Helsińska Fundacja Praw Człowieka w Polsce, z siedzibą w Warszawie, została założona w 1989 roku. Siedem lat wcześniej, czyli od 1982 roku Komitet Helsiński pracował w podziemiu. W 1989 roku członkowie Komitetu postanowili ujawnić się, stwarzając niezależny instytut zajmujący się edukacją i badaniami w zakresie praw człowieka. Wówczas prawo nie zezwalało na tworzenie niezależnych instytutów, zdecydowano, więc powołać fundację, która pełnić miała taką rolę.
Obecnie Helsińska Fundacja Praw Człowieka jest w Europie jedną z najbardziej doświadczonych i profesjonalnie działających organizacji pozarządowych zajmujących się prawami człowieka.
Współpraca z innymi organizacjami i instytucjami
Od początku swojego istnienia Helsińska Fundacja Praw Człowieka realizuje wspólne programy i działania z licznymi międzynarodowymi i zagranicznymi organizacjami i instytucjami. Spośród nich można na przykład wymienić: Radę Europy, wysokiego Komisarza Praw Człowieka ONZ, wysokim komisarzem ONZ do spraw uchodźców, Organizacją Bezpieczeństwa i współpracy w Europie, UNESCO, Międzynarodowym Instytutem Praw człowieka w Strasbourgu, radami adwokackimi, uniwersytetem warszawskim i innymi organizacjami poza rządowymi.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka służy fachowym doradztwem w zakresie problemów dotyczących naruszeń praw osobistych i politycznych oraz realizacji programów edukacyjnych, zarówno bardzo licznym organizacjom pozarządowym jak i instytucjom państwa (policja, wymiar sprawiedliwości, więziennictwo, straż graniczna itp.). Stale współpracując z Biurem Studiów i Analiz Sejmu oraz komisjami parlamentarnymi.
Obrona praw człowieka
Co roku fundacja otrzymuje listy od osób uważających się za ofiary naruszeń praw człowieka. Jest ich około 3 500 rocznie. Specjalny dział analizuje każdy przypadek. Dział ten przygotowuje wystąpienia w kwestiach prawnych do sądów, Komendy Głównej Policji, Jednostek administracji centralnej i samorządowej itp. Przedstawiając stwierdzone naruszenia praw człowieka i sugerując możliwe środki zaradcze. W przypadku, gdy wszystkie środki krajowe zostały wyczerpane przygotowuje się opinie prawna w celu przedstawienia Europejskiej Komisji Praw Człowieka lub Komitetowi Praw Człowieka
W podobny sposób prowadzone są sprawy ze specjalistycznych działów zajmujących się prawami cudzoziemców, uchodźców, dzieci, mniejszości narodowych, równości płci.
W sytuacjach wyjątkowo poważnych lub istotnych z punktu widzenia litygacji Fundacja zapewnia adwokata i pomoc ekspertów.
Edukacja Publiczna
W Polsce działalność informacyjna prowadzona jest za pośrednictwem Centrum Dokumentacji i Informacji, którego zbiory są systematycznie poszerzane. Obecnie Centrum dysponuje dokumentacją komputerową zbiorów i zatrudnia dwóch wykwalifikowanych pracowników dobierających literaturę zgłaszającym się osobom zgodnie z ich zapotrzebowaniem. Z pomocy tej korzystają działacze organizacji pozarządowych, osoby, których prawa zostały naruszone, pracownicy naukowi i studenci wyższych uczelni, uczniowie szkół średnich, dziennikarze, urzędnicy państwowi.
Celem tej edukacji publicznej jest propagowanie wiedzy na temat praw jednostki, przezwyciężanie stereotypów zakorzenionych w społeczeństwie w okresie rządów komunistycznych oraz nauczania prawnych środków ochrony, do których może uciec się jednostka w przypadku pogwałcenia jej praw.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka prowadzi edukację publiczną za pośrednictwem mediów – pracy, radia i telewizji. Szereg periodyków zawodowych oraz dziennik Rzeczpospolita regularnie publikuje artykuły pióra członków Komitetu Helsińskiego. omawiające najnowsze orzeczenia Europejskiej Komisji Praw Człowieka, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka oraz Komitetu Praw Człowieka w Genewie
Szkoła praw człowieka
Prawa i wolności człowieka, regulujące stosunki między jednostką a władzą, to dziedzina wiedzy leżąca na styku prawa, filozofii, nauk politycznych, historii i socjologii. Zapotrzebowanie na tę wiedzę jest duże i stale wzrasta.
Różne środowiska zawodowe; nauczyciele, lekarze, prawnicy, dziennikarze, policjanci itd. zwracali się do Fundacji z prośbą o materiały, wykłady i spotkania na ten temat. Fundacja nie była w stanie sprostać oczekiwaniom tych środowisk postanowiła wykształcić ludzi, którzy w tym pomogą. Tak narodziła się idea powołania Szkoły Praw Człowieka. Działa ona od jesieni 1991 roku.
Wykładowcami są wybitni znawcy problematyki z ośrodków uniwersyteckich: Lublina, Krakowa, Poznania, Torunia, Warszawy i Wrocławia oraz praktycy z Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego, Biura Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka.
Szkoła obejmuje dwie ścieżki edukacyjne dla przyszłych wykładowców oraz dla lokalnych działaczy praw człowieka
Uczestnikami kursu mogą być osoby z wyższym wykształceniem, które w trakcie rozmowy kwalifikacyjnej wykażą zainteresowanie tą problematyką.
Od 1991 roku zrealizowaliśmy 23 kursy. Aktualnie mamy ponad 700 absolwentów reprezentujących różne środowiska zawodowe i różne cenzusy naukowe - od studenta do profesora
wyższej uczelni.
Monitoring tworzenia prawa
Monitoring procesu tworzenia prawa (tak aktów ustawowych jak i rozporządzeń i zarządzeń wydawanych przez rząd i poszczególnych ministrów) polega na śledzeniu zachodzących w nim zmian mogących mieć wpływ na przestrzeganie praw i wolności. Rezultaty tego monitoringu przedstawiane będą w postaci okresowych ocen prac legislacyjnych w odniesienie do praw i wolności podstawowych. W ramach programu prowadzony jest przegląd wszystkich projektów ustawodawczych wpływających do sejmu w celu ustalenia czy przepisy proponowane nie wprost dotykają sfery podstawowych praw i wolności jednostki. Niektóre projekty aktów ustawodawczych przygotowywanych przez Rząd konsultowane są z Fundacją jeszcze przed skierowaniem ich do Sejmu. Zgłaszane przez Fundację propozycje poprawek są częściowo uwzględniane. Również Biuro Ekspertyz i Analiz parlamentu oraz bezpośrednio komisje sejmowe i senackie pracujące nad ustawami ważnymi dla praw człowieka zwracają się do HFPC z prośbą o analizę zgodności projektów ze standardami praw człowieka oraz wydelegowanie ekspertów HFPC do udziału w pracach komisji. W niektórych przypadkach, zwłaszcza, gdy projekt pośrednio tylko dotyczy praw i wolności człowieka, Fundacja z własnej inicjatywy przedstawia odpowiedniej komisji ekspertyzę. W wyjątkowych przypadkach komisje parlamentarne zwracają się do HFPC z prośbą o opracowanie projektu ustawy. Komitet Helsiński zwraca się do parlamentu w sprawach zasadniczych dla budowy państwa prawnego.
Ogólno dostępna biblioteka fundacji
Gromadzi przede wszystkim publikacje dotyczące praw i wolności człowieka i konstytucjonalizmu. Posiadamy także zbiory przepisów (w tym zbiory Dziennika Ustaw i Monitora Polskiego) wraz z komentarzami oraz bogaty księgozbiór podręczny.
Księgozbiór obejmuje około 4600 woluminów książek oraz 260 tytułów czasopism polskich i zagranicznych, uzupełnianych systematycznie o nowe tytuły. Klientami biblioteki sa przede wszystkim pracownicy nauko0wi, studenci, prawnicy, i politycy oraz działacze organizacji pozarządowych. Biblioteka Fundacji utrzymuje kontakty z innymi bibliotekami w kraju (m. in. z Biblioteką Narodową, bibliotekami uniwersyteckimi, wydziałów prawa, oraz innymi bibliotekami naukowymi).
Działalność międzynarodowa
Na początku swojej działalności Helsińska Fundacja działała najaktywniej w Polsce, jednak już w 1990 roku, odpowiadając na potrzeby działaczy na rzecz praw człowieka z państw bloku wschodniego, głównie działaczy istniejących jeszcze wówczas republik radzieckich, zorganizowała pierwszą Międzynarodową Letnią Szkołę Praw Człowieka. Obecnie około 50% działalności i 70% budżetu Fundacji stanowią programy na rzecz demokracji, konstytucjonalizmu, rządów prawa oraz praw człowieka w krajach nowych demokracji, głównie z obszaru WNP.
*Litygacja to przeprowadzenie wybranej sprawy sądowej po to, aby dokonać zmiany w obowiązujących przepisach prawnych lub w orzecznictwie tj. w praktyce funkcjonowania prawa oraz żeby umożliwić opinii publicznej zapoznanie się z ważnymi problemami społecznymi. Dzięki trafnemu wyborowi spraw do litygacji, przystępnemu opracowaniu ich wyników oraz ich upowszechnieniu, litygacja - obok opracowań eksperckich - może być źródłem wiedzy prawnej dla organizacji pozarządowych.