Cechy gatunkowe bajki:
1) gatunek literacki, który narodził się w starożytności, antyku (nie w odrodzeniu!) -za jego twórcę uważa się Ezopa.
2) gatunek literatury dydaktyczno-moralizatorskiej (zawiera naukę moralną lub dydaktyczną)
3) jest pisana wierszem lub prozą
4) nie ma elementów fantastycznych
5) Bajka jest jednocześnie przypowieścią (parabolą) jest zwykle w formie alegorycznej przypowieści
6) bajkę cechuje alegoryczność i parabola, która sugeruje pouczenie czytelnika poprzez przykłady; podstawowym środkiem artystycznego wyrazu jest alegoria - ma 2 poziomy znaczeniowe - dosłowny, metaforyczny,
7) bohaterami często są: zwierzęta, ludzie rzadziej przedmioty i rośliny; pod postaciami zwierząt ukazani są ludzie, a raczej jakieś prawdy ogólne, mówiące o ich charakterach, psychice słabościach, głupocie, autor ukazuje ludzkie wady, przywary, ośmiesza je, krytykuje a zarazem uczy oraz zalety. Niektóre zwierzęta posiadają jakąś stałą cechę, która je charakteryzuje (np. lis jest zawsze chytry i zdradliwy, mrówka -pracowita, sowa zaś mądra)
8) bajka kończy się lub zaczyna morałem, który zawiera zawsze jakąś naukę lub przesłanie; morał może być ukryty w treści lub powiedziany, oprócz morału może posiadać puentę
9) tematy bajki są uniwersalne, bo zawierają opisy sytuacji moralno-psychologicznych, opisy charakterów, postaci, mają charakter ponadczasowy, ponadludzki, uniwersalny
10) bajka nie zawsze dobrze się kończy
11) adresatem są nie tylko dzieci, ale i dorośli
12) celem bajki jest przekazanie etycznej zasady lub wskazówek postępowania, porada sugerująca praktyczne pouczenie, sąd moralny lub inny pogląd przez przytoczenie konkretnego przypadku. W celu pouczenia autorzy często stosują przeciwstawność dwóch postaw.
13) Wyróżnia się 2 typy bajek:
- epigramatyczną-zwana też Ezopową; krótka, zwykle czterowersowe (skondensowana wypowiedź)
- narracyjną-dłuższą, rozbudowaną do krótkiego opowiadania; nieskomplikowana fabuła; zapoczątkował ją francuski bajkopisarz Jean de La Fontaine
Bajka Krasickiego - gatunek osobny
Cechy charakterystyczne:
- Budowa bajek Krasickiego: ironia, różnorodność rozmiarów, zwięzłość, "filozoficzność"; bohaterowie - zachwianie znaczenia utartych znaków alegorycznych (starość = mądrość, ubóstwo = cnota) ; sposób prezentacji morału.
- Główne wątki bajek Krasickiego: dobro i zło, meandry ludzkiego poznania, prawo silniejszego, potrzeba wolności, pytania o ludzką naturę.
- Człowiek wśród innych: pytania o społeczeństwo, o relacje międzyludzkie, bezwzględny nakaz właściwego rozpoznania swojego miejsca w świecie. Oczywistość zła. Klasycystyczna koncepcja ludzkiej natury wobec etyki indywidualnej i społecznej; wobec wysiłków dydaktycznych i moralizatorskich polskiego oświecenia. Lustro jako miara prawdy. Zasada umiaru, złoty środek jako recepta na życie. Głos Krasickiego: "taki widzę świat..." Propozycje Krasickiego w sprawach wielkich dyskusji filozoficznych epoki.
Cechy gatunkowe przypowieści (paraboli):
1) przypowieści pojawiają się już w Biblii
2) gatunek literatury dydaktyczno-moralizatorskiej-prezentuje jakąś treść dydaktyczną, zwykle o charakterze moralistycznym
3) tekst prozatorski
4) nie ma elementów fantastycznych
5 i 6) opowieść alegoryczna przekazująca pewną naukę religijną, filozoficzną lub moralną, ogólną
7) pod postaciami zwierząt nie są prawdy ogólne, mówiące o ludzkich charakterach, wadach, przywarach, zaletach, psychice słabościach, głupocie .Przedstawione postacie i wydarzenia nie są ważne ze względu na nie same, nie są ważne ze względu na swoją jednostkowość, ale jako przykłady uniwersalnych prawideł ludzkiej egzystencji, postaw wobec życia i kolei losu.
8) przypowieść nie kończy się ani nie zaczyna morałem , ale treść przypowieści można odczytać (zinterpretować) na wiele sposobów-właściwa interpretacja przypowieści polega na przejściu od jej znaczenia dosłownego (widocznego na zewnątrz) do znaczenia ukrytego znaczenia alegorycznego (alegoria) lub moralnego.
9) prosta, uboga fabuła jest tylko ilustracją, obrazkiem, który ukazuje głębsze, uniwersalne treści, posiadają sens o ponadczasowym wymiarze, istotny jest moralizujący charakter 10) przypowieść w zasadzie kończy się dobrze
11) adresatem przypowieści są wszyscy
12) utwór o charakterze parabolicznym, czyli zestawiającym dwie rzeczywistości, z których pierwsza jest obrazem życia codziennego, przedstawione są przykłady, obrazy. Druga zaś jest nieuchwytna zmysłowo ale znajduje się w sferze pojęciowej stanowi przekazanie jakiejś prawdy moralnej, pouczenia
13) mają prostą, ubogą, zamkniętą, niejednokrotnie rozwiniętą fabułę
PRZYKŁADY PRZYPOWIEŚCI (PARABOLI)
Bogaty zestaw materiału przypowieściowego występuje w Biblii w Nowym Testamencie
Przypowieści biblijne:
"O siewcy”
"O synu marnotrawnym”
"O miłosiernym Samarytaninie”
"Przypowieść o synu marnotrawnym”
Poetyka przypowieści właściwa jest licznym dziełom XX-wiecznej prozy narracyjnej (np. "Proces”F. Kafki, "Dżuma” A. Camusa, "Stary człowiek i morze” E. Hemingwaya, ”Folwark zwierzęcy” Orwella, ”Rok 1984”) .
