Warszawskiego i RWPG.
Polski październik 1956, potoczne określenie przełomu politycznego w Polsce w II połowie 1956. Po wydarzeniach poznańskiego czerwca kierownictwo PZPR zadeklarowało chęć naprawy tzw. "błędów i wypaczeń". W społeczeństwie i w samej partii narastał sprzeciw wobec stalinizmu. Na sekretarza wybrano Gomółke. Rezultatem polskiego października były istotne przemiany społeczne: uwolnienie kardynała S. Wyszyńskiego. zaniechanie kolektywizacji rolnictwa, masowe rehabilitacje ofiar prześladowań politycznych, ograniczenie działalności Służby Bezpieczeństwa oraz ustalenie korzystniejszych dla Polski zasad polsko-radzieckiej współpracy gospodarczej, a także wznowienie repatriacji Polaków z ZSRR.
Konstytucja PRL ustawa zasadnicza z elementami aktu deklaratywno-propagandowego, legalizowała ustawodawstwo komunistyczne. Do podstawowych zasad ustrojowych państwa wymienionych w Konstytucji PRL należały: fundamentalna rola własności społecznej, planowanie społeczno-gospodarcze, ludowładztwo, system przedstawicielski, praworządność i współudział mas w rządzeniu państwem. W Konstytucji PRL, w miejsce tradycyjnego podziału na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą wprowadzono Sejm i Rade Państwa.
Marcowe wydarzenia 1968, kryzys polityczny, któremu dały początek rozruchy studenckie, m.in. w Warszawie i w Krakowie, połączone z falą antysemityzmu, na skutek czego wyemigrowało z kraju ok. 20 tys. obywateli polskich pochodzenia żydowskiego. Kryzys społeczno-polityczny narastał od końca lat 50.
Orędzie biskupów polskich do niemieckich z 18 XI 1965, orędzie biskupów polskich wystosowane z okazji nadchodzącego milenium chrztu Polski. Był to jeden z 56 listów do episkopatów różnych krajów. Myślą przewodnią było poinformowanie Kościoła o zbliżającej się rocznicy tysiąclecia chrześcijaństwa na ziemiach polskich oraz tysiąclecia narodu i państwa polskiego. Zawierało sformułowania wzywające do pojednania narodów polskiego i niemieckiego i do wzajemnego wybaczenia sobie krzywd.
Stan wojenny, instytucja prawa wewnętrznego przewidziana na wypadek zbrojnej interwencji innego państwa. Skutkiem wprowadzenia stanu wojennego jest ograniczenie praw człowieka, praw i wolności obywatelskich, nie mogą one jednak dotyczyć godności człowieka, obywatelstwa, ochrony życia. Mogą być także zwiekszone lub zmniejszone obowiazki organów państwa. Stan wojenny wprowadza prezydent. Stan wojenny w Polsce, ograniczenie praw obywatelskich wprowadzone w nocy z 12 na 13 XII 1981 w celu zahamowania aktywności społeczeństwa dążącego do gruntownej reformy ustroju społeczno-politycznego PRL, uzasadniany groźbą zamachu stanu i przejęcia władzy przez opozycję skupioną w "Solidarności", wprowadzono m.in. godzine policyjna. Stan wojenny został zawieszony w 1982r.
Okrągły Stół, rozmowy przedstawicieli opozycji, głównie osób związanych ze zdelegalizowaną po wprowadzeniu stanu wojennego "Solidarnością", z reprezentantami obozu rządzącego, przede wszystkim zaś z PZPR, prowadzone w 1989. Formuła dyskusji i rokowań między przedstawicielami różnych ugrupowań, dażaca to uzyskania współnego porozumienia, w Polsce m.in. ładu gospodarczego.
Wojna na górze ( Wałesa)- w 1980 roku utworzono NSZZ "Solidarność" i powołano Krajową Komisję Porozumiewawczą z przewodniczącym L. Wałęsą. Domagano się powszechnego prawa do pracy, jasnego podziału kompetencji organów państwa, demokratyzacji życia publicznego i doboru kadr kierowniczych wg rzeczywistych kwalifikacji. Jest organizacja wieloswiatopogladowa.
Balcerowicza plan, program stabilizacji gospodarki i przekształcenia polskiego systemu gospodarczego opracowany w 1989 przez ówczesnego ministra finansów i wicepremiera L. Balcerowicza. Głównymi celami planu Balcerowicza było doprowadzenie do wewnętrznej wymienialności złotego, zrównoważenie budżetu państwa i sprawowania kontroli polityki monetarnej, utrzymanie stabilnego kursu wymiany walut, zwalczanie inflacji i szybka prywatyzacja.
Destalinizacja- System monetarny: 100 Kopecks = 1 Rouble. W okresie Chruszczowa. Oficjalne stanowisko Chruszczowa i kierowanej przez niego partii zawarto w uchwale z 1956, w której potępiano kult jednostki, wprowadzano kolegialność decyzji na wszystkich szczeblach partyjnych i państwowych, zasadę równouprawnienia z państwami.
Dekartylizacja- proces podziału karteli na mniejsze jednostki gospodarcze, w układzie poczdamskim. Została postanowiona dekartylizacja dla gospodarki niemieckiej w celu zapobiedzenia odrodzenia się potęgi ekonomicznej wielkich przemysłowcow, odpowiedzialnych za udzielenie poparcia faszyzmowi w Niemczech. W RFN nie realizowano dekartylizacji.