Wychowanie - cechy i charakterystyka

Aby mówić o pojęciu wychowania trzeba kilka słów powiedzieć o samej pedagogice, która jest tak jakby „ matką” wychowania. Pedagogika, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym. Pojęcie wychowanie jest nieodłączną częścią pedagogiki, więc początki jej powstania można traktować jako początki samego wychowania.

Elementy teorii pedagogicznej, tzn. metodyczny namysł i świadoma refleksja nad celami, treściami, środkami i metodami wychowania, występują w kręgu kultury śródziemnomorskiej po raz pierwszy u starożytnych Greków. Za początek świadomej myśli pedagogicznej można uważać ruch sofistów (Protagoras z Abdery i in. , V w. p. n. e.); rozwinęli oni żywą działalność nauczycielską. głosząc, że „miarą wszechrzeczy jest człowiek” i że dzielność życiowa (cnota) i mądrość są wykształcane. Działalność sofistów przyczyniła się do rozkwitu gr. myśli pedagogicznej, myśli Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Intelektualizm moralny Sokratesa i jego metoda nauczania przetrwały w teorii pedagogicznej do dziś. Podobnie teoria i dialektyka cnót Platona i Arystotelesa. Platońska Rzeczpospolita jest w znacznej mierze rozprawą o wychowaniu; Arystoteles m. in. trafnie ujął podstawowe zasady dydaktyki. Ideę wykształcenia ogólnego rozwinęła myśl hellenistyczna; kontynuowała ją myśl edukacyjna rzym. (Kwintylian, I w. n. e. , ideał wykształcenia retorycznego). Średniowiecze chrześc. rozwijało ideały ascetyczne, w edukacji szkolnej zaś próbowało godzić rzym. program szkolny (siedem - sztuk wyzwolonych) z duchem chrześcijaństwa. Taką pedagogiczną pracę adaptacyjną prowadzili ojcowie Kościoła w IV i V w. (św. Hieronim, św. Augustyn), a nawet jeszcze św. Tomasz z Akwinu (XIII w.) — pod wpływem Arystotelesa — zarówno cel wychowania, jak i cel życia określał jako dążenie i osiąganie szczęścia przez rozwijanie cnót i moralnych, i intelektualnych (przekształcone arystotelesowskie cnoty etyczne i dianoetyczne). Pedagogika nowożytna tkwi swymi korzeniami przede wszystkim w epoce odrodzenia i oświecenia. Humanizmowi epoki odrodzenia filozofia wychowania i pedagogika zawdzięcza ideę uprzywilejowania człowieka we wszechświecie, a w samym człowieku uprzywilejowania rozumu, inteligencji, woli działania — tego wszystkiego, dzięki czemu człowiek staje się „panem stworzenia” i „rzeźbiarzem samego siebie” (Erazm z Rotterdamu, Grovanni Pico della Mirandola, Luis Vives). Światłe humanist. programy oświat. prezentowały gimnazja (Johannes Sturm) i pedagogika innowiercza. W Polsce problemy edukacji szkolnej śmiało podejmowały dzieła Szymona Marycjusza i Andrzeja Frycza Modrzewskiego oraz pedagogika protestantyzmu i arianizmu. Modrzewski, jedyny z europejskich humanistów, uwydatniał rolę oświaty i wychowania dla organizacji i zarządzania państwem oraz dla wzrostu sprawiedliwości w stosunkach społecznych. Najpełniej nowe myślenie pedagogiczne wyrażała pedagogika Jana mosa Komeńskiego (XVII w.), który po raz pierwszy stawiał nauk. pytania dotyczące warunków skuteczności edukacji ze względu na naturę człowieka i rozwój społeczny. Kulturę edukacyjną nowożytnej Europy XVIII w. znamionowały wielkie filozoficzne systemy pedagogiczne: przyrodniczo zabarwiona myśl pedagogiczna Johna Locke'a (człowiek — tabula rasa ‘niezapisaną tablicą’), naturalistyczna filozofia swobodnego wychowania Jana Jakuba Rousseau, filozofia wychowywania „człowieka” i pielęgnowania jego godności Johanna Heinricha Pestalozziego, filozofia postępu przez powszechną oświatę publiczną Jeana Condorceta, pedagogika autonomii ludzkiej osoby oparta na kryt. filozofii Imanuela Kanta, skrajnie idealistyczna pedagogika woli Johanna Fichtego i in. Systemy te zamknęła filozoficzna pedagogika Johanna Friedricha Herbarta, który pragnął uczynić ją „naukową” przez oparcie na etyce w stanowieniu celów i na psychologii w wyznaczaniu metod postępowania wychowawczego. W Polsce w XVIII w. reformę szkolnictwa pijarskiego w duchu oświecenia zainicjował Stanisław Konarski, a szczytowym dziełem i osiągnięciem polskich reformatorskich dążeń wychowawczych było powołanie (1773) i działalność -Komisji Edukacji Narodowej, pierwszej w świecie szkolnej magistratury publicznej. Światłą myśl pedagiczną prezentowały Ustawy KEN oraz tacy pedagogowie i myśliciele z nią związani, jak: Grzegorz Piramowicz (rola nauczyciela), Antoni Popławski (zadania i metodyka wychowania moralnego), Hugo Kołłątaj (organizacja edukacji) czy Stanisław Staszic (rola wychowania w postępie społecznym i cywilizacyjnym). W epoce romantyzmu wielkie systemy pedagiczne filozofii „czynu narodowego” stworzyli Bronisław Trentowski i Kazimierz Libelt, prekursor przekształcania romantycznego czynu narodowego w czyn realnej pracy organicznej.
W 2 połowie XIX w. nasiliły się pozytywistyczne tendencje „urealnienia” i „unaukowienia” pedagogiki. Szczególny oddźwięk i wpływ uzyskała utylitarystyczna pedagogika H. Spencera, w polskiej pedagogice — myśl pozytywistów warsz. (Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa i in.). Na przeł. XIX i XX w. oraz w XX w. rozwinęła się pedagogika empiryczna, eksperymentalna wspierająca się na rozwoju eksperymentalnych nauk biomedycznych i psychologicznych oraz empirycznej socjologii. Najwybitniejszym pol. przedstawicielem i propagatorem nowej empirycznej pedagogiki był J. W. Dawid. Ostatecznie jednak pedagogikę XX w. charakteryzują wielkie — często sobie przeciwstawne — nurty (prądy, kierunki) teoretyczne. Najważniejsze z nich to: nurt naturalistyczny ( naturalizm), indywidualizujący, wspierający się na różnych szkołach psychologicznych ( w Polsce — Jan Korczak, psychol. teorie wychowania Stanisława Szumana i in.); nurt socjol. (socjologizm pedag.), traktujący wychowanie jako funkcję społ. (Emil Durkheim, w Polsce — socjol. teorie wychowania Florian Znanieckiego, Jóaef Chałasińskiego, oraz pedagogika społeczna Paula Natorpa, w Polsce — Stanisława Karpowicza, a zwł. szkoła nauk. Heleny Radlińskiej i in.); nurt pedagogiki kultury, wspierający się na „przebudowie podstaw nauk humanistycznych” i teoriach wartości ( Wilchelm Dilthey, Eduard Spranger i in. , w Polsce — Bogdan Nawroczyński, Zygmunt Mysłakowski, Bogdan Suchodolski, i in.); nurt pedagogiki marksistowskiej, wiążącej dialektycznie i deterministycznie rozwój i wychowanie osobowości ludzkiej z rozwojem społ. ( Antoni Makarenko i in.)

Najnowsza myśl pedagogiczna — ostatnich 10-leci XX w. — wiąże się z jednej strony z hermeneutyką filoz. , poszukującą „nowej racjonalności” i nowej interpretacji (reinterpretacji) świata i „bycia w nim podmiotu”, z drugiej strony — z myślą filoz. powiązaną z ruchami kontrkultury i kontestacji. Pedagogika hermeneutyczna podkreśla gł. kategorię „dialogu bezarbitralnego” (dialogiczności) jako jedną z podstawowych koniecznych kategorii myślenia pedagogicznego (w Polsce — Stanisław Ruciński). Alternatywne koncepcje współczesnego humanizmu pedagogicznego dopominają się w szczególności o wolność i prawa dzieci i młodzieży do swobodnego rozwoju i wychowawczego wzrastania (w Polsce — Maria Łopatkowa, Bogdan Śliwerski). W klimacie postmodernizmu rozwija się tzw. kryt. pedagogika i socjologia oświaty w Polsce — Zdzisław Kwieciński, Lech Witkowski, Teresa Szkudlarek). Dyskusje na temat „nowych strategii oświatowych” (reform edukacyjnych) w skali międzynarodowej i poszczególnych krajów podejmują wielkie raporty oświat. (w skali międzynarodowej, np. tzw. raport Etgara Faure'a komisji UNESCO Uczyć się, aby być, raport Klubu Rzym. Uczyć się — bez granic; w Polsce Raport o stanie oświaty w PRL 1973 oraz raport Edukacja narodowym priorytetem 1989).

Wychowanie bywa różnie określane literaturze pedagogicznej. Pojęcie to jest ciągle jeszcze przedmiotem analizy pedagogów w celu osiągnięcia większej jego precyzji, uwzględniającej korelacje między wychowaniem a współczesnym postępem społecznym, nauki i techniki. Jeśli chodzi o uściślenie pojęcia „wychowanie” istnieją dwa stanowiska. Jedni naukowcy przypisują mu szerokie znaczenie, inni starają się je określić w węższym zakresie. Niektóre określenia tego pojęcia mają charakter definicji wiodących, inne nadają mu mniej ogólne znaczenie. Bogdan Suchodolski mówi, że „ rzeczą najważniejszą w wychowaniu współczesnym jest kształtować ludzi tak, aby umieli oni żyć w warunkach współczesnej cywilizacji, aby potrafili podołać zadaniom, które im stawia, aby korzystali z możliwości kulturalnego rozwoju, którego im dostarcza, aby wiedzieli ku czemu i jak dążyć, z jakich źródeł czerpać radość życia „. Wychowanie jest więc przygotowaniem człowieka do zadań, jakie powstają w wyniku rozwoju współczesnej cywilizacji. Jest ono zarazem przysposobieniem jednostki do życia. Suchodolski pisze: „ Wychowanie człowieka na miarę cywilizacji nowoczesnej jest w tym rozumieniu wychowaniem go na miarę zadań, jakie muszą być przez ludzi podejmowane i rozwiązywane, aby dalszy rozwój cywilizacji spełniał coraz lepiej słuszne postulaty humanizmu „
Inne definicje wychowania ujmują to zjawisko jako całokształt procesów, w toku których jednostka rozwija swe zdolności, postawy, kształtuje formy zachowania mające pozytywną wartość dla społeczeństwa, w którym żyje. Wychowanie określane jest także jako proces społeczny, w toku którego jednostka zostaje poddana świadomym i celowym wpływom zorganizowanego środowiska, tak aby mogła ona być przygotowana do życia i aby mogła osiągnąć rozwój osobowości.
Jednym z określeń wychowania, w którym akcent położony jest na rozwój osobowości w tym procesie, jest definicja Heliodora Muszyńskiego, którego zdaniem najpoprawniej jest ujmować wychowanie jako „ szczególny rodzaj ludzkiej działalności, który polega na zamierzonym wywołaniu określonych zmian w osobowości człowieka. ”
Wyjaśnia on zarazem, do jakich cech osobowości odnosi się wychowanie. Heliodor Muszyński uważa, że przez wychowanie w wąskim znaczeniu tego pojęcia należy rozumieć zamierzone kształtowanie u jednostki tego zespołu cech, które składają się na uczuciowo-wolicjonalną stronę osobowości, a więc formowanie postaw i przekonań, uznawanych wartości, celów oraz ideałów. Zespół tych cech określa on mianem kierunkowych, w przeciwieństwie do cech instrumentalnych, przez które rozumie inteligencję jednostki, jej wiedzę, umiejętności, doświadczenia, nawyki. Kształtowanie cech instrumentalnych nazywa Muszyński nauczaniem. Temu rozumieniu wychowania przeciwstawiane jest określenie wychowania w szerokim znaczeniu jako celowe organizowane kształtowanie fizycznych i psychicznych sił człowieka, jego światopoglądu, oblicza moralnego; obejmuje ono także kształcenie i nauczanie.
Wspólne dla większości przedstawianych tu poglądów jest pojmowanie wychowania jako przygotowanie człowieka do życia i jako kształtowanie jego osobowości. Są to istotnie podstawowe zadania wychowania. Zbierając wszystko, można wyprowadzić definicję wychowania:
„ Przez definicję wychowania rozumie się całość wpływów i oddziaływań, kształtujących rozwój człowieka oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie. ”

W powyższym sformułowaniu wychowanie ujmowane jest jako proces złożony, obejmujący różnorodne formy oddziaływania na człowieka, warunkujące jego rozwój w poszczególnych fazach całego życia. Wśród tych różnorodnych czynników oddziałujących na człowieka możemy wyróżnić wpływy rodziny, otoczenia i rówieśników.
Aby naukowo ująć genezę procesu wychowania i określić dostatecznie jasno samo zjawisko wychowania, trzeba przede wszystkim dokonać analizy rozwoju społeczeństwa, zwrócić uwagę na prawa rządzące powstawaniem i rozwojem ludzkości. Wychodząc z podstawowych założeń nauki marksistowskiej, że praca stworzyła człowieka jako istotę społeczną , można postawić tezę, iż w procesie pracy zrodziło się wychowanie. Badania i opisy ludów tak zwanych pierwotnych istniejących współcześnie z nami, ale pozostających poza zasięgiem cywilizacji, pozostałości po ludach pierwotnych zachowane w ziemi i odkryte jako wykopaliska, relacje danych kronikarzy i historyków, szczególnie Heroda, Tacyta, Cezara i innych dostarczają materiałów do naukowego ujęcia genezy wychowania. Można je sformułować następująco. W okresie pierwotnego społeczeństwa, w „stanie dzikości”, doświadczenia dorosłych są jeszcze tak proste, że dzieci przejmują je łatwo przez naśladownictwo. Dziecko pobudzone głodem, rękoma albo kijem wyrywa korzenie, zbiera owoce podobnie jak starsi. W tym stadium rozwoju ludzkości jeszcze nie istnieje wychowanie we właściwym sensie tego słowa. Dopiero wytwarzanie narzędzi wymaga już umiejętności władania nimi , a więc udzielania dzieciom pewnych wskazówek i pouczeń przez starszych. Oczywiście w tym systemie nie ma jakichś opracowanych metod, ale jest przykład starszych, wyjaśnienie, nagroda za zręczność w formie wydzielania lepszych kąsków żywności i pochwały, jak również szyderstwo, kpiny, a nawet bicie za tchórzostwo, niezręczność. Obserwujemy tu proces przekazywania młodemu pokoleniu przez starsze całego zasobu doświadczeń związanych z wytwarzaniem narzędzi pracy oraz sposobami operowania nimi. Wychowanie w rodzinie pierwotnej polegało zawsze na wciąganiu do pracy.
Z chwilą gdy rozwój techniki osiągnął poziom pozwalający na wyprodukowanie przez jednostkę więcej dóbr, niż trzeba było bezpośrednio dla utrzymania jej przy życiu, gdy rozwinął się handel początkowo wymienny, a później oparty na pewnych środkach obiegowych, wspólnota pierwotna i ustrój rodowy musiały ulec rozpadowi i ustąpić miejsca innej formacji społecznej. Pojawienie się w związku z tymi zmianami grupy panującej w społeczeństwie oraz wzrost wiadomości i sprawności w dziedzinie produkcji, a także wzrost wiedzy o świecie i współżyciu człowieka w społeczeństwie stały się źródłem wielkich przeobrażeń w treści i organizacji wychowania.
Krystalizujące się zaczątki wychowania umysłowego oddzielone zostają od przygotowania do pracy fizycznej i stają się stopniowo monopolem klasy wyzyskującej. Zanika równość w wychowaniu. Dzieci kapłanów i starszyzny otrzymują wychowanie przede wszystkim umysłowe. Dzieci zaś zwykłych członków plemienia uzyskują wychowanie, którego celem jest wyposażenie tylko w pewne sprawności o charakterze wojenno-fizycznym oraz sprawność do pracy. Rodzi się więc i rozwija wychowani klasowe.
Powstają też specjalne instytucje zajmujące się organizacją wychowania młodego pokolenia, przekazania mu kulturalnego dorobku przeszłości. Rodzą się rozważania nad człowiekiem jako twórcą wartości kulturalnych. Szczególna rola przypada tu w udziale w V wieku p. n. e. sofistom. Sofiści, poświęcający w swoich naukach wiele miejsca problemowi człowieka jako twórcy wartości, poważnie zajęli się sprawą wychowania. Stali się oni twórcami pierwszych teorii pedagogicznych.
Analizując dalszy historyczny rozwój wychowania dochodzimy do wniosku, iż treść dorobku kulturalnego danej epoki historycznej była podstawą kształcenia i wychowania młodego pokolenia, ale funkcja społeczna określonej klasy w określonym okresie była zawsze źródłem celów wychowania i wyznaczała zakres kształcenia dzieci i młodzieży danej klasy społecznej. Dlatego ograniczenia lub rozszerzenia przywilejów społecznych klasy panującej decydująco wpływały i wpływają na treść, metody i organizację wychowania nie tylko tej klasy, lecz także na całokształt systemu wychowawczego narodu i państwa.
Uogólniając można powiedzieć, że wychowanie jest zawsze związane ze społeczną produkcją i jest pochodną kultury danej epoki; jest ono nieodzownym i właściwym ludzkiemu społeczeństwu warunkiem przygotowania młodego pokolenia do udziału w pracy oraz w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym. Toteż wychowanie należy rozpatrywać jako jedną ze stron życia społeczeństwa, jako społeczną funkcję istniejącą we wszelkich etapach rozwoju społecznego.

Każdy może ułożyć własną definicję pojęcia wychowania. To pojęcie jest tak szerokie, że może być przez każdego inaczej rozumiane. Przedstawię kilka stanowisk znanych osobowości co pozwoli na lepszą znajomość tego terminu.

Platon - wychowanie to zaprawianie do cnoty i pobudzanie chłopca od lat
najwcześniejszych do tego aby pożądał stać się wzorcowym
obywatelem, umiejącym zarówno rządzić, jak i podporządkować się
Helvetitus - to wszystko, co służy do naszego wykształcenia
Jan Jakub Rousseau - jest przeto sztuką, przy czym jest rzeczą niemożliwą praiwe, aby się
Udało połączenie czynników, niezbędne do jego powodzenia,
niezalężne jest od nikogo
Lew Tołstoj - kształcenie najlepszych ludzi zgodnie z wypracowanym przez pewną
epokę ludzkiej doskonałości; przymusowe oddziaływanie jednej osoby
na drugą w celu ukształtowania człowieka, jaki wydaje się nam dobry;
jest kształceniem przymusowym
Aleksander Świętochowski - należyte przygotowanie człowieka do życia
Stanisław Karpowicz - zwięzły systemat zastosowań nauki nowoczesnej do rozwijania
istoty ludzkiej, doskonalenia myśli i uczuć, do wyćwiczenia
działalności dla najwyższego dobra społecznego
Helena Radlińska - funkcja społeczna, gałąź twórczości kulturalnej
Aniela Szycówna - wynika z ogólnego poglądu na świat i wspiera się na szerszej
podstawie filozoficznej
John Dewey - proces kształtowania zasadniczych postaw ludzkich, intelektualnych i
Emocjonalnych w stosunku do przyrody i człowieka
Edouard Claparede - ma być życiem; ma przygotowywać do życia o ile zaś wychowanie
Zamierzonym przygotowaniem do życia, nie będąc samo życiem,
To nie przygotowuje do życia
Helen Parkhurst - stanowi. . . pewien pomysł prostego i ekonomicznego sposobu,
przy zastosowaniu szkoła jako całość może funkcjonować
jako zorganizowana społeczność
Janusz Korczak - można wyuczyć się na pamięć teorii wychowania, a przy tym nie
rozumieć istoty jego treści.
Bo jest nią „ teoria życia „, u podstaw której leż doświadczenie
osobiste i samodzielne myślenie
Celestin Freinet - ukształtowanie z dziecka człowieka jutra, moralnego, uspołecznionego

Inicjatorami i realizatorami wychowania, w szerokim sensie tego słowa, jest znacznie większy krąg jednostek i ich zbiorów niż w wypadku podejmujących celowe i świadome działania w tym zakresie. Wychowawcą nie jest tylko matka czy ojciec, profesjonalny nauczyciel, dyrektor szkoły czy rektor uczelni, minister czy ekspert współtworzący dany system oświatowo-wychowawczy. Do tego grona należ również właściciel zakładu wytwórczego, który zatrudniając młodych ludzi wpływa na kształt ich osobowości. Również redaktorzy gazet, radia i telewizji, którzy nie tylko informują, ale często głęboko przenikają w świat różnych wyborów człowieka, po części względnie trwałych. Wielkie znaczenie w tym procesie mają też idole wszelkiego rodzaju. Młodzi ludzie są pod ich wpływem. Wpływają oni na poglądy ludzi ich orientacje, na ich wybory, żłobiąc po części kształt wielu osobowości. owe bodźce wychowawczego charakteru wzajemnie się przenikają, nakładają na siebie, nierzadko podważają i w konsekwencji eliminują . Często ich przeciwstawny charakter rodzi okresowe lub dłuższe zagubienie ludzi pozostających w sferze ich oddziaływania. Dotyczy to zwłaszcza dzieci i młodzieży, choć nie jest to zjawisko obce też dorosłym. Marzenia wielu profesjonalistów od kształcenia i wychowania, aby proces oddziaływania na względnie trwałe zmiany zachodzące w rozwoju fizycznym, umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostek ludzkich, zwłaszcza w okresach najintensywniejszego formułowania osobowości, był oparty na wzajemnie wspierających się i stabilnych autorytetach, są w takiej sytuacji utopijne i utrudniające osiągnięcie rzeczywistego pedagogicznego sukcesu. Pedagogiczny problem polega więc nie na tym, jak osłonić człowieka, którego chcemy wychować, przed oddziaływaniem przeciwstawnych bodźców, ale jak go przygotować do samodzielnego dokonywania racjonalnych wyborów z wielu ofert wychowawczych wzajemnie wykluczających się, a zgłoszonych pod jego adresem.

Sformułowanie, że wychowanie jest zjawiskiem społecznym jest dość powszechnie spotykane w całej literaturze pedagogicznej, a zwłaszcza w podręcznikach pedagogiki. Jednak w świetle ważnych doświadczeń społecznych końca lat osiemdziesiątych i początku lat dziewięćdziesiątych trzeba spojrzeć na społeczne znaczenie wychowania nieco inaczej niż to tradycyjnie przedstawiano. Wydarzenia, jakie miały miejsce w Polsce i w krajach o podobnym do niedawna ustrojach, ukazały, że o ich losach, w większym stopniu niż dotąd sądzono, może zadecydować model człowieka ukształtowanego w toku oddziaływania ogólno społecznych mechanizmów wychowania i będący efektem różnego rodzaju zabiegów wychowawczych w profesjonalnych systemach oświatowo-wychowawczych.

Człowiek taki został ukształtowany w Polsce lat 1944-1989, w Rosji 1917-1990 i w podobnych krajach – pod przemożnym wpływem coraz bardziej wyalienowanej z życia poszczególnych narodów biurokracji. Na skutek narzuconej mu unifikacji, pozbawienia go dążenia do ponadprzeciętnych sukcesów, hamowania rozkwitu jego niepowtarzalnej indywidualności, nie był w stanie sprostać naukowo-technicznemu globalnemu współzawodnictwu, szczególnie w wyższych fazach rozwoju społeczno-ekonomicznego, z człowiekiem z konkurencyjnego ustroju bogatych krajów Europy Zachodniej, Ameryki Północnej i Dalekiego Wschodu. Znalazło to konkretny wyraz w tym, że poza paliwem do rakiet kosmicznych i częściowo laserem, nie wniósł on w sferze postępu naukowo-technicznego w zasadzie niczego ważnego. Natomiast w tym samym czasie, w konkurencyjnym ustroju ludzie wynaleźli komputer, telewizję, radar i powszechnie te wynalazki zastosowali w produkcji i ogólnospołecznej praktyce, dystansując ostatecznie w zakresie wydajności pracy, jakości i ekonomicznych kosztów produkcji swych konkurentów w Rosji, Polsce i niektórych innych krajach.

W świetle tego doświadczenia można powiedzieć, że wychowania jako zjawiska społecznego nie należy rozumieć głównie w ten sposób, iż szersze struktury społeczne mają wpływ na jego rezultaty. Natomiast głównie w tym sensie, że efekty szeroko pojętego oddziaływania na względnie trwałe właściwości człowieka w ostatecznym rachunku społecznym decydują o pomyślności nie tylko indywidualnej, ale przesądzają losy różnych zbiorowości, są najważniejszą podstawą sukcesów lub klęsk ustrojów społeczno-ekonomicznych, a w efekcie też narodów. Omawiane doświadczenie dopiero w pełni wskazuje, jaką siłę sprawczą ma wychowanie w szerszym i węższym tego słowa znaczeniu. Ale w ściśle tych doświadczeń potrzeba nowego spojrzenia na sprawy wychowania do tego się nie redaguje. Aby zrozumieć wychowanie jako zjawisko społeczne, trzeba posługiwać się zweryfikowaną i w miarę adekwatną do ważnych doświadczeń historycznych koncepcją stratyfikacji społecznej. Przez taką stratyfikację należy rozumieć wizje ważnych podziałów występujących we współczesnych społeczeństwach. W literaturze pedagogicznej i ogólnospołecznej obraz owej stratyfikacji społecznej okazał się w świetle późniejszych wydarzeń uproszczony i wprowadzony do fałszywej wizji rozwiązywania problemów wychowawczych. Głównie przejawiło to się w niedocenianiu roli warstwy biurokracji. Ta zaś wyalienowana z reszty społeczeństwa, zawłaszczając jego podmiotowość społeczno-polityczną nie tylko skutecznie eliminowała masowe dążenia ludzi do nowatorstwa i do ponadprzeciętnych sukcesów, ale narzuciła całemu prawie społeczeństwu wzory osobowe człowieka zunifikowanego i pozbawionego w dużej mierze faktycznej indywidualności. W sferze wychowania przyczyniła się do jego jednostronnie adaptacyjnego kształtu i rozwijała sztuczne powszechne samozadowolenie z minimalnych sukcesów jego własnych i zbiorowych, głównie zresztą ilościowych.
Ale błędy w przejętej wizji wychowania, oparte na fałszywym obrazie stratyfikacji społecznej, polegały też na przecenieniu roli robotników jako samodzielnej siły społeczno-politycznej zdolnej realnie przełamać monopol panowania nad nimi jako klasy społecznej wyalienowanej biurokracji . Polegało to też na wyolbrzymieniu ich szansy stworzenia społeczeństwa, w którym nie będzie dominacji ani wyalienowanej biurokracji ani powrotu do tradycyjnych struktur społecznych z wykształconym biegunem ludzi do tego stopnia bogatych, że mogących pod każdym względem zapanować nad resztą społeczeństwa. Tego typu wizje były oparte na podstawie niewątpliwego faktu, że robotnik polski był w skali masowej jednym z najbardziej wykształconych robotników współczesnego świata. Jednak w ocenie miejsca robotnika w całej strukturze ówczesnego i współczesnego społeczeństwa nie doceniony został ten fakt, że dokonująca się rewolucja naukowo-techniczna prowadzi do zmian dominującej roli kompleksu paliwowo-energetycznego i tradycyjnych przemysłów ciężkich i zastąpienie ich roli przez nabierające znaczenia przemysły najnowocześniejszych technik. W ślad za tymi przeobrażeniami rozpoczął się historyczny zmierzch roli współczesnych robotników przemysłowych jako jednej z najważniejszych sił zdolnych do rzeczywistego, a nie tylko pozornego, dominującego wpływania na resztę społeczeństwa . Również pod względem wychowawczym tego zmierzchu i jego skutków wielu reprezentantów nauk społecznych nie potrafiło przewidzieć. Wydarzenia te pokazały, że polska klasa robotnicza była w stanie obalić władzę ponoszącej się coraz bardziej biurokracji jako siły społecznie i wychowawczo dominującej. Władzę wywalczyła już jednak nie dla siebie, ani swych rzeczywistych reprezentantów, a dla sił politycznych, które w praktyce nie tylko nie nawiązują do haseł sprawiedliwości społecznej, eliminacji rozwierających się dysproporcji socjalnych , bardziej równego startu ogółu dzieci i młodzieży, pod którymi hasłami mobilizowali robotników do walki z ówczesną biurokracją, ale które inspirowały rozwój społeczny Polski po 1989 r. w przeciwstawnym do tych haseł kierunku. Wychowanie jako zjawisko społeczne polega więc nie tylko na tym, że efekty oddziaływania na jednostkę ludzką, na względnie trwałe jej właściwości w gruncie rzeczy decydują o losach danego społeczeństwa, ale też na tym że dla zrozumienia jak dokonuje się społeczny wpływ na rzeczywiste kierunki i efekty wychowania, konieczne jest przyswojenie sobie wyzwolonej od uproszczeń i mitów wiedzy o istniejących i dopiero się rodzących podziałach społecznych (stratyfikacji społecznej). Zdawać sobie też trzeba sprawę, że taka wiedza o większej wartości poznawczej powstaje z dużymi trudnościami. Barierą bowiem jej powstania, tak jak kiedyś były interesy dominującej biurokracji, tak dziś są interesy innych sił, które w powstaniu takiej wiedzy co najmniej są nie zainteresowane. Pedagog, jeśli chce rzeczywiście rozumieć procesy wychowania w szerszych kontekstach społecznych, jeśli nie chce powtarzać w tym zakresie błędów swoich poprzedników, powinien uwzględniając doświadczenia wychowawcze ostatnich dziesięcioleci dojść do przekonania, że działa w sferze, w której decydują się zarówno losy indywidualnych ludzi, jak i też losy ustrojów. I żeby zrozumieć istotę sił społecznych mających rzeczywisty wpływ na wychowanie w poszczególnych epokach, nie wolno się zadowolić ogólnikami w tym zakresie, tak charakterystycznymi dla podręczników pedagogiki. Są one dla pedagogicznego rozpoznania sytuacji, w której działa wychowawca, faktycznie bez wartościowe.

Dla procesu wychowania fundamentalne znaczenie ma w tym zakresie działalność profesjonalistów od kształcenia i wychowania, a także działalność nieprofesjonalistów . Jeśli chodzi o profesjonalistów, to ich rola w wychowaniu jest ciągle – mimo wszystko – wzrastająca: a) Wynika to z ogólniejszego procesu polegającego na tym, że we wszystkich dziedzinach, a zwłaszcza w tych, w których mamy do czynienia z występującym nasileniem trudności, przywołuje się i powierza ich rozwiązanie zawodowo specjalizującym się w danej dziedzinie kadrom, posiadającym odpowiednią profesjonalną wiedzę i także umiejętności. Zakłada się że kadra taka lepiej rozwiąże problemy niż amatorzy. Wychowanie jest na pewno taką trudną i dalej komplikującą się dziedziną. B) profesjonalna kadra od kształcenia i wychowania dysponuje wyspecjalizowanym systemem kształcenia i częściowo wychowania. Na długie lata trafia tam całe młode pokolenie każdego narodu.
Również nieprofesjonaliści tacy jak np. matka, ojciec czy opiekunowie mają duży wpływ na wychowanie a w konsekwencji na osobowość dziecka. To oni od najmłodszych lat wpajają dziecku najważniejsze wartości, oraz kształtują jego osobowość.

We współczesnej pedagogice bardzo różnie są definiowane dziedziny wychowania. W najnowszym wydaniu „ Słownika Pedagogicznego „ wymienia się następujące dziedziny wychowania: estetyczne, fizyczne, intelektualne, internacjonalistyczne, laickie, moralne, muzyczne, obronne, obywatelskie, patriotyczne, plastyczne, przez pracę, religijne, seksualne, środowiskowe, świeckie, umysłowe, zdrowotne, zespołowe. Przy tym wychowanie fizyczne jest potraktowane łącznie ze zdrowotnym , intelektualnie łącznie z umysłowym , laickie ze świeckim. Obok wymienienia typowych dziedzin wychowania autor wymienia wychowanie w rodzinie i przedszkolne. To znaczy nie tylko w związku z dziedzinami, których dotyczy, ale instytucji, w których się realizuje. Wymienia też wychowanie nie tyle związane z jakąś dziedziną, co specyficznie usytuowane w stosunku do innych tradycyjnych rodzajów wychowania, a mianowicie wychowanie alternatywne. W „ Małej Encyklopedii Pedagogicznej „ były wymienione: wychowanie fizyczne w aspekcie zdrowia psychicznego, wychowanie muzyczne, wychowanie, kształcenie, nauczanie wychowanie obronne, obywatelskie, plastyczne i techniczne. Dodajmy, że wychowanie było w niej prezentowane w kontekście między innymi: alienacji, alkoholizmu, cywilizacji przemysłowej, dyscypliny, dziedziczności, filmu, ideologii, jednostki, kolektywizmu, kary i nagrody, kultury, nauki, patriotyzmu, urbanizacji. W podręcznikach pedagogiki obowiązujących po 1956 r. wśród dziedzin wychowania wyróżnione były z reguły wychowania umysłowe, wychowanie moralne i społeczne, wychowanie estetyczne i wychowanie fizyczne. W podręczniku konkurencyjnym w stosunku do wielokrotnie wydanych podręczników pedagogiki za podstawowe dziedziny wychowania uznaje się: wychowanie przez pracę, przez sztukę, przez sport i wypoczynek oraz wychowanie przez kolektyw. Później pokrótce postaram się je omówić. Bogdan Suchodolski zaproponował jeszcze inny sposób rozumienia kształcenia i wychowania. Zamiast więc wychowania umysłowego mieliśmy kształcenie i wychowanie przez naukę, które obok tradycyjnych funkcji wychowania umysłowego zawierałoby ważne elementy dawnego wychowania społeczno-moralnego . Suchodolski wymienia je przykładowo: umiłowanie prawdy, zdyscyplinowanie. Jak więc z krótkiego przeglądu wynika: a) Dziedziny wychowania określa się w literaturze pedagogicznej i w podręcznikach pedagogiki bardzo różnie; b) Różne też są podstawy takich wyróżnień. Mogą nimi być: cechy i właściwości. Mogą to być dziedziny cywilizacji . Sposoby realizowania się we współczesnym świecie ( praca). Podstawa takich wyróżnień mogą być równocześnie zjawiska z różnych wymienionych dziedzin; c) Dziedziny wychowania, choć są istotne i ważne dla zrozumienia współczesnego wychowania, w sumie są mniej istotne od problemów związanych z fundamentalnymi rozstrzygnięciami dotyczącymi stosunku do podstawowego problemu, jakim jest: sposób pojmowania samej istoty wychowawczego procesu. Dlatego też współczesny pedagog dość różnie może dla celów badawczych czy dydaktycznych wyróżniać poszczególne dziedziny wychowania, zarówno w wąskim, jak i szerokim słowa tego znaczeniu. Powinien natomiast głównie pamiętać, że w praktyce wychowanie jest to jeden integralny proces o szczególnie doniosłym znaczeniu dla każdej jednostki ludzkiej znajdującej się w sferze jego oddziaływania, ale też dla wszystkich wspólnot ludzkich od rodzinnych po religijne do narodowych. Rola jego we współczesnym świecie nie maleje, a wzrasta.

Wychowanie jest tym rodzajem działalności społecznej, który charakteryzuje się ogromną złożonością oraz różnorodnością. Toteż w praktyce konieczne jest wyłonienie różnych jego rodzajów, a co za tym idzie przyjęcia jakiejś zasady, według której zostanie dokonana. Historycznie najwcześniej posługiwano się zasadą wyróżniania poszczególnych dziedzin osobowości, do których odnoszą się określone zabiegi wychowawcze. Na takiej właśnie zasadzie wyróżniało się tradycyjne takie rodzaje wychowania, jak wychowanie umysłowe, moralne, estetyczne, fizyczne czy politechniczne. Działalność wychowawczą można także klasyfikować na innej zasadzie, a mianowicie przez wyłonienie pewnych sfer rzeczywistości, w ramach których toczą się procesy wychowawcze. Podział taki ma także swoje uzasadnienie, bowiem wychowanie pojmujemy dzisiaj jako wprowadzenie jednostki w różne dziedziny życia społecznego i przygotowanie do samodzielnego funkcjonowania w odrębie danej sfery rzeczywistości . Jest wiele powodów dla których tę klasyfikację wychowania należy uznać za uzasadnioną. Główny z nich to fakt występowania specjalizacji w działaniach wychowawców i placówek wychowawczych, jak również fakt, że kontakty wychowawcze zachodzą często na gruncie ograniczonej sfery rzeczywistości. Na przykład zasadniczą treścią pracy wychowawczej w kole teatralnym będzie wprowadzenie dziecka w świat sztuki. Uwag powyższych nie należy jednak rozumieć jako odrzucenie poprzednio wymienionej klasyfikacji rodzajów wychowania. Każda klasyfikacja jest przydatna dla pewnych celów. Toteż nie wykluczają się one wzajemnie, a więc przeciwnie – dopełniają. Możemy wyróżnić następujące podstawowe dziedziny wychowania:
- wychowanie przez naukę
- wychowanie przez pracę
- wychowanie przez sztukę
- wychowanie przez sport i wypoczynek
- wychowanie przez kolektyw
Jakkolwiek każda z tych dziedzin wychowania może służyć realizacji bardzo różnych celów, to jednak mają one także swoje własne specyficzne cele oraz sfoiste problemy. Toteż każda z tych dziedzin wymaga osobnego omówienia.
1. Wychowanie przez pracę.
Praca podobnie jak każdy inny rodzaj działalności człowieka może odgrywać dużą rolę w wychowaniu. Efektywność w zakresie wychowania przez pracę zależy bowiem nie tyle od prostego faktu, czy wychowanek pracuje, ile od tego, w jaki sposób został do pracy wdrążony i jakie warunki są spełnione w samym procesie pracy. Pierwsza praca zawodowa jest pierwszą szkołą samodzielnego życia. Może ona uczyć poszanowania porządku dobrej organizacji pracy.
2. Wychowanie przez naukę.
W pojęciu wychowanie przez naukę, stanowiącym istotne poszerzenie tradycyjnego pojęcia nauczania, znajduje odzwierciedlenie ogrom przemian, jakie dokonały się w dziedzinie życia kulturalnego społeczeństw na przestrzeni wieków. Nauka, wiedza o świecie i prawdach nim rządzących, była w dawnych czasach w posiadaniu niektórych jednostek. Przekazywały ją one innym na zasadzie swoistego „ wtajemniczenia „. Dziś mamy do czynienia z zupełnie innym sposobem funkcjonowania nauki. Nauka stała się niezwykle istotnym odcinkiem życia społecznego, zaś wiedza naukowa przedmiotem masowej informacji. W rezultacie tych doniosłych przemian nauka stała się elementem środowiska życiowego współczesnych ludzi. Wiedza naukowa oraz jej praktyczne zastosowania stały się rzeczywistością, która otacza każdą jednostkę ludzką od początku jej psychicznego rozwoju.
3. Wychowanie przez kolektyw.
Podstawową właściwością współczesnego wychowania jest to, że przebiega ona przede wszystkim w formach grupowych. Oznacza to, że wychowawca nigdy nie ma do czynienia z pojedyńczym wychowankiem, lecz z członkiem określonej grupy, która może wywierać na niego bardzo różny wpływ. Nawet kiedy grupa jest nieobecna w danej sytuacji wychowawczej, jej wpływ może i tak trwać nadal przez fakt psychicznej więzi wychowanka z tą grupą.
4. Wychowanie przez sport i wypoczynek.
Dziedzina ta, bywa różnie określana. Tradycyjna nazwa „ wychowanie fizyczne „ jest dziś coraz częściej zastępowana pojęciem szerszym, a mianowicie pojęciem „wychowanie zdrowotne „. W życiu człowieka właśnie szeroko rozumiany sport stanowi ten rodzaj aktywności, w którym kształtuje się on i rozwija pod względem fizycznym, i w którym manifestuje swą fizyczną sprawność oraz tężyznę.
5. Wychowanie przez sztukę.
Mówiąc o nim, można by sądzić, że zawężamy jego treść w stosunku do tego, co dotąd zwykło się nazywać wychowaniem estetycznym. Ta dziedzina ma ogromne znaczenie w życiu każdej jednostki. Odnosi się ona bowiem nie tylko do relacji zachodzących między jednostką a innymi ludzmi, lecz także, i przede wszystkim, spełnia określone funkcje w stosunku do osobistego życia jednostki. Jeżeli mówimy, że wychowanie powinno wyposażyć człowieka w dyspozycje czyniące go zdolnym do konstruktywnego kształtowania życia społecznego, do harmonijnego współżycia z innymi oraz do wynoszenia osobistego szczęścia z życia, to wychowanie przez sztukę służy w szczególności tej trzeciej sprawie.
Istnieją dwie funkcję, jakie spełnia wychowanie w rozwoju społeczeństwa:
- adaptacyjna
- twórcza
W procesie wychowania przekazywane jest młodemu pokoleniu dziedzictwo poprzednich generacji – wartości kulturowe społeczeństwa, wzorce zachowań, postaw itp.
Drogą adaptacji tych wartości przez młodą generację społeczeństwo osiąga swą podstawową jednolitość i zachowuje przez pokolenia tradycyjny styl życia.
Społeczeństwo potrzebuje jednostek świadomych, twórczych i krytycznych, zdolnych i chętnych do wprowadzania zmian społecznych. Stworzenie warunków umożliwiających realizację tych zmian jest twórczą funkcją wychowania. Zarówno funkcja adaptacyjna wychowania, jak i twórcza są jednakowo potrzebne. W naszym społeczeństwie przywiązujemy dużą wagę do obydwu funkcji wychowania.
Przez cele wychowania rozumie się zamierzone, a jednocześnie pożądane wyniki wychowania. Niekiedy określa się je w postaci tak zwanego wzoru osobowego. Realizacja celów wychowania jest możliwa przez wielokierunkowe oddziaływanie. Pedagodzy w związku z celami wyróżniają następujące dziedziny wychowania:
- wychowanie umysłowe
- wychowanie politechniczne
- wychowanie fizyczne
- wychowanie moralno-społeczne
- wychowanie estetyczne
1. Wychowanie umysłowe
Zadaniem jego jest zapoznanie dzieci i młodzieży lub dorosłych z najważniejszymi prawami, zjawiskami i faktami z zakresu nauk ścisłych, przyrodniczych z zakresu życia społecznego i kulturalnego, dając orientację w obecnej rzeczywistości i przygotowującymi do działalności w zmieniających się warunkach. Całość zdobytej wiedzy oraz przekonania tworzą w człowieku określony światopogląd. Wychowanie umysłowe nie tylko wzbogaca wiedzę i kształtuje umiejętności, ale również kształci zdolności poznawcze człowieka, uczy go obserwacji zjawisk i przyczynia się do dokładniejszego poznawania cech przedmiotów.
2. Wychowanie politechniczne
Dziś z wytworami techniki spotykamy się na co dzień. Każda rodzina ma na ogół elektryczne żelazko, pralkę, radio itp. Trzeba umieć na podstawie opisu uruchomić je. Poznawanie nowych wytworów ludzkiego umysłu wpływa na wyobrażnię młodzieży, pobudza myślenie, przyczynia się do rozwijania i utrwalania zainteresowań.
3. Wychowanie fizyczne
Przebieg i efekty uczenia się zależą w dużej mierze od zdrowia fizycznego jednostek i ich trybu życia. Dlatego ani szkoła ani dom nie mogą zapominać o konieczności stworzenia takich warunków dziecku, w których nie tylko jego umysł będzie się rozwijał, ale i jego cały organizm. Ruch wpływa korzystnie na pracę narządów wewnętrznych.
4. Wychowanie moralno-społeczne
Wychowanie to polega na wdrążaniu ludzi do zachowań zgodnych z przyjętymi w danym społeczeństwie normami umożliwiającymi harmonijne współżycie. Człowiek nie mógłby żyć w społeczeństwie, w którym nie obowiązywałyby normy regulujące zachowania ludzi gdyż byłby wtedy pewien własnego bezpieczeństwa, własnego mienia i spokoju. Wpajanie dzieciom i młodzieży zasad moralnych, zarówno przez wyjaśnianie ich znaczenia, jak i wdrażanie ich w we własnej działalności, ma na celu ochronę pojedynczych osób.
5. Wychowanie estetyczne
Polega na rozbudzaniu wrażliwości dzieci, młodzieży i dorosłych na różnorodne przejawy piękna w otaczającej nas rzeczywistości.

Wychowanie naturalne jest formą najstarszą. Zachodziło ono w rodzinach samorzutnie na skutek naturalnego udziału dzieci i młodzieży w życiu społeczności dorosłych. W okresie wspólnoty pierwotnej, niewolnictwa, a nawet początków feudalizmu w niektórych grupach społecznych wychowanie naturalne było jedynym przygotowaniem do życia.

W czasach współczesnych wychowanie naturalne występuje również. Dziecko, będąc członkiem rodziny, uczestniczy w jej życiu, obserwuje zachowanie dorosłych w różnych sytuacjach życiowych, które przejmuje i włącza w postępowanie własne, uczy się mówić, odróżniać zachowania właściwe od niewłaściwych, przyswaja sobie wiele nawyków. Wcześnie zdobyte formy zachowania w środowisku społecznym wykazują dużą trwałość – zarówno wtedy, gdy są one pozytywne jak i negatywne. Przez udział w uroczystościach rodzinnych dziecko poznaje zwyczaje, przyswaja tradycje, kulturę, uczy się nawiązywania kontaktów z rodziną, a potem z osobami obcymi. Innym źródłem wiedzy o życiu są opowiadania dorosłych, książki, audycje radiowe i telewizyjne itd. Obecnie okres wychowania w rodzinie uległ znacznemu skróceniu w związku z podjęciem pracy zawodowej przez kobiety. Zaistniała konieczność tworzenia takich instytucji, jak żłobki i przedszkola, które by to wychowanie kontynuowały. Jak z powyższych rozważań wynika, w wychowaniu naturalnym oddziałują nie tylko rodzice i inne bliskie osoby, ale także instytucje, cała rzeczywistość społeczna otaczająca dziecko i działająca na niego różnorodnymi bodźcami. W charakterze tego oddziaływania tkwi jeden zasadniczy cel, aby dziecko przystosowało się do istniejącej rzeczywistości i nauczyło się adekwatnie na nią reagować. Powolne i stopniowe wprowadzenie młodych ludzi w świat dorosłych, zachęcanie do naśladowania sposobów działania, kontrolowanego przez rodzinę, a następnie dopuszczanie do coraz większego udziału w obowiązkach i prawach dorosłych, mają zapewnić trwałe przyswojenie tradycji i obyczajów. Do wychowania naturalnego zalicza się również oddziaływanie w kręgu rówieśniczego. Wychowaniu naturalnemu podlegają nie tylko dzieci, ale również ludzie dorośli, którzy przestali być przedmiotem świadomych zabiegów wychowawczych organizowanych przez szkołę czy inne instytucje wychowawcze. Na nich z dużą siłą oddziałuje otoczenie społeczne. Uczestnictwo w procesach pracy, podejmowanie działalności społecznej, aktywny udział w życiu rodzinnym, sposób spędzania czasu wolnego – oto sytuacje kształtujące dorosłego człowieka w określony sposób.
W społeczeństwach o scentralizowanej kontroli procesy wychowawcze mogą przybierać postać zorganizowanego systemu: poszczególne instytucje koordynują działania edukacyjne i wzajemnie się wspierają. W społeczeństwach pluralistycznych i zdecentralizowanych wielość oddziaływań wychowawczych prowadzi do powstawania niespójnych, często przeciwstawnych wymagań i wzorów; w rezultacie społeczeństwa takie stwarzają duże możliwości dróg rozwoju jednostek i grup, przy jednoczesnym osłabieniu normatywnej kontroli społecznej. Niespójność koncepcji wychowania wynika m. in. z różnic w pojmowaniu jego podstawowych celów przez poszczególne orientacje polityczno-społeczne. Wychowanie pojmowane konserwatywnie jest zorientowane przede wszystkim na zapewnienie ciągłości kulturowej i realizację tradycyjnych wartości uznawanych za uniwersalne; wychowanie takie opiera się na autorytecie i systematycznym wdrażaniu do powinności. Radykalne orientacje polityczne przypisują wychowaniu rolę czynnika zmiany społ. : ma ono przyczyniać się do poszerzenia zakresu wolności i sprawiedliwości; koncepcje te są często formułowane np. w programach lewicowych ruchów społecznych. W ujęciu liberalnym akcentuje się z kolei dążenie do rozwoju indywidualnego (rozwój społ. jest konsekwencją działań wolnych jednostek) — wychowanie jest więc ujmowane jako wspomaganie rozwoju indywidualnych cech i możliwości jednostki. Wyodrębnione orientacje eksponują odmienne aspekty wychowania; w rzeczywistości proces wychowania — jako społ. dyskurs — obejmuje wszystkie te elementy jednocześnie, decydując zarówno o zachowaniu tradycji kulturowych, możliwościach społ. zmiany, jak i o szansach rozwojowych jednostek. Współczesne przeobrażenia kulturowe prowadzą do gwałtownych sporów o sens działań wychowawczych, aż do kwestionowania ich prawomocności ( anty pedagogika, także radykalny ruch obrony praw dziecka). Zakwestionowaniu ulega przekonanie o możliwości planowania zmian w kulturze i osobowości jednostek (ujmowanie wolności ludzkiej jako nie zdeterminowania), a nawet o sensowności takiego planowania — przy obecnym tempie zmian cywilizacyjnych trudno wyobrazić sobie świat, w którym będzie żyło następne pokolenie; w odpowiedzi nasilają się konserwatywne dążenia do oparcia edukacji na fundamentalnych wartościach; dylematy te sprawiają, że wychowanie staje się współcześnie jednym z centralnych problemów społecznych.
Wychowanie jest związane z życiem każdego człowieka. Obojętnie gdzie człowiek się znajduje działają na niego bodźce wychowania. Dziecko od małego jest wychowywane przez rodziców lub opiekunów do skończenia 18, a nawet i później , roku życia, do póki nie stanie się pełnoletnim i zdolnym do posługiwania się własnym rozumem bez kierowania przez inne osoby pełnoletnie. Dziecko podczas procesu wychowania kształtuje swój rozwój oraz przygotowuje się do życia w społeczeństwie. przez to czy wychowanie było dobre czy nie będzie świadczyć osobowość tego młodego człowieka. O pojęciu wychowania każdy może mieć inne zdanie, każdy może tą definicję inaczej interpretować, ponieważ jest to bardzo szerokie pojęcie. Ma bardzo duży wpływ na naszą osobowość.



BIBLIOGRAFIA:

· ZYGMUNT PUTKIEWICZ, BARBARA DOBROWOLSKA I TERESA KUKOŁOWICZ
„ PODSTAWY PSYCHOLOGII, PEDAGOGIKI I SOCJOLOGII „

· BOGDAN SUCHODOLSKI „ PEDAGOGIKA „
· ENCYKLOPEDIA PWN
· MULTIMEDIALNA ENCYKLOPEDIA PWN
· MARCIN JAROSZ “ SŁOWIIK WYRAZÓW OBCYCH “
·
„ZARYS PEDAGOGIKI „
· INTERNET