Przyczyny i sposoby rozwiązywania konfliktów

„(…) Rodzina, pracownicy przedsiębiorstwa, społeczeństwo, państwa i ich koalicje
Muszą współistnieć, aby osiągnąć cele, realizować oczekiwania i dążenia.
Współistnienie nierozerwalnie wiąże się jednak z konfliktem (…)”
R. Fisher, W. Ury


Dla zrozumienia prawidłowości życia społecznego, obok wiedzy na temat więzi łączących zbiorowość oraz jej struktury, konieczna jest znajomość procesów, jakie w niej zachodzą. Według Jana Szczepańskiego procesami społecznymi nazywa się wzajemne oddziaływania ludzi na siebie, serie zjawisk zachodzących w zbiorowościach oraz zmieniające się stosunki międzyludzkie i między zbiorowościami. Możemy do nich zaliczyć procesy socjalizacji, przystosowania, współpracy jak i te negatywne jak konflikty społeczne.
Konflikt, według Jana Szczepańskiego, zaliczamy do procesów społecznych, których istota jest dążenie jednostki lub grupy do zaspokajania potrzeb, realizacji własnych interesów przez wyeliminowanie innych jednostek lub grup, które dążą do tych samych celów. Podstawą konfliktów SA występujące pomiędzy jednostkami czy grupami antagonizmy sprzeczności wynikające z odmiennego definiowania wartości. Na przykład konflikt pojawi się między uczniami, a dla których szkoła jest złem koniecznym, a nauczycielem, który pragnie kształtować ich osobowości. Konflikt zaistnieje pomiędzy grupą, dla które patriotyzm to praca dla ojczyzny, a skinami, dla których przejawia się on głównie w niechęci do innych narodowości. Podłożem konfliktów są również uprzedzenia wynikające z poczucia zagrożenia. Jednym z aspektów konfliktu społecznego jest walka. Stykamy się z nią w różnych formach niemal, na co dzień. Walką są między innymi zawody sportowe, ale walka występuje również podczas kampanii wyborczej. Jest jednakże elementem gospodarki rynkowej i związanej z nią konkurencją. Konflikty mają niewątpliwie destrukcyjny wpływ na życie społeczne.
Sytuacja sprzyjająca pojawianiu się konfliktów występuje w każdym typie struktury społecznej. Konflikt w grupie może przyczynić się do osiągnięcia lub przywrócenia jedności i spoistości zagrożonej przez wrogie i sprzeczne uczucia między jej członkami. Jednak nie we wszystkich grupach ta pozytywna funkcja może wystąpić. Zależy to od typu problemu oraz od typu struktury społecznej gdzie się pojawił.
Wewnętrzne konflikty społeczne dotyczące celów, wartości lub interesów, Anie sprzeczne z podstawowymi założeniami, na których opierają się stosunki społeczne, są zazwyczaj przydatne stwarzają możliwości korygowania stosunków władzy i systemu norm zgodnie z potrzebami jednostek czy grup. Wewnętrzne konflikty, w których zwalczające się strony przestają uznawać podstawowe wartości warunkujące prawomocność systemu społecznego, grożą zniszczeniem struktury.
Nie ma takiego społeczeństwa, w którym żadne lub każde antagonistyczne żądania nie mogłoby zostać bezpośrednio wyrażone. Systemy społeczne dysponują mechanizmami rozładowywania niezadowolenia i wrogości przy pomocy instytucjonalnych wentyli bezpieczeństwa, które pomagają utrzymać niezmieniony stan stosunków społecznych, poprzez dostarczanie zastępczych obiektów wrogości.

Możemy wyróżnić dwa rodzaje konfliktów strukturach społecznych:
- konflikty realistyczne – są to konflikty zrodzone z niespełnienia określonych potrzeb w danym układzie stosunków i zwrócone przeciw obiektom będącym rzeczywiście źródłem takiego stanu. Istnieje tu możliwość różnorodnych dróg rozwiązywania konfliktu i osiągnięcia celu
- konflikty nierealistyczne – nie są spowodowane sprzecznymi celami stron, ale potrzebą rozładowania napięcia przez jedną lub obie z nich. Jedyną możliwością wybory jest wybór przeciwnika.

Przyczyny konfliktów społecznych



Sprzeczności kulturalne są przyczyną konfliktów społecznych, związanych między innymi ze strukturą społeczną. Konflikty pojawią się pomiędzy klasami społecznymi, które w nierównym stopniu uczestniczą w podziale dóbr. Mogą również wynikać z nadmiernego faworyzowania jednych grup i upośledzania. W czasach Polski Ludowej przywileje, którymi obdarzano górników, powodowały wzrost niechęci reszty społeczeństwa do tej grupy zawodowej. Obecnie z tych samych przyczyn można mówić o konflikcie pomiędzy społeczeństwem a elitami politycznymi.

Sprzeczności wynikające z dysproporcji rozwojowych są jedną z głównych przyczyn konfliktów pomiędzy całymi zbiorowościami, przykład między państwami wysoko rozwiniętymi a państwami Trzeciego Świata. Tego typu konflikty występują również w obrębie jednego państwa, jak choćby konflikt pomierzy bogatą, północną częścią Włoch a ubogim i zacofanym południem. W Polsce możemy mówić o konflikcie między miastem a zaniedbaną cywilizacyjnie wsią, między dobrze rozwiniętą, między dobrze rozwiniętą Wielkopolską, Śląskiem i Warszawą a tak zwaną ścianą wschodnią.

Brak równowagi rynkowej stwarza konflikty pomiędzy producentem a konsumentami. Nadmierny wzrost popytu na towary i usługi przy niewielkiej podaży powoduje wzrost cen, co przy równoczesnym obniżeniu jakości wywołuje niechętny stosunek konsumentów do producentów. Z kolei nadmiar towarów usług jest przyczyną ostrej walki miedzy producentami o konsumenta. Konkurencja jest jednym z najważniejszych elementów gospodarki rynkowej, ale bezwzględna walka może doprowadzić do destabilizacji ekonomicznej państwa.

Źle funkcjonujący system informacji powoduje ograniczenia w porozumiewaniu się ludzi. Należy pamiętać, że tam, gdzie brakuje rzetelnej informacji, pojawiają się natychmiast domysły, plotki… Niedostateczne informowanie społeczeństwa w sprawie integracji europejskiej może być zarzewiem konfliktu pomiędzy zwolennikami przeciwnikami obecności Polski w Unii Europejskiej.

Sprzeczności pomiędzy wartościami mogą być przyczyną najostrzejszych konfliktów społecznych. Różnice światopoglądowe przeszkadzają w zawarciu porozumienia w tak istotnych sprawach, jak aborcja, eutanazja czy kara śmierci.



Rodzaje konfliktów społecznych


Fakt występowania złożonego i zróżnicowanego konglomeratu pozycji, jakie nosi „ na ramionach każdy członek społeczeństwa, ma bardzo rozległe następstwa. Najważniejszą jest możliwość wystąpienia konfliktu między rolami. Pozycja społeczna dyktuje, poprzez właściwą sobie rolę, pewne powinności i uprawnienia każdemu, kto pozycję tę zajmuje. Ponieważ każda jednostka zajmuje kilka pozycji, może się zdarzyć, że to, czego wymaga od niej jedna z nich, utrudnia lub uniemożliwia wywiązanie się z obowiązków nakładanych przez drugą. Albo, że niemożliwe jest równoczesne zrealizowanie uprawnień płynących z każdej z zajmowanych pozycji, wykorzystanie jednej przekreśla, bowiem skorzystanie z drugiej. Klasycznym przykładem konfliktu obowiązków jest w społeczeństwie nowoczesnym niemożność równie dobrego wywiązania się z powinności zawodowych i rodzinnych. Skończona pula czasu, energii, motywacji sprawia, że albo zaniedbujemy w pewnym stopniu jedno, albo drugie. Badania wskazują, że wynikające stąd napięcie jest przyczyną coraz to większej ilości rozwodów czy ogólniej – kryzysów rodzinnych.

Konflikt między pozycjami zajmowanymi przez jedną osobę może polegać nie tylko na sprzecznościach ról, ale także na niemożności pogodzenia innych atrybutów różnych pozycji. Wystąpić może dysonans pomiędzy poglądami i przekonaniami narzucanymi przez każdą z nich. Przykładem może być naukowiec uznający teorię ewolucji czuje się nieswojo w lansującej kreacjonizm sekcie religijnej lub artysta wcielony do armii nie potrafi pogodzić się z mentalnością wojskową.

Sprzeczność pozycji może dotyczyć charakterystycznych dla różnych pozycji interesów, mówimy w takich przypadkach o konflikcie interesów. Przykładem będzie poseł, który winien służyć sprawą publicznym, wchodzi do rady nadzorczej prywatnej firmy.

Stopień świadomości kulturowej, to znaczy wyraźnego postrzegania reguł, idei czy symboli bywa nierówny. Ludzie często są zanurzeni w kulturze, niczym w przejrzystym powietrzu, stosując się do jej nakazów bezrefleksyjnie, automatycznie. Stanowi to dziedzinę niekwestionowanej oczywistości. Kiedy indziej jednak wyraźnie odczuwają presją kulturową, czują się przez kulturę skrępowani, ograniczeni, buntują się przeciwko jej dyktatowi.
Niektóre czynniki mają charakter społeczny inne jednostkowy. Kultura uzyskuje w świadomości zbiorowej wyższy poziom widoczności i świadomej artykulacji, gdy nie ma monopolu, gdy w kręgu percepcji społecznej pojawiają się jakieś alternatywne sposoby życia. Tak dzieje się w przypadku kontaktu kulturowego, jeszcze wyraźniej w przypadku konfliktu kulturowego. Pojawia się tu efekt obronny, gdy zagrożona czy zaatakowana kultura mocniej określa swoją specyfikę. W naszych czasach obserwujemy na przykład wyraźnie nasiloną artykulację kultur lokalnych – etnicznych, regionalnych, narodowych – co wiązać można z ofensywą kultury amerykańskiej poprzez proces globalizacji.

Dokonują się także mniej spektakularne, towarzyszące stale toczącym się zmianom warunków życia społecznego, na przykład w toku industrializacji, urbanizacji czy ogólniej modernizacji. Tutaj obserwujemy bardzo istotną i powszechną formę zderzenia kultur, jaką jest konflikt pokoleń. Każde pokolenie jest nosicielem takiej kultury, która została mu wpojona w dzieciństwie młodości w procesach socjalizacji czy edukacji. Wiele kierunków psychologii, z psychoanalizą na czele, zauważa, że wczesne doświadczenia życiowe są najsilniejsze i najtrwalsze. Raz zinternalizowanych treści kulturowych trudno się oduczyć cechują się one znacznym stopniem inercji. W społeczeństwie dzisiejszym, w którym zmiany warunków życia społecznego dokonują się w rytmie ogromnie przyspieszonym, pokolenie dzieci rodzi się już w kręgu zupełnie innej kultury niż ta, którą nosi jeszcze w sobie pokolenie rodziców. Rodzice nie rozumieją muzyki techno, dzieci – walca wiedeńskiego, rodzice potępiają swobodę seksualną, dzieci buntują się przeciw rygorom obyczajowym, rodzice czytają „Pana Tadeusza”, dzieci „Harrego Pottera”.

Ludzie są członkami wielu kategorii społecznych. Gdy interesy tych kategorii są odmienne lub sprzeczne, a lojalności nie pokrywają się, doświadczają konfliktu tożsamości. Przykładów można wskazać wiele. Polak, który zatrudnił się w korporacji międzynarodowej i służy interesom nie zawsze zgodnym z polskimi. Historyk, który unika badania faktów zawstydzających dla jego narodu. Z poczucia tożsamości zbiorowej i równocześnie odrębności od innych zbiorowości może wynikać coś więcej, więcej mianowicie częstsze wchodzenie w kontakty z „naszymi” niż z „obcymi”, częstsze inicjowanie interakcji z członkami naszej kategorii społecznej niż z przedstawicielami innych kategorii, a rzadsze na zewnątrz, poprzez jej granice. Także i jakość kontaktów, interakcji i stosunków społecznych wewnątrz kategorii społecznych może przybierać szczególny charakter, cechować się większą intensywnością, bezpośredniością, niekiedy intymnością.

Możemy także wskazać tendencję historyczną, która polega na stopniowym mnożeniu się wachlarza grup, jaki jest dostępny dla jednostek. Jest to jeden z aspektów szerszego procesu różnicowania się społeczeństwa, który, jak wskazywał, Emile Durkheim, jest najważniejszą tendencją ewolucyjną w zbiorowościach ludzkich. W społeczeństwach pierwotnych każdy należał do rodziny, wspólnoty terytorialnej i jeszcze jakiejś grupy religijnej. I tyle. Dzisiaj ilość grup, do których można przystąpić jest ogromna. Mamy tysiące grup zawodowych, partii politycznych, odłamów Kościoła oraz stowarzyszeń sportowych, kolekcjonerskich, artystycznych…Charakterystyczne dla obecnych czasów jest otwartość wyborów pomiędzy grupami. Jeżeli typowe dla tych grup interesy czy lojalności są niezgodne, albo wchodzą ze sobą w sprzeczność, sprzeczność uczestnictwo w jednym wymaga zaniedbania innych, ludzie doświadczają konfliktu partycypacji. Najbardziej typowym konfliktem tego rodzaju jest dziś niemożność równoczesnego poświęcenia się rodzinie i pracy.

Konflikty ekonomiczne należą do najpowszechniejszych we współczesnym świecie. Ich przyczyną są zarówno różnice strukturalne, dysproporcje w rozwoju, jak i zaburzenia gospodarki rynkowej. Do najczęściej występujących należą konflikty pomiędzy pracownikami a pracodawcą. Obecnie charakteryzują się one stopniową instytucjonalizacją, to znaczy wprowadzane są regulacje prawne dotyczące zarówno form walki, jaki i sposobów rozwiązywania sporów. Osobnym zagadnieniem są konflikty pomiędzy producentami, dotyczące na przykład nieuczciwej konkurencji.



Sposoby rozwiązywania konfliktów.


Konflikty są nieodłącznym elementem życia społecznego. Zapewne zaprowadziłyby w końcu do całkowitej destrukcji zbiorowości społecznych, gdyby nie wypracowane procedury ich rozwiązania. Działania podejmowane przez ludzi w sytuacji konfliktu zależą od cech ich osobowości, temperamentu oraz tego, jak ważny jest dla nich przedmiot konfliktu i jakie sposoby radzenia sobie z nimi znają i preferują.

Unikanie i ignorowanie konfliktu i pomijanie milczeniem, odwlekanie rozwiązań „na później”, fizyczne wycofanie się z miejsca, gdzie odbywa się konflikt, przekonywanie siebie i innych, że nic się nie wydarzyło. Ten styl reakcji często łączy się z przekonaniem, że konflikt jest sam w sobie złem, poza tym jest zbędny i poniżający, jest to styl charakterystyczny dla ludzi, których samo napięcie emocjonalne spowodowane konfliktem jest na tyle silne, że wolą się wycofać z konfliktu niż go rozwiązywać. Unikanie jest sensowną strategią w sytuacjach, kiedy przedmiot konfliktu jest czymś nieistotnym, kiedy jest mała szansa na rozwiązanie konfliktu.

Łagodzące postępowanie zgodne z interesem strony przeciwnej i rezygnacja z własnych celów z uwagi na obawę utraty dobrych stosunków z innymi czy też obawę przed osamotnieniem, łagodzenie jest dobrym stylem radzenia sobie, kiedy doszliśmy do wniosku, że jesteśmy błędzie i chcemy skorygować nasze stanowisko względem drugiej strony oraz kiedy przedmiot sporu jest istotny dla strony przeciwnej a dla nas nie, jest też uzasadnione racjonalnie, kiedy druga strona ma nad nami zdecydowaną przewagę, a my potencjalne zyski i korzystniejsze porozumienie lokujemy w perspektywie czasowej.

Konkurencję stosujemy wtedy, kiedy mamy podejście do konfliktu jak do „gry do wygrania”,. Gdzie wygrana jest sukcesem zaś przegrana słabością i utratą prestiżu, często temu podejściu towarzyszy oczekiwanie wygranej stąd, aby osiągnąć cel używa się wielu środków, niekoniecznie uczciwych, wybór tego stylu wiąże się z obroną samooceny, reagowanie z pozycji siły może być korzystne w sytuacjach krytycznych, kiedy nie ma czasu na dyskusje lub, gdy sprawa jest bardzo ważna dla danej instytucji, a jesteśmy przekonani o swojej racji.

Kompromis to poszukiwanie wykonalnych rozwiązań wraz z towarzyszącym przekonaniem, że ludzie powinni chętniej rezygnować z własnych celów i wykazywać więcej zrozumienia dla interesów innych, zgodnie z tym stylem reagowania na konflikt każda ze stron może cos zyskać oraz stracić, ten sposób reakcji jest dość skuteczny, kiedy obie strony mają równe siły, kompromis jest użyteczny w sytuacjach, kiedy brakuje czasu, zaś jego utrzymanie w tymczasowym stanie pozwala na bardziej kompleksową analizę problemu.

Kooperacja to rekcja, która wiąże się z wolą zaakceptowania celów drugiej strony konfliktu bez rezygnacji z własnych celów, wynika zaś z założenia, że zawsze można znaleźć rozwiązanie, które usatysfakcjonuje obie strony konfliktu, nawet jeśli rozwiązanie satysfakcjonujące obie strony konfliktu nie jest możliwe, kooperatorzy będą uważali, że takiego rozwiązania należy szukać. Jest to efektywny styl reagowania na konflikt oraz użyteczny m. in. wtedy, gdy obie strony mają odmienne cele, bowiem powoduje odkrycie przyczyn sporu, którymi najczęściej są błędną komunikacją lub jej brakiem.
Metoda autorytarna polega na tym, że jedna ze stron narzuca swoje rozwiązanie poprzez podjęcie decyzji według zasady „ja wiem najlepiej”. Najczęściej stosowana przez osoby posiadające duży autorytet lub władzę.
Metoda liberalna sprowadza się do nieingerowania w sytuację konfliktowe i pozostawienie spraw „własnemu biegowi”. Sposób ten przyczynia się do podejmowania bezcelowych działań bądź anarchii, rzadziej zaś sprzyja rozwiązaniom twórczym.
Metoda „bez porażek” to opanowanie konfliktu dzięki współpracy obustronnej i przyjęcia rozwiązania satysfakcjonującego obie strony poprzez stworzenie warunków do współpracy, zdefiniowanie problemu, zbierania pomysłów rozwiązania konfliktu oraz wybór najlepszego rozwiązania.
Arbitraż jest metodą stosowaną, kiedy celem jest rozstrzygnięcie, kto jest winien i kto powinien ponieść odpowiedzialność, rozważamy wyłącznie kwestie sporne na podstawie dowodów, a sam konflikt jest rozwiązywany bez udziału i kontroli stron.
Negocjacje czyli proces wzajemnego poszukiwania tego rozwiązania, które satysfakcjonuje wszystkie zaangażowane w konflikt strony. Dają one wszystkim uczestnikom szansę zrealizowania swojego interesu bądź potrzeby w takim wymiarze, który jest możliwy do zaakceptowania. Oznacza to, że każdy ma prawo do realizacji swoich zamiarów, jednak ograniczone przez konieczność liczenia się z potrzebami innych stron. Negocjacja zakłada traktowanie rozmówcy jak partnera, który tak jak my nie lubi przegrywać i co najważniejsze chce szacunku i uznania tak jak i my.

Chcąc osiągnąć porozumienia, należy przestrzegać czterech podstawowych i uniwersalnych zasad. Skoncentrować się na interesach, a nie na stanowiskach; oddzielenie obcych osób od sporu; poszukiwanie wielu wariantów; opieranie rozstrzygnięć na obiektywnych kryteriach.
Radzenie sobie z konfliktem to nie tylko znalezienie określonych sposobów działania (stosowanych do pojawiających się sytuacji), ale również umiejętność współpracy z druga stroną w celu znalezienia obopólnej satysfakcji. Porozumienie się wymaga wspólnych ustaleń zakresie wszystkich związanych z konfliktem problemów, uzgodnienia pewnego kontraktu między stronami i zrealizowania go.



Bibliografia:
• Internet
• Piotr Sztompka „Socjologia” Kraków 2002 wyd. ZNAK
• Z. Smutek, J. Maleska, B. Surmacz „Wiedza o społeczeństwie” Gdynia 2004 wyd. OPERON
• Norman Goodman „ Wstęp do socjologii” Poznań 1997 wyd. ZYSK i S-ka
• Jan Szczepański „Elementarne pojęcia socjologii” Warszawa 1970 wyd. PWN
• P. Gabriel, M. Korzenna, J. Małecki, A. Michalska, J. Mikołajewicz, S. Wronkowska, Z. Ziembiński, M. Zmierczak „Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie” Poznań 1993 wyd. PWN