Tadeusz BOY Żeleński - życie i twórczość.

Tadeusz Żeleński (1874-1941)

Życiorys:
Tadeusz Żeleński, pseudonim Boy, urodził się 21 grudnia 1874 roku w Warszawie, zamordowany przez Niemców w lipcu 1941 roku we Lwowie. Krytyk literacki i teatralny, tłumacz, publicysta. Syn kompozytora Władysława, cioteczny brat poety K. Tetmajera, od najmłodszych lat związany był ze środowiskiem artystycznym. Po ukończeniu gimnazjum w Krakowie studiował w latach 1892-1900 medycynę na UJ.
Debiutował 1895 r. jako poeta, ogłaszając w tygodniku "Świat" cykl sonetów, w ostatnich latach XIX wieku obracał się w otoczeniu S. Przybyszewskiego. W latach 1901-1906 pracował jako lekarz i publikował prace naukowe z zakresu pediatrii, podtrzymując nadal związki ze środowiskiem krakowskiej artysty- cznej; Od 1906 roku występował jako współautor programów kabaretowych Ziel- ny Balonik. Do zakończenia I wojny światowej był lekarzem kolejowym (1915 r. zmobilizowany do armii austriackiej), przekładając jednocześnie litera- turę francuską na język ojczysty. W uznaniu zasług na tym polu odznaczony został 1914 r. palmami Akademii Francuskiej (za przekład Moliera) i 1922 r. Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej. W 1919 r. rozpoczął pracę recenzenta teatralnego, którą kontynuował do końca życia. Od 1922 roku mieszkał w Warszawie, zajmując się wyłącznie pracą literacką i wygłaszaniem odczytów
w całym kraju. Parokrotnie wyjeżdżał do Francji. W sezonie 1923-1924 był kierownikiem literackim Teatru Polskiego. Współpracował stale jako recenzent teatralny, felietonista, publicysta i autor szkiców literackich z "Kurierem Porannym", "IKC", "Wiadomościami Literackimi". W 1928
r. otrzymał (wspólnie z W. Borowym i K. Irzykowskim) nagrodę Polskiego Towarzystwa Wydawców dla krytyków literackich, 1933 r. nagrodę literacką miasta Warszawy; powołany został do PAL.
W latach trzydziestych działał na rzecz organizacji poradni świadomego macierzyństwa i prowadził kampanię publicystyczną w tej sprawie. Współpracował przy założeniu instytucji Młody Teatr dla popierania rodzimej twórczości dramatycznej. Po wybuchu II wojny światowej znalazł się we Lwowie, gdzie objął katedrę historii literatury francuskiej na uniwersyte- cie i współpracował z czasopismami założonymi przez lewicowe środowisko literackie. Po zajęciu Lwowa przez wojska hitlerowskie w 1941 r został aresztowany i wraz z innymi przedstawicielami polskiej inteligencji rozstrzelany na stokach Kadeckiej Góry.

Twórczość:

1. "Zielony Balonik":
Boy był twórcą kabaretu "Zielony Balonik", który działał w Krakowie w latach 1905 - 1912 w Jamie Michalikowej, cukierni Jana Michalika. W krótkim czasie lokal ten stał się miejscem spotkań cyganerii artystycznej, a także centrum towarzyskim Krakowa. Program kabaretu wyśmiewał program i manierę modernistyczną, panujące w środowisku artystycznym, kompromitował snobizmy i fetysze epoki. Jednym z celów było odbrązowienie postaci artysty, demi-
tologizacja niezwykłej wrażliwości i duchowego kapłaństwa,przypisywanych literatom czy malarzom młodopolskim. "Zielony Balonik" dowodził z rubaszną brutalnością, że artysta nie należy do grona "nadludzi" (wg filozofii Nietzschego), ale ma przywary jak każdy człowiek.
Główną postacią i autorem najpopularniejszych tekstów "Zielonego Balonika" był właśnie Boy. Teksty te wydał w tomie zatytułowanym "Słówka".

2. "Słówka" Boya:
"Słówka" ukazały się w 1913 r we Lwowie i stanowiły dokumentację twórczości Żeleńskiego przeznaczonej dla "Zielonego Balonika". Był to zbiór wierszowanych piosenek i utworów satyryczno - kabaretowych, wyśmiewających zarówno styl bycia cyganerii artystycznej, jak i konserwatywne, środowisko Krakowa. Boy broni samego życia, które ginie pod nawałem schematów, szablonów. Apel ten odnosi się do wszystkich Polaków, niezależnie od
podziałów społecznych: naród ma żyć i myśleć, ma się wyzwolić mentalnie z "chocholego snu", w jakim trwa pogrążony. Humor Boya oscylował między rubasznością a finezją, co w rezultacie sprawiło, że wiele z jego świetnych aforyzmów jest aktualnych do dziś, np. "Bo w tym cały jest ambaras, żeby dwoje chciało naraz."
Tytuł "Słówka" ma sugerować zmiany w samym tworzywie słownym. Boy walczy o nowoczesny kształt języka, zwraca się ku poezji lingwistycznej. Styl literacki powinien zainicjować zmiany mentalne, dlatego potrzebny jest język jasny, zwięzły, komunikatywny, zanurzony w codzienności. Doceniona zostaje wartość samego słowa.

3. Działalność translatorska:
Za swoją misję Boy uznał przybliżenie polskiemu czytelnikowi najwybitniejszych dzieł literatury francuskiej. Tłumaczył Villona i , Verlaine'a, Moliera i Balzaka oraz wielu innych. Tłumaczenia te należą do najwybitniejszych przekładów z francuskiego na język polski. Powstała z nich Biblioteka Boya, jak ją nazywał sam Żeleński.