Jemioła

Jemioła jest półpasożytniczym krzewem osiągającym 20-50 cm wysokości. Żyje do 50, a nawet 70 lat. Występuje w Europie, Afryce, Azji i Australii, na terenach z łagodnymi zimami, od nizin do terenów pagórkowatych, niekiedy w górach do wysokości 1300 m n.p.m.
Wyróżnia się około 100 gatunków, ale najczęściej można spotkać trzy następujące:
- Jemioła zwyczajna czyli pospolita (viscum album) - występuje głównie na drzewach liściastych, jak topole, wierzby, brzozy, graby, lipy, robinie, kasztany i drzewa owocowe, oraz na sosnach (pospolita w Polsce)
- Jemioła jodłowa (viscum abietis) – występuje wyłącznie na jodłach.
- Jemioła rozpierzchła (viscum laxum) – występuje na sosnach i świerkach.
Jemioła ma kształt kulisty, przypominający wronie gniazdo, o średnicy dochodzącej do 1 m. Jest rośliną żółtozieloną, posiada widełkowato rozgałęzione pędy. Na podstawie liczby rozwidleń (jedno na rok) można określić wiek krzewu. Liście jemioły są pojedyncze, ułożone naprzeciwległe, skórzaste, twarde, zimozielone, podługowate, podłużnie językowate, o niewyraźnym, równoległym unerwieniu. Są one po obu stronach jednakowo żółto-zielone. Osiągają długość 3-6 cm., szerokość 2 cm. Na szczycie są tępe, nie przebarwiają się. Po ok. 15 miesiącach opadają zielone.
Kwiaty występują w kątach widełkowatych rozgałęzień, są drobne i żółtozielone. Z czasem przeradzają się one w białe jagody, o bardzo lekkim miąższu owocowym. Jemioła kwitnie w marcu i w kwietniu, a owoce dojrzewają od września.
Jemioła posiada ciałka zieleni – sama uzyskuje energię pochodzącą od słońca. Nie ma korzeni. Kiełkujące nasiona formują nitkowatą ssawkę wrastającą w pęd żywiciela, tzw. Haustolia – od łacińskiego słowa „pić”. Za ich pomocą jemioła przytwierdza się do drzewa i pobiera od niego wodę oraz substancje mineralne. Nie wyrządza jednak drzewom większych szkód.
Jest krzewem dwupiennym z przewagą roślin żeńskich. Zapylana jest przez muchówki i wiatr. Rozprzestrzeniana jest dzięki ptakom, takim jak drozdy czy jemiołuszki. Ptaki zjadają owoce (w jednym owocu-jagodzie jest jedno lub kilka nasion), a wydalając nasiona rozsiewają je (przykład ornitochorii).
Jest to roślina lecznicza i trująca.
Skład chemiczny ziela jemioły (herba visci):
- związki aminowe: beta-fenyloetyloamina, cholina, acetylocholina, histamina, tyramin.
- toksyczny peptyd: wiskotoksyna.
- glikozydy: flawonowe, trójterpeny
- kwas oleanolowy i ursulowy
- beta amyrina, viscizynol, lupeol.
Ze względu na zawartość wiskotoksyny, po spożyciu kilku owoców jemioły lub zbyt dużej dawki przetworów z jemioły występują objawy zatrucia: wymioty, krwawe biegunki, drgawki, majaczenie.
Z jemioły otrzymuje się intrakt - wyciąg ze świeżego ziela jemioły za pomocą wrzącego alkoholu (Intractum Visci albi), który znajduje zastosowanie w leczeniu choroby nadciśnieniowej, choroby wieńcowej, przy zaburzeniach układu krążenia, miażdżycy. W ludowej medycynie od czasów starożytności stosowana była w leczeniu pląsawicy.
Jemioła ma bogatą symbolikę, często występuje w podaniach i wierzeniach ludowych. W starożytności przypisywano jej wielką moc, zwłaszcza rosnącej na dębie, kapłani Gallów, druidzi, odprawiali pod dębami, na których rosła jemioła, ceremonie religijne oraz rozmaite zabobonne obrzędy.
Napój z jemioły uważany był przez Celtów za odtrutkę i za symbol płodności.
Angielski obyczaj całowania się pod jemiołą w okresie świąt Bożego Narodzenia, datujący się co najmniej od początku XVII w., być może ma jakiś związek z wierzeniami celtyckimi. Dzisiaj jest stosowany także u nas. Uważa się, że przyozdobienie w okresie Bożego Narodzenia mieszkania gałązką jemioły i całowanie pod jemiołą przynosi szczęście.
Jemioła symbolizuje m.in.:
- Słońce, Księżyc – związane jest to z obrzędem corocznego ścinania przez Celtyckich druidów krzewu jemioły z trzydziestoletniego dębu za pomocą złotego sierpa (kształt księżyca, kolor słońca).
- Bliźnięta, Jądra – podwójne liście i jagody.
- Nieśmiertelność – rośnie bez korzeni, wiecznie zielona.
- Wybaczenie, skrucha, zgoda, pojednanie – związane z obyczajem całowania się pod jemiołą w okresie świąt Bożego Narodzenia, zrywając jednocześnie jagodę – symbolizuje płodność.
- Życie – w folklorze wielu krajów zawierała duszę, stanowiła talizman przeciw czarnej magii, złym duchom itp.
- Płodność – ścinanie jemioły złotym sierpem przez druidów-kastrowanie dębu-symbolizowało trzebienie ojca przez syna, co miało zapewnić mu płodność, a ziemi urodzaj.
- Śmierć – Skandynawski bóg Słońca letniego i światła, Baldur, był zagrożony śmiercią. Jego matka – Frigga, związała wszystkie rzeczy ślubem, że go nie skaleczą, zapomniała jednak o jemiole. Baldura zabito gałęzią jemioły.
- Skarb złota – Żółta barwa zwiędłej jemioły miała obdarzać roślinę mocą znajdowania zakopanych skarbów.
- Dar nieba – według starożytnych, jemioła zaszczepia się na dębie od uderzenia piorunu i uświęca zarazem drzewo.
- Zły omen, Groza – „Kąt, jak widzicie, samotny i dziki, gdzie drzewa nagie są i karłowate, mchem i zjadliwą trawione jemioła” (Tytus Andronikus 2,3 Szekspira, tł. L. Ulricha).
- Pułapka – W bajce Ezopa tylko jaskółka spośród wszystkich ptaków poznała się na niebezpiecznym działaniu lepu zrobionego z soku jagód jemioły.