W dobie oświecenia literaci publicyści szczególny nacisk kładli na sprawy związane z aktualną sytuacją społeczno-publiczną Polski i gonili wszelkie wsteczne poglądy.
Jednym z takich pisarzy był Stanisław Staszic który w „swych uwagach nad życiem Jana Zamojskiego” zawarł poglądy dotyczące spraw edukacji, prawa władzy, wolnej elekcji i państwa. Zdaniem autora sprawnie działający system edukacji decyduje o przyszłym losie państwa. Proponuje aby ze szkół powszechnych usunąć naukę teologii, a uczyć młodzież sposobów poznawania praw jakie rządzą światem. Szkoły powszechne powinny też wychowywać rycerzy, obywateli, którzy będą potrafili dobrze służyć ojczyźnie. Inną sprawą jaką autor poruszył w „Uwagi...” jest prawodawstwo dla kraju, o tym czy dane prawo zostanie uchwalone, czy też nie, ma decydować większość. Staszic proponuje też reformowanie sądownictwa, które powinno działać ciągle, a nie tylko w okresach ustalonych sesji, uznając jednocześnie prawo o nietykalności osobistej bez wyroku sądu. Również ważną kwestią jest według autora zaniechanie wolnej elekcji, która powoduje, że w sprawy polskie wtrącają się obce mocarstwa. Postuluje on, aby tron w Polsce był dziedziczny, co uchroni nasz kraj przed dalszym podziałem. Staszic, który pilnie obserwował sytuację społeczną i polityczną w Polsce, zwrócił też uwagę na to, że należy uporządkować wiele dziedzin życia, aby w ten sposób zapobiec emigracji ludności. Ucieka ona z kraju, gdyż cierpi na niedostatek, żyje obciążona dużymi podatkami, brak tu sprawiedliwości a panuje bezprawie i ucisk. W 1790r. Ukazało się „Przestrogi dla Polski” którym autorem także jest Stanisław Staszic, widać w nich troskę o dobro kraju. Nawołują do przeprowadzenia skutecznych reform i zaprzestania zbytecznego gadulstwa jakie obserwowano podczas obrad Sejmu Wielkiego. Staszic wzywa do ratowania kraju poprzez uchwalenie konstytucji, która dawałaby równe prawa wszystkim stanom. Wytyka też przyczyny, jakie złożyły, się na to, iż Polska chyli się ku upadkowi. Mówi o zdradach, podstępach i podłości, przekupstwie, przemocy, chciwości i wielu innych wadach panów polskich. Ich właśnie obarcz odpowiedzialnością za katastrofę, jaką stał się 1 rozbiór. W „Przestrogach...” odnajdujemy także opis katastrofalnego położenia chłopów, ich nędzy, która prowadzi do wycieńczenia i śmierci, zwłaszcza dzieci. Staszic bierze w obronę także mieszkańców miast, którzy pozbawieni są perspektyw rozwoju, ze względu na niestabilną sytuację kraju. Domaga się przyznania, mieszczanom praw, które zrównałyby ich z innymi stanami.
Podobne poglądy wypowiada też Hugo Kołłątaj, który jest autorem listów „Do Stanisława Małachowskiego”. Kołłątaj jest zwolennikiem przyznania praw obywatelskich wszystkim stanom. Wolność osobista to zdaniem autora-przywilej przysługujący wszystkim. Człowiek wolny powinien podlegać jedynie prawu. Spotykamy się tu, także z propozycją zagwarantowania własności ziemskiej dziedzicowi, poprzez oczynszowanie chłopa, które powinno wynikać z rzetelnych oszacowań i nie być zbyt wielkim obciążeniem.
Kolejnym autorem, który w publicystyce nawoływał do, zreformowania państwa był Franciszek Jeziorski. Jego publicystyka różni się od przytoczonej tu wcześniej, gdyż ukazuje anachronizmy i kompromituje je w sposób ironiczny i złośliwy. Jego „Katechizm o tajemnicach rządu polskiego...” pokazuje ustrojowe i społeczne niedomagania ówczesnej Polski. Wyśmiewa szlacheckie rządy, wywyższanie się tego stanu. Piętnuje stosunek szlachty do chłopstwa i mieszczaństwa. Twierdzi, że takie stosunki społeczne, jakie panują w Polsce, rodzą ucisk i bezprawie, przekupstwo i arogancję i przyczyniają się do upadku państwa.
Wszyscy wymienieni tu publicyści pisali z myślą o kraju, jego dobrobycie i sile. Ich teksty były orężem w walce o reformy i przywrócenie praworządności w państwie.