Własność i jej ochrona prawna

POJĘCIE PRAWA RZECZOWEGO
Prawo rzeczowe jest jednym z działów prawa cywilnego. Obejmuje ono zespół norm prawnych regulujących instytucję własności oraz niektóre inne formy korzystania z rzeczy. W zakres prawa rzeczowego wchodzą przede wszystkim normy regulujące prawo własności, będące podstawowym prawem rzeczowym ( normy regulują treść i wykonywanie prawa własności, sposoby jego nabycia i utraty, jego ochronę itp.), oraz normy regulujące inne prawa rzeczowe. Innymi prawami rzeczowymi jest użytkowanie wieczyste oraz są nimi ograniczone prawa rzeczowe, stanowiące grupę praw, zwanych prawami na rzeczy cudzej.
Normy prawa rzeczowego zawarte są przede wszystkim w księdze drugiej kodeksu cywilnego. Ponadto źródłami prawa rzeczowego są również inne akty normatywne, z których największe znaczenie ma ustawa o księgach wieczystych i hipotece.
Prawo rzeczowe reguluje stosunki, z których wynikają prawa podmiotowe o charakterze bezwzględnym, dotyczące rzeczy. Prawa podmiotowe bezwzględne to takie prawa, którym odpowiada obowiązek ciążący nie na oznaczonej osobie, lecz na całym otoczeniu uprawnionego. Są one więc skuteczne nie względem oznaczonej osoby, lecz wobec wszystkich. Na wszystkich bowiem spoczywa obowiązek powstrzymywania się od działań mogących naruszyć prawo podmiotowe uprawnionego. Rodzaje praw rzeczowych są ściśle określone w kodeksie cywilnym, toteż strony nie mogą na przykład w umowie ustanowić nowych, nie przewidzianych przepisami praw rzeczowych.


WŁASNOŚĆ
Własność jest kategorią zarówno ekonomiczną, jak i prawną. W sensie ekonomicznym własność określana jest jako stosunek do dóbr materialnych, obejmujący wszelkie formy przynależności tych dóbr do poszczególnych osób. Prawo własności stanowi formę takiej przynależności uregulowaną przez prawo. Ponieważ własność i prawo własności stanowią dwie strony tego samego zjawiska, w naukach prawnych prawo własności bywa często skrótowo zwane własnością.
Instytucja prawa własności jest najdonioślejszą instytucją prawa rzeczowego. Spośród wszystkich praw rzeczowych prawo własności daje właścicielowi najszersze uprawnienia. Inne prawa rzeczowe dają uprawnionemu z reguły jedynie wycinek praw, jakie przysługują właścicielowi i nie są prawami do rzeczy własnej, lecz prawami do rzeczy cudzej.
Określając treść prawa własności kodeks cywilny stanowi, że: „W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą”. Z podanego przepisu wynika, że prawo własności daje właścicielowi możność korzystania z rzeczy z wyłączeniem innych osób i rozporządzania nią w granicach określonych: przepisami prawa, zasadami współżycia społecznego, społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa.
Na prawo własności składa się wiele uprawnień właściciela. Tradycyjnie uważa się, że właścicielowi przysługują uprawnienia władania, korzystania, używania i rozporządzania rzeczą. Uprawnienia te nie wyczerpują jednak prawa własności, w wypadku bowiem ograniczenia właściciela w poszczególnych uprawnieniach, pozbawienia go któregokolwiek z nich, a nawet przejściowo wszystkich wymienionych uprawnień ( np. gdy właściciel zgubił rzecz) może on mimo wszystko być nadal właścicielem rzeczy.


WSPÓŁWŁASNOŚĆ
Własność tej samej rzeczy przysługiwać może niepodzielnie kilku osobom. Mówimy wtedy o współwłasności. Kodeks cywilny wyróżnia dwa rodzaje współwłasności: współwłasność łączną oraz współwłasność w częściach ułamkowych.
Współwłasność łączna jest zawsze powiązana z określonym stosunkiem osobistym, który stanowi jej podstawę i bez którego współwłasność ta istnieć nie może. Stosuje się do niej przepisy regulujące podstawowy stosunek, z którego współwłasność ta wynika. Na przykład kodeks rodzinny i opiekuńczy reguluje współwłasność wynikającą ze wspólności majątkowej pomiędzy małżonkami. Jest to współwłasność łączna, której podstawą jest wspólność majątkowa małżonków.
Przy współwłasności łącznej udziały strony w rzeczy wspólnej nie są oznaczone. Współwłaściciele nie mogą więc rozporządzać swymi udziałami w rzeczy wspólnej, nie mogą także żądać ( z nielicznymi wyjątkami) zniesienia współwłasności łącznej, dopóki istnieje stosunek osobisty, stanowiący jej podstawę. Na przykład współwłasność łączna małżonków ustaje z chwilą ustania małżeństwa.
Współwłasność w częściach ułamkowych polega na tym, że w rzeczy wspólnej każdy z współwłaścicieli ma swój udział oznaczony ułamkiem (np. ½, 1/5, 1/10). Udział ten ma charakter abstrakcyjny w tym sensie, że określony jest jedynie ułamkiem całości. Faktyczna konkretyzacja udziału nastąpić może jedynie w wypadku zniesienia współwłasności.
Przy współwłasności w częściach ułamkowych każdy z współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli. Każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Do czynności zwykłego zarządu rzeczą wspólną potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. Do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Poszczególni współwłaściciele są uprawnieni do współposiadania rzeczy wspólnej i korzystania z niej w przypadającym im zakresie. Zniesienie współwłasności może nastąpić w drodze porozumienia współwłaścicieli oraz na mocy orzeczenia sądu. Każdemu z współwłaścicieli przysługuje roszczenie o zniesienie współwłasności. Roszczenie takie nie ulega przedawnieniu.


NABYCIE WŁASNOŚCI
Nabycie prawa własności nastąpić może w różny sposób, np. na podstawie umowy sprzedaży, darowizny, w drodze zasiedzenia, w drodze spadkobrania. Niekiedy nabycie prawa własności następuje, mimo że prawo to nie przysługiwało uprzednio nikomu ( np. przy zawłaszczeniu rzeczy niczyjej). Najczęściej jednak nabywane prawo własności przysługiwało komu innemu. W tych wypadkach nabycie prawa własności przez jeden podmiot wiąże się z jego utratą przez inny podmiot, toteż sposoby nabycia prawa własności są zwykle równocześnie sposobami jego utraty przez inny podmiot.
Nabycie prawa własności może być pierwotne albo pochodne.
Nabycie pierwotne następuje niezależnie od praw poprzednika. Między prawami uprzedniego właściciela a prawami nabywcy nie ma więc ciągłości, nie ma następstwa prawnego. Pierwotnym sposobem nabycia prawa własności może być jego nabycie przez zasiedzenie ( tj. nabycie prawa własności przez tego, kto rzeczą włada tak jak właściciel, przez czas określony w przepisach), wywłaszczenie, znalezienie.
Nabycie pochodne charakteryzuje się ciągłością praw poprzedniego właściciela i osoby nabywającej prawo własności. Uzależnione jest ono od istnienia praw poprzednika. Przy nabyciu pochodnym nabywca nie może uzyskać więcej praw niż miał poprzedni właściciel. Oznacza to, że nabywca nabywa prawo własności w takim rozmiarze, w jakim miał je poprzednik, a więc ze wszystkimi obciążeniami ( np. hipotecznymi) i ograniczeniami. Nabycie pochodne nastąpić może na podstawie umowy ( m.in. sprzedaży, darowizny, zamiany) lub na podstawie spadkobrania.


OCHRONA WŁASNOŚCI
Prawa podmiotowe chronione są w ten sposób, że każdy, czyje prawo jest naruszone lub nawet tylko zagrożone, może zwrócić się do odpowiedniego organu państwowego ( np. sądu) o ochronę swego prawa. Również i prawo własności jako prawo podmiotowe podlega takiej ochronie.
Ochronie prawa własności służą dwa roszczenia: roszczenie windykacyjne i roszczenie negatoryjne.
Podstawą wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym jest takie naruszenie prawa własności, które pozbawiło właściciela władania rzeczą ( np. ktoś zabrał jego rzecz). Treścią tego roszczenia jest żądanie właściciela wydania mu rzeczy od osoby, która nią włada bez podstawy prawnej.
Roszczenie negatoryjne przysługuje właścicielowi przeciwko osobie, która narusza jego prawo własności w inny sposób niż przez pozbawienie go władania rzeczą ( np. ktoś bezprawnie składuje rzeczy na posiadłości właściciela). Treścią tego roszczenia jest żądanie przywrócenia stanu zgodnego z prawem i zaniechania naruszeń.
Roszczenia windykacyjne i negatoryjne dochodzone są w postępowaniu sądowym. Powództwa, za pomocą których właściciele dochodzą tych roszczeń, noszą nazwę powództw windykacyjnych i negatoryjnych.