Jan III Sobieski

Jan III Sobieski (1629-1696), król polski od 1674. Syn Jakuba, kasztelana krakowskiego, i Teofili Daniłowiczówny, wojewodzianki ruskiej, wnuczki hetmana S. Żółkiewskiego. W latach 1646-1647 podróżował po Francji i Niderlandach, gdzie zapoznał się szczególnie z wojskową sztuką inżynieryjną. Doświadczenie wojskowe zdobywał na polu walki, służąc m.in. pod hetmanami S. Czarnieckim i J. Lubomirskim. Od 1648 walczył jako dowódca chorągwi pod Zborowem, Beresteczkiem, Żwańcem i Ochmatowem. Dowodził własnym pułkiem, sześciotysięcznym tatarskim oddziałem posiłkowym w bitwie warszawskiej ze Szwedami (1656). W 1665 ożenił się z Marią Kazimierą d'Arquien. W tym też roku został marszałkiem koronnym. W 1666 otrzymał buławę hetmana polnego koronnego. Wziął udział w, zakończonej przegraną wojsk królewskich, bitwie z rokoszanami J.S. Lubomirskiego (rokosz Lubomirskiego) pod Mątwami. W 1667 przeprowadził kampanię przeciw wojskom tatarsko-kozackim, zakończoną zwycięską obroną Podhajec, po której mianowany został hetmanem wielkim koronnym. Po abdykacji Jana II Kazimierza (1668), zwolennik wyboru Kondeusza, protegowanego Ludwika XIV, na tron polski. W 1671 odniósł zwycięstwa nad Tatarami pod Bracławiem i Kalnikiem.

Wstąpienie na tron

W 1672 Turcy wystąpili z całą swą potęgą przeciwko Polsce, oblegali i zdobyli Kamieniec Podolski, podeszli pod Lwów. Jan III Sobieski nie dysponował siłami, które mógłby przeciwstawić dwustutysięcznej armii sułtana Mehmeda IV. Najazd turecki zakończył się niekorzystnym dla Rzeczypospolitej traktatem buczackim. W roku następnym Jan III Sobieski odniósł zwycięstwo pod Chocimiem nad wojskami tureckimi, co pozwoliło na częściową rewizję traktatu i przyniosło hetmanowi koronę królewską po śmierci M. Korybuta Wiśniowieckiego.Po wstąpieniu na tron dokonał zwrotu w dotychczasowej polityce państwa. Poprzez zawarcie w Jaworowie (1675) tajnego przymierza z Francją chciał uzyskać sojusznika do walki z Brandenburgią o Prusy Wschodnie i Austrią o Śląsk. Plany królewskie po części tylko pokrzyżowały walki z Turcją, które zakończyły się bitwą i traktatem pokojowym w Żórawnie (1676). Przeciwko planom Jana III Sobieskiego wystąpiła grupa magnatów, pozostająca pod wpływami Brandenburgii i Austrii oraz Stolica Apostolska. Pod naciskiem tych sił król zawarł polsko-austriackie przymierze zaczepno-odporne, które przyniosło zwycięstwo nad Turkami pod Wiedniem (1683) oraz zobowiązywało króla, jako sygnatariusza Ligi Katolickiej, do kontynuowania wojny z Turcją. Efektem tego były dwie nieudane wyprawy przeciwko zhołdowanej przez Turków Mołdawii (1686 i 1689). W 1686 Sobieski zawarł z Rosją pokój wieczysty. Należał do najwybitniejszych wodzów Rzeczypospolitej, umiał wykorzystać wszystkie rodzaje wojsk na polu walki. Mecenas kultury i sztuki.

Mecenas sztuki

Jan III Sobieski był nie tylko wielkim wodzem i wybitnym mężem stanu, dążącym do reformy państwa, ale też wrażliwym na piękno mecenasem sztuki. Był opiekunem artystów i uczonych między innymi Jana Heweliusza, popierał oświate, inicjował projekty architektoniczne. Jednym z najlepszych świadectw tej pasji jest uświetnienie podwarszawskiej osady Milanów, którą po wykupieniu przemianował na Wilanów (Villa Nova). Ustanowił tam letnią rezydencję królewską i zlecił budowę wspaniałego pałacu z zachwycającym ogrodem, w której znalazło się miejsce np. dla szkoły malarskiej. Ukochany Wilanów stał sie miejscem śmierci króla w 1696 roku.

Polityka i miłość

Okres zbliżenia sie Jana Sobieskiego do dworu Jana II Kazimierza wiąże się z zauroczeniem francuską dwórką królowej Ludwiki Marii, Marią Kazimierą d'Arquien. Była wielką miłościa przyszłego króla, który nazywał ją "niepokalaną pasją". Poznali się podczas sejmu w 1655 roku, kiedy Maria miała zaledwie 14 lat. Ślub wzięli dopiero dziesięć lat póżniej, gdyż młody pułkownik rzucił się w wir walk, a Maria poślubiła wojewodę sandomieskiego Jana Zamojskiego. Dzięki Marysieńce Jan III Sobieski związał się z dworskim stronnictwem profrancuskim, lansującym program reform wewnętrznych, mających wzmocnić władzę królewską w kraju. Jednak z pewnością nie był to związek strategiczny, lecz pełen miłości. Król wielokrotnie dał wyraz swoim uczuciom choćby w słynnych "Listach do Marysieńki" - Jednym z najznamienitszych zabytków pięknego XVII-wiecznego języka polskiego. Jan III Sobieski należał do osób bliskich królowi. Już w 1656 roku Jan II Kazimierz w uznaniu zdolności wojskowych i w podziękowaniu za poparcie mianował Jana Sobieskiego chorążym wielkim koronnym. Ten odpłacał królowi wiernością i oddaniem. Odpowiedział się po jego stronie w czasie rokoszu Lubomirskiego w latach 1665-1666. W zamian za to w 1665 roku został marszałkiem wielkim koronnym, a już rok póżniej otrzymał nominację na hetmana polnego koronnego. Nie trzeba było długo czekać, by dowiódł swoich umiejętności dowódczych. W 1667 roku odniósł głośne zwycięstwo nad armią kozacko-tatarską pod Podhajcami, które przyczyniło się do kolejnego awansu - w 1668 roku otrzymał buławę hetmana wielkiego koronnego. W 1668 roku król Jan II Kazimierz abdykował, jednak Jana Sobieskiego nie zmienił upodobań politycznych, nadal popierał stronnictwo francuskie i kandydatów na tron znad Loary. Po zaskakującym wyborze Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 roku stanął na czele opozycji, zawiązując konfederację szczebrzeszyńską.



Gorzka starość

Odsiecz wiedeńska była największym, ale i ostatnim zwycięstwem króla Jana. Na starość władcę zaczęła poważnie dręczyć apopleksja, opuchlizna nóg i kamica, później życie utrudniała mu też nadmierna tusza. Zaprzestał wypraw wojennych, tym bardziej, że ostatnia z nich, na Mołdawię w 1691 roku zakończyła się fiaskiem. Nie miał też siły na kolejne konflikty ze szlachtą, dlatego zgorzkniały i schorowany zaszył się w swoich posiadłościach na Rusi. Pod koniec życia stał się podobno skąpy, dochody z dóbr królewskich umieszczał na procent u kupców i rzadko decydował sie na inwestycje (wyjątek stanowiły sumy przeznaczane na ukochany Wilanów).Trąpiły go również kłopoty małżeńskie i przypisywane królowej Marysieńce kolejne romanse (np. z księciem kurlandzkim Ferdynandem). Król zapisał się w historii jako odważny wódz i polityk, z wyraźną wizją przyszłości kraju. W czasie swego panowania starałsię przeprowadzić wewnętrzne reformy państwa, wzmocnić władzę królewską i powściągnąć samowolę magnacką. Próbował też zmienić orientację polityczną na arenie międzynarodowej. Jednak jego wizja Rzeczpospolitej rozwiała się, marzenia o wyjątkowej potędze Polski spełzły na niczym. Miała przetrwać tylko sława wielkiego wodza-zwycięscy.


Odsiecz wiedeńska

Wyprawa wojenna króla Jana III Sobieskiego podjęta w 1683 w celu udzielenia pomocy wojskowej oblężonemu przez Turków Wiedniowi. Była ona konsekwencją sojuszu polsko-austriackiego skierowanego przeciwko Turcji, zawartego w kwietniu 1683 przez Jana III Sobieskiego i cesarza Leopolda I.Król polski wyruszył na czele 25-tysięcznej armii koronnej złożonej z jazdy, piechoty i artylerii. Po połączeniu z wojskami austriackimi i posiłkami z innych państw armia sojusznicza, która dotarła pod Wiedeń, liczyła 70 tys. żołnierzy. Dowództwo nad całością sił powierzono Janowi III Sobieskiemu, który przygotował plan uderzenia na obóz nieprzyjacielski. Turcy dysponowali ponad 100-tysięczną armią dowodzoną przez wielkiego wezyra Kara Mustafę. Decydująca bitwa rozegrała się 12 września 1683. Po udanym ataku wojsk austriackich wzdłuż Dunaju w kierunku Wiednia ostateczną klęskę wojskom tureckim zadało 20-tysięczne zgrupowanie jazdy polskiej i niemieckiej. Szczególną rolę w ataku na obóz turecki odegrała husaria, uderzająca ze wzgórza Kahlenberg. W bitwie wyróżniła się także polska artyleria pod dowództwem M. Kątskiego.




Pogromca Turków

W 1627 roku Jan Sobieski przedstawił na sejmach pełen rozmachu plan wojny z Turcją. Po zebraniu środków na jego realizację już 11 listopada 1673 roku odniósł wielkie zwycięstwo nad Turkami pod Chocimiem. Triumf ten stał się czynnikiem decydującym o jego wyborze na tron królewski w 1674 roku. Ze względu na konieczność podjęcia natychmiastowych działań w dalszej wojnie z Turkami odłożono uroczystość koronacji. Odbyła się ona dopiero 2 lutego 1676 roku. W tym samym roku wybitny wódz powstrzymał kolejny najazd Turków pod Żurawnem i zawarł korzystny rozejm. Nie udało się jednak wynegocjować trwałego pokoju i Jan III Sobieskiego musiał zawrzeć przymierze antytureckie z cesarzem Leopoldem I. Na mocy traktatu o przyjażni z Austrią władca Rzeczpospolitej ruszył z armią na odsiecz Wiedniowi, by 12 listopada 1683 roku odnieść zwycięstwo nad Turcją. Kiedy król wkraczał do Wiednia, ludność całowała go po rękach i szatach, jednak nie wiwatowała na jego cześć (zakazał tego cesarz Leopold II). Spotkanie z władcą austryiackim odbyło się dwa dni po bitwie i uznano je za front. Cesarz zignorował bowiem przedstawionego mu królewicza Jakuba i nawet słowem nie wspomniał o zasługach polskiego wojska. Nie więc dziwnego, że Jan III Sobieski wracał z Austrii pełen żalu i niezadowolenia.