Krytyka literacka w dwudziestoleciu.

KRYTYKA LITERACKA jest zjawiskiem, które należy zarazem do sfery literatury i życia literackiego. Wraz ze wzrostem liczebności czasopism i ich specjalizacją, a następnie w związku z pojawieniem się literatury w tzw. mediach, krytyka literacka uzyskała masowy zasięg, choć nie musi to oznaczać zasadniczego wpływu na społeczną świadomość literacką. Podstawowymi gatunkami wypowiedzi krytycznej są: szkic, recenzja, esej, felieton, publikowane w czasopiśmie lub innych mediach, niejednokrotnie też komponowane w postać książkową.
Z punktu widzenia ewolucji literatury największe znaczenie ma krytyka programowa. Jej zadaniem jest formułowanie koncepcji literatury w imieniu grupy, czasopisma, a nawet pokolenia.

W dwudziestoleciu takie rozumienie zadań krytyki towarzyszyło przede wszystkim awangardzie, której świadomość literacką kształtowali głównie: T. Peiper, J. Przyboś, S. I. Witkiewicz, futuryści, J. Czechowicz, a później również poeci z kręgu Żagarów. Krytykiem-samotnikiem, mistrzem programotwórstwa i dociekliwej polemiki był Karol Irzykowski. Rolę jego adwersarza i zarazem przeciwnika literatury nowatorskiej przyjął T. Żeleński (Boy), najbardziej poczytny krytyk epoki. Z kolei Skamander i „Wiadomości Literackie” wyspecjalizowały się w krytyce opisowej, której głównym zadaniem była wszechstronna prezentacja dzieła, twórczości, zjawiska czy prądu. Z tą odmianą łączyła się tzw. krytyka akademicka, związana z miesięcznikami i rzadziej ukazującymi się periodykami, sytuująca omawiane zjawiska w szerszym kontekście, którą zajmowali się głównie historycy literatury (Stefan Kołaczkowski, Juliusz Kleiner, Kazimierz Czachowski, Karol Wiktor Zawodziński, Kazimierz Wyka). Ważną odmianą pisarstwa o literaturze była krytyka tzw. estetyczna, w której literatura była środkiem i egzemplifikacją w rozważaniach o charakterze filozoficznym (Karol Ludwik Koniński, Bolesław Miciński, autorzy związani z reprezentującym katolicki modernizm pismem „Verum”).
Wypowiadanie się w języku krytyki nie straciło znaczenia w latach II wojny światowej. Do najbardziej opiniotwórczych krytyków należał wtedy Wyka, redaktor konspiracyjnego „Miesięcznika Literackiego”, w którym zamieścił m.in. obszerny szkic o poezji K.K.Baczyńskiego. Krytyka programowa o dużym natężeniu emocjonalnym była domeną młodych poetów warszawskich z kręgu „Sztuki i Narodu”.

W latach powojennych najczęstszą odmianą stała się krytyka opisowa, a jej mistrzem był Wyka, który w swych licznych pracach łączył charakterystyczną dla krytyki zdolność wyrazistego wartościowania i literacko finezyjnej lektury tekstu z właściwą krytyce akademickiej umiejętnością szerszej i systematyzującej analizy. Po 1956 roku pojawiła się spora grupa utalentowanych krytyków, jak: Janusz Maciejewski, Ryszard Przybylski, Jacek Łukasiewicz, Edward Balcerzan, Henryk Bereza, a także uczniowie Wyki, spośród nich: Jerzy Kwiatkowski, Andrzej Kijowski, Jan Błoński, Konstanty Puzyna, Ludwik Flaszen.