Podstawowe pojęcia z prawa

WYKŁAD 1

1.Podręcznik: „Wstęp do prawoznawstwa” (wydanie po 2004 r.)

Prawoznawstwo – zespół nauk, których przedmiotem jest państwo i prawo oraz poglądy na państwo i prawo.
Cele prawoznawcze:
- zapoznanie z podstawową terminologią ,
- umiejętność stosowania prawa.

Język prawny to język tekstów prawnych takich jak: konstytucja, ustawa, rozporządzenie.
Język prawniczy – język o tekstach prawnych, język praktyki prawniczej, wiedzy o prawie, profesjonalny język o tekstach prawnych.

Prawo stanowione:
Kultura prawa stanowionego oparta na stanowieniu (napisaniu) prawa. Jest narzędziem polityki. Prawo stanowione dominuje jako prawo ogólne. Prawo to powinno być niesprzeczne, jasne.

Cele prawa stanowionego:
- ściśle określona procedura tworzenia prawa
- hierarchiczność aktów
- duża ilość podmiotów tworząca prawo
- wielość organów stanowiących prawo
- promulgacje – odpowiednie ogłoszenie prawa
Tekst jednolity – dotyczy wszystkich.
Tekst ujednolicony – dotyczy nas samych, powstaje gdy nie ma tekstu jednolitego; nie ma oznaczeń typu: nr, pozycja).

Prawo powszechne (cammon law): w takich krajach jak W. Brytania, Irlandia, USA, Indie, Australia. Jest to prawo karni styczne, odnosi się do określonych podmiotów. Typ prawa sędziowskiego, opiera się na:
- praktyce,
- danych udowodnionych,
- prawie słuszności,
- precedensach ( precedensy wyprzedzają normy prawne). W systemie prawa precedensowego prawo tworzy sąd/sędzia.

Sędziowie dzielą się na :
- niewystępujących w sądzie,
- występujących w sądzie,
- adwokatów.
Sędzia musi mieć kwalifikacje i predyspozycje moralne ponieważ tworzy prawo.
Kodeks różni się od ustawy tym, że posiada paragrafy !

Camman law – jest to prawo empiryczne osadzone w realiach a nie w abstrakcyjnej logice. Jest prawem ciągłym ponieważ tradycja orzecznictwa opiera się na zasadzie danych orzeczeń. Jest to prawo pisane choć niektórzy uważają, że jest to prawo niepisane bo powstaje w głowie sędziego.

Jest to prawo instytucjonalne – instytucja prawna jest główną jednostką prawa.
Precedens może być uchylony przez sąd, który go wydał, ale musi być to sąd wyższej instancji. Precedens może być także uchylony przez prawo stanowione (patrz prawo europejskie).

WYKŁAD 2

Benchmark – model standardu w stosunku do którego wyróżnia się inne podobne podmioty.
Benchmarking - (badania porównawcze lub analiza porównawcza), polega na porównywaniu procesów i praktyk stosowanych przez własne przedsiębiorstwo ze stosowanymi w przedsiębiorstwach uważanych za najlepsze w analizowanej dziedzinie. Wynik takiej analizy służy jako podstawa doskonalenia procesów biznesowych.
Zjawisko wyceny systemów prawa – zostało stworzone przez ekonomistów. Nie dobre prawo hamuje rozwój gospodarki i jeżeli jest nie skuteczne to trzeba go zmienić .
Dwie szkoły teorii ekonomicznej :
a) WELFEREKONOMICS – państwo przedstawione jest jako środek do usuwania nierówności wprowadzanych przez rynek.
Imperium – władza
Dominium – własność
b) PUBLIC CHOISE – teoria o wyborze w państwie. Działanie państwa jest wypadową różnego rodzaju:
- interwencja państwa w imię interesu publicznego jest raczej mitem
- grupy interesów chronią się wzajemnie przed konkurencją . Wpływ państwa na prawo jest postrzegany jako zbytnio niszczący gospodarkę .

Cztery elementy instytucjonalne, które powinno się analizować przy Benchmarkingu:
1) Przeanalizować rynek- rynek powinien wystarczająco chronić własność. Podmioty konsumują ze sobą i same tworzą reguły na bazie umownej.
2) Sędzia i jego niezależność – sędzia w systemie prawa stanowionego ma mniejszą władze niż w systemie cammon law. Sędzia jest to podmiot, który chroni własność i powinien być niezależny. Sędzia powinien być suwerenny w systemie którym funkcjonuje. W systemie prawa stanowionego sędzia jest podporządkowany władzy. W cammon law sędziowie a mogą być „zwykłymi ludźmi” w sprawach mniejszego rzędu i mają większą swobodę.

Kodyfikacja – pozwala na mniejszą władze sędziego . Sędzia zatem ma mniejszą rolę przy tworzeniu prawa.
3) Regulacje prawne – powinny dobrze chronić własność i administrację państwową.
4) Własność publiczna – law and ekonomics – jeśli własność prywatna nie jest rentowna to należy zastosować własność publiczną , takie widzenie zakładu, że własność jest bardziej skuteczna niż państwo a państwo jest mniej skuteczne niż sędzia czy rynek.
Jak ekonomiści oceniają system prawa?
1) Ilość certyfikatów ISO -9000 na tysiąc osób
2) Ilość zanieczyszczeń organicznych w wodzie płynącej ciągu jednego dnia
3) Średnia ilość zatruć żołądkowych na milion mieszkańców w latach …
4) Procent osób zatrudnionych na czarno w stosunku do osób pracujących oficjalnie
Użycie ekonometrii aby zmusić prawników do tworzenia bardziej ekonomicznego.

Kultura prawna Islamu (z arab. aslama – poddać się ) Jest integralnym składnikiem religii islamu. Zawiera walory ściśle religijne, normy moralne, prawa stanowiące podstawy organizacji wszystkich aspektów życia muzułmanów. System w którym wymiar sprawiedliwości charakteryzuje tradycjonalizm, konfucjonalizm a także prymat norm religijnych nad normami prawnymi skutecznie opiera się zmianom współczesnego świata.
Cechy:
- woluntaryzm – manifestowanie woli Allacha, podporządkowanie normom Koranu zachowań wszystkich muzułmanów. Wola Allacha jest wyrażona przez wiarę, czynienie dobra i aslama – całkowite poddanie się woli Allacha.
- racjonalizm – proces interpretacji prawa islamu, wynikiem jest uznanie za źródło następujących źródeł: ( Koran, tradycje, zgodność opinii)
- rytualizm – wyraża się rytualne formy wiary np. ( wyznanie wiaty, jałmużna, pielgrzymka do Mekki przynajmniej raz w życiu, niezależność podstawowych norm prawnych islamu)
- teokratyzm - łączenie władzy religijnej i władzy świeckiej
- totalizm – ograniczenie zakresem regulacji wszystkich stron życia. W krajach muzułmańskich totalizm utrwala poczucie wspólnoty muzułmańskiej.
Konfucjonizm – charakteryzuje go idea porządku, w związku z tym stworzone porządki społeczne są częścią naturalnego porządku. Człowiek powinien wieść swój żywot tak aby nie została zachwiana równowaga harmonii świata. Konfucjońską kulturę prawną surową cechuje sceptyczny stosunek do prawa stanowionego. Dla ludzi wiernych naturalnemu porządkowi sztuczne prawo stanowione jest zbędne. Jest niezbędne dla tych nielicznych członków społeczeństwa, którzy naruszają naturalne porządki społeczne. Sądownictwo jest ściśle splecione z prawem. Kultura prawna daje większe zaufanie do rozstrzygania sporów prawnych w drodze koncyliacji (porozumienia) niż rozstrzygnięcia sądowego. Według konfucjonizmu mądry człowiek zyskuje szacunek jeśli unika konfliktów, a trudne do uniknięcia konflikty rozwiązuje samodzielnie, polubownie bez udziału sądu. Sądy są stronnicze, gdy przenosimy sprawę na drogę sądową, są skorumpowane i powolne. Kultura prawna konfucjonizmu wykształciła wiele norm koncyliacyjnych regulowania konfliktów.

Myślami prawnymi konfucjonizmu są Li i Fa.
Li jest to zespół norm, który charakteryzuje stosunki między ludzkie, są ich 4 rodzaje:
- stosunek pomiędzy rządzącym a rządzonym
- stosunek ojca i syna
- starszy i młodszy brat
¬- 2 przyjaciół
Fa nakazuje kary za naruszenie norm Li.
Pytanie na egzamin: Benchmarking pozytywne i negatywne strony.

WYKŁAD 3

1. Koncepcja praw naturalnych
Prawo natury – ma swoje źródło w istocie człowieka, jego godności, rozumie. Prawem są pewne przyrodzone prawa jednostki, których nikt jej nie nadaje a przynosi jednostka sobie na świat w momencie urodzenia: prawo do wolności, własności, godności. Prawa te są wcześniejsze w swej genezie od państwa, stoją ponad prawem stanowionym. Prawodawcza działalność państwa ogranicza się jedynie do odkrywania reguł prawa naturalnego. Prawo naturalne spełnia rolę wzorca, a prawo pozytywne może być oceniane dodatnio jako sprawiedliwe, z owym wzorcem zgodna, albo jako niesprawiedliwe, niezgodne z wzorcem. Prawo naturalne ma moc wyższą i jest ważniejsze niż prawo stanowione przez państwo. Państwo tworząc prawo zobowiązujące uznaje tylko przyrodzone prawa naturalne, chroni je i dokładnie formułuje. Koncepcja praw naturalnych dotyczy zjawiska prawa ale przede wszystkim charakteru oraz funkcji prawa.

2. Pozytywizm prawniczy
Prawo pozytywne – stanowi materiał do zbudowania logicznego, zwartego, kompletnego i bezsprzecznego systemu prawa. Prawo opiera się tylko na sile zwierzchnika (np. władzy) jest przeciwstawne wszystkim regułom, które nie pochodzą od władzy suwerennej np. normy obyczajowe, zwyczaje.
Prawo w pozytywizmie charakteryzują :
- rozkaz
- sankcja
- obowiązek wykonania
- suwerenność władzy
Tak rozumiane prawo to rozkaz zwierzchnika, skierowany do poddanego pod groźbą sankcji. Koncepcja ta dostrzega przede wszystkim rolę władzy, bowiem zapewnia harmonię, porządek i bezpieczeństwo w państwie. Prawo pozytywizmu odmawia uznania za prawo prawa natury wskazując na rolę państwa jako jedynego podmiotu uprawnionego do tworzenia prawa.

3. Psychologizm
Prawo jest rezultatem wewnętrznego przekonania, które przekształca się w prawo intuicyjne. Przedmiotem nauki prawa są przeżycia prawne i nauka nie może ograniczyć się do badania norm prawa obowiązującego.
Przeżycia prawne dzieli się na dwie grupy:
- przeżycia prawa intuicyjnego – w przeżyciu prawa intuicyjnego przeżycie ma charakter autonomiczny a prawo jest rezultatem wewnętrznego przekonania. Autonomiczne przeżycia prawne są zmienne, przystosowują się do konkretnych przypadków, stąd usiłowanie korekty obowiązującego prawa dokonuje się za pomocą odczuwalnej słuszności.
- przeżycia prawa pozytywnego – człowiek ma wyobrażenie, że norma prawna jest rezultatem decyzji zewnętrznej.
4. Gałęzie prawa – są to kompleksy norm prawnych ukształtowanych historycznie, regulujących określoną kategorią stosunków społecznych.

Prawo krajowe (wewnętrzne) :
a) Prawo konstytucyjne – normy dotyczące ustroju społecznego i politycznego, działanie aparatu państwowego ( konstytucja),
b) Prawo administracyjne – regulują działalność organów administracji rządowej i samorządowej, a także stosunki między obywatelami a administracją (bez kodeksu),
c) Prawo finansowe – normy gospodarki pieniężnej państwa, gromadzenie i wydatkowanie dochodów przez państwo, system bankowy.
d) Prawo cywilne – stosunki majątkowe między osobami fizycznymi, osobami prawnymi a także stosunki osobiste pomiędzy obywatelami (kodeks cywilny),
e) Prawo handlowe – reguluje stosunki wynikające z czynności handlowych (kodeks spółek handlowych, prawo wekslowe)
f) Prawo pracy – reguluje stosunki prawne wynikające z umowy o pracę
g) Prawo karne – normy które ustalają czyny zabronione przez państwo , określają represje i zobowiązują organy do walki z przestępstwem.
Sankcje karne mają w prawie karnym charakter represyjny (odstraszający)
h) Prawo rolne – stosunki własności i użytkowania ziemi wykorzystane na cele rolnicze
i) Kodeks postępowania cywilnego
j) Kodeks postępowania karnego
k) Kodeks postępowania administracyjnego
Od a) do h) prawa materialne.
Od i) do k) prawa procesowe.

Prawo publiczne i prawo prywatne:
- Kryterium interesu prywatnego – ochrona interesu prywatnego (spółki, osoby fizyczne, spółdzielnie); ochrona interesu publicznego (pewne grupy społeczne),
- Równorzędność lub nierówno rzędność stron w prawie publicznym jest to na ogół nierówno rzędność stron, w prawie prywatnym równorzędność stron,
- W jaki sposób następuje ochrona prawa – w prawie publicznym z urzędu, w prawie prywatnym następuje ochrona na wniosek strony.

WYKŁAD 4
1. Elementy normy prawnej :
- hipoteza – (zakres stosowania normy)
- dyspozycja – warunki zastosowania dyspozycji adresata,
- sankcja – element ujemnej oceny nałożonej przez państwo

2. Rodzaje sankcji:
a) sankcja represyjna – stosowana przez organy wymiaru sprawiedliwości , stosowana wtedy gdy nie możemy przywrócić stanu rzeczy, ma funkcję prewencyjną, ma odstraszać innych członków społeczeństwa od popełnienia podobnego czynu.
b) sankcja egzekucyjna – ma charakter restytucyjny, ma na celu przywrócenie stanu rzeczy o których mówi dyspozycja np. nakaz rozbiórki,
c) sankcja nieróżności – odmawia nadanie mocy prawnej czynności, która została dokonana wbrew prawu
Nie wszystkie normy prawne posiadają sankcje np. charakterystyka ustrojowa prawa wyborczego.
Prawo pozytywne – dotyczące prawa i obowiązków zawartych w aktach normatywnych.
Przepisy prawne – elementarne jednostki redakcyjne aktu normatywnego (ustawy, rozporządzenia które występują jako : artykuły, paragrafy, ustępy, punkty)

Klasyfikacja przepisów prawnych:
a) Treść
- przepisy prawa materialnego
- przepisy prawa formalnego (procesowego)

b) Zasięg obowiązywania
- przepisy o charakterze uniwersalnym
- przepisy skierowane do określonych podmiotów

c) Przynależność do gałęzi prawa
- prawo cywilne
- prawo karne
- prawo administracyjne
- inne

d) Sposób sformułowania innych przepisów
- przepisy kolizyjne
- przepisy derogacyjne
- przepisy przejściowe
- przepisy parametryczne
- przepisy końcowe

e) Stopień ogólności i szczegółowości
- prawo ogólne
- prawo szczegółowe !!!

Poremia – prawo nie działa wstecz
Zasada konstytucyjna – jest to odmiana zasady prawnej. Norma o charakterze ustrojowym.
Zasady prawne – wypowiedzi mające charakter normatywny. Jest to wypowiedź szczególnego rodzaju, norma prawna o charakterze nadrzędnym. Rozwinięciem tych zasad jest orzecznictwo konstytucyjne.
Klauzula generalna – przepisy prawa zawierające zwroty niedookreślone, które odsyłają do ocen określonych podmiotów. Organ sądowy interpretując te przepisy dookreśla ich treść.
Promulgacja – właściwe ogłaszanie

Akt normatywny – jest dokumentem zawierającym zakodowane w przepisach prawnych normy prawne, regulujący jakiś obszar stosunków społecznych. Akt normatywny powinien być należycie ogłaszany w stosownych dziennikach promulgacyjnych np. Dziennik Ustaw
Schemat budowy aktu normatywnego :
1. Rodzaj aktu normatywnego
2. Data ustanowionego prawa
3. Tytuł aktu
4. Preambuła – określenie motywu ustanowienia prawa
5. Część ogólna (normy wspólne dla całego aktu normatywnego)
6. Część szczegółowa

WYKŁAD 5
STOSOWANIE PRAWA - podejmowanie przez kompetentny organ
państwowy wiążących i konkretnych decyzji na podstawie obowiązujących norm prawnych - sformalizowane działania podmiotów uprawionych polegające na władczym rozstrzyganiu konkretnych spraw indywidualnych podmiotu. Zajmuje się nim organ sprawiedliwości i administracji publicznej.
Cele stosowania prawa:
• Deklaracyjny - ustalenie istnienia lub braku stosunku prawnego między stronami i określenie treściowego stosunku prawnego.
• Konstytutywny - powstanie, zmiana, zniesienie stosunku prawnego
Etapy stosowania prawa:
1. Ustalenie stanu faktycznego - zbieranie dowodów
- ustalanie prawdy materialnej zgodnie z faktami i prawdy sądowej wynikającej ze strony sądowej, formalnej
Rodzaje domniemania:
• Domniemanie faktyczne - określenie związku pomiędzy faktami
• Domniemanie prawne - prawo nakazuje uznać za fakt cóż, co zostało uznane za inny fakt
• Domniemanie wzruszane - może być obalone przez równie dobry kontrdowód
• Domniemanie niewzruszalne - nie mogą być obalone, bo powstają z mocy prawa
2. Jakie przepisy odnoszą się do ustalonego wcześniej stanu faktycznego?

3. Kwalifikacja prawa stanu faktycznego
- wybór przepisu prawnego i ustalenie jego mocy obowiązującej

4. Subsumcja - organ administracji podciąga ustalenie stanu faktycznego pod normą prawną

5. Rozstrzygnięcie - podjęcie decyzji, wydanie wyroku

6. Wykonanie decyzji, orzeczenia, wyroku

STOSUNEK PRAWNY - relacje między podmiotami regulowane normami
prawnymi. To zależność między podmiotami prawa. Jest to pojęcie języka prawnego, najczęściej stosowane w przepisach wprowadzających i przejściowych.
Rodzaje stosunku prawnego:
Ze względu na metodę
1. cywilnoprawne - równorzędność podmiotu, pełna dobrowolność nawiązywania, swoboda kształtowania treści stosunku, (sankcja nieważności i sankcja stosunku)
2. administracyjno-prawne - prawa i obowiązki zawarte są w przepisach bezwzględnie obowiązujących, (sankcja egzekucyjna, represyjna i równoważności stanu)
3. karnoprawne - podstawę stosunku karnoprawnego stanowi czyn zabroniony przez przepisy prawne, nierównorzędność podmiotu (przestępca-państwo), (sankcja represyjna i egzekucyjna)
Zakres obowiązywania praw:
1. Co do przestrzeni (zwierzchnictwo terytorialne)
• Normy prawne obowiązują na terytorium danego kraju
• Terytorium: lądowe, morskie (wody wewnętrzne, terytorialne, morze otwarte), powietrzne
• Off shore - wyspy na wodach terytorialnych (obowiązuje zakres praw metropolii)

2. Co do osób (zwierzchnictwo personalne)
• Kwestia obywatelstwa
3. Co do czasu
• Obowiązuje 14 dni od opublikowania (vocatio legis)
• Prawo nie działa wstecz )lex retro non agi t)
• Desuetudo - sytuacja, w której pewne normy przestają być przestrzegane i stosowane (wychodzą z użycia), państwo straciło zainteresowanie dla tego rodzaju norm, instytucja, którą nikt się nie posługuje, np. ustawa o cenach.