Wychowanie przez pracę

Praca i jej znaczenie w życiu człowieka funkcjonuje od początku ludzkości.
„Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”
„Bądźcie płodni i rozmnażajcie się abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi.”
Już z Biblii dowiadujemy się o pracy Boga przy stworzeniu świata, a także o powołaniu człowieka do panowania nad ziemią, przetwarzania i umiejętnego jej wykorzystywania.
Wielcy myśliciele, filozofowie, pedagodzy kontynuowali i poszerzali wartość i znaczenie pracy w wychowaniu człowieka.
Tomasz More w „Utopii” sformułował postulat, aby cała młodzież pracowała w rolnictwie,
a następnie wybierała inne zawody.
Andrzej Frycz Modrzewski w rozprawie „O poprawie Rzeczpospolitej„ był gorącym zwolennikiem idei wychowania przez pracę, uważał, iż dzieci bez względu na pochodzenie
i majątek winny uczyć się rzemiosła adekwatnego do ich predyspozycji.
Podobne poglądy głosił Jan Amos Komeński, który w opracowanym systemie nauczania kładł duży nacisk nie tylko na zdobywanie wiedzy, ale na wdrażanie dziecka do prac ręcznych, domowych. Uważał, że praca jest najlepszym sposobem aktywizowania dziecka, eliminuje nudę.
Z kolei Johan Henryk Pestalozzi stworzył teorię nauczania początkowego w gospodarstwie.
Prowadził wraz z dziećmi gospodarstwo rolne, jednocześnie uczył je pisać, sylabizować.
Natomiast Stanisław Staszic zaliczany jest do twórców polskiego szkolnictwa zawodowego. Głównie jemu zawdzięczamy realizację kształcenia zawodowego adekwatną do potrzeb gospodarki kraju.
W obecnych czasach coraz bardziej kształtuje się w świadomości ludzi pojęcie pracy wyłącznie jako środka gwarantującego zaplecze finansowe, niezbędne do zaspokojenia potrzeb. Obecne społeczeństwo coraz bardziej nastawione jest na konsumpcyjny styl życia, traktując pracę wyłącznie jako źródło „robienia pieniędzy”. Tego rodzaju praca nie stymuluje rozwoju człowieka, nie poszerza jego horyzontów myślowych, ale kształtuje konsumpcyjny styl życia.
Aktualnie mało kto myśli o pracy jako poczuciu własnej wartości, sposobie samorealizacji,
a już rozpatrywanie pracy w sensie dobra kraju i patriotyzmu postrzegane jest jako anachronizm ze źle kojarzonej przeszłości.
„Wychowanie przez pracę to zamierzony i celowo zorganizowany rodzaj działalności wychowawczej, którego cechą szczególną stanowi wykorzystywanie pracy w procesach oddziaływania na jednostkę i dokonywania zmian w jej osobowości”
Wychowanie przez pracę i do pracy, aby przyniosło zamierzony efekt musi być procesem długotrwałym, planowo zorganizowanym, rozpoczynającym się od najmłodszych lat.
Należy wyrabiać w wychowanku pozytywny stosunek do pracy, podkreślając jej wartość i użyteczność oraz uczyć szacunku dla jej efektów.
„Efektywność wychowania przez pracę zależy bowiem nie tyle od prostego faktu, że wychowanek pracuje, ile od tego w jaki sposób został do pracy wdrożony i jakie warunki są spełnione w samym procesie pracy”
W procesie wychowywania przez pracę wyróżnia się następujące rodzaje czynności dominujące w danym okresie kształcenia i realizowane przez dane środowisko wychowawcze:
- czynności samoobsługowe,
- czynności porządkowe,
- czynności usługowe z myślą o innych,
- czynności wytwórcze,
- czynności badawcze i twórcze,
- czynności organizacyjne.
Wychowanie przez pracę realizowane poprzez każde środowisko wychowawcze ma na celu:
• Doprowadzenie wychowanków do zdobycia wiedzy o istocie pracy, rozumienia jej roli w życiu każdego człowieka, przekonania iż praca stanowi nieodłączną potrzebę
i konieczność każdej sprawnej jednostki w społeczeństwie,
• Kształtowanie podstawowych umiejętności praktycznych, motywacji i szacunku do pracy własnej, innych i jej wytworów poprzez włączanie dzieci i młodzieży w nurt codziennej pracy ludzkiej,
• Kształtowanie odpowiednich postaw m.in. takich jak: pracowitość, systematyczność, uczciwość, rzetelność, odpowiedzialność, pomysłowość, warunkujących optymalny układ i relacje w środowisku,
• Kształtowanie kultury pracy.
Wychowywanie przez pracę należy rozpatrywać w trzech aspektach: aktywizującym, uspołeczniającym i produkcyjnym.
Aktywizujący walor pracy polega głównie na działaniu. To poprzez działanie wychowanek może wypracować odpowiedni stosunek do świata, a także przekonanie, iż świat można zmienić.
„Aktywizujący walor pracy polega na tym, że jej efekty mogą być osiągane tylko przez działalność. Wdrożenie wychowanka do pracy może więc prowadzić do ukształtowania się trwałej postawy aktywności, a jednocześnie może wyzwalać u niego także tendencje twórcze.”
Uspołeczniający charakter pracy polega na wdrożeniu ucznia w szerszą zbiorowość ludzką, nabyciu umiejętności pracy w grupie, wnoszeniu własnego wkładu i umiejętności korzystania z dorobku grupy.
„Wychowanek pracujący w gromadzie odkrywa walory zbiorowego wysiłku oraz sprawnej organizacji i koordynacji działań, przekonuje się o potrzebie solidarności i dyscypliny we wspólnym działaniu.”
Niemniej ważny jest produkcyjny aspekt pracy, który kształtuje u wychowanka postawę szacunku do pracy i jej wytworów. Praca jest moralnym obowiązkiem każdej zdrowej jednostki w społeczeństwie.
Zdaniem Jana Pawła II praca stanowi podstawę życia społecznego już przez sam fakt, że człowiek pracuje z innymi i dla innych. Najlepiej widać to na przykładzie życia rodzinnego-najmniejszej i najpełniejszej wspólnoty społecznej. Rodzice pracują po to by zapewnić byt dzieciom. Nie chodzi wyłącznie o zapewnienie środków materialnych, ale uczenie pracowitości, kształtowanie charakteru. Pracą jest również zapewnienie innym dóbr duchowych, wypoczynku czy rozrywki.
Ale Jan Paweł II przestrzega również przed zagrożeniami, które występują w procesie pracy.
Praca może przynosić nie tylko dobro, ale i zło. Zła praca to przede wszystkim działalność moralnie zła z samej istoty: na przykład produkcja i rozpowszechnianie pornografii, prowadzenie domów publicznych, praca dla przestępców.
Opinią Jana Pawła II praca może również zniewalać samego człowieka wtedy, kiedy pracuje on w warunkach uwłaczających jego godności. Może on również zniewalać samego siebie, kiedy godzi się być przedmiotem, a nie podmiotem pracy. Kiedy jest gotów sprzedać siebie, swoje umiejętności, czy wiedzę bez względu na to komu i czemu miałyby służyć.
W swojej encyklice Papież przestrzegał również przed lekceważeniem pracy, wykonywaniem jej niedbale, uchylaniem się przed odpowiedzialnością za swoją pracę oraz postawą przeciwną polegająca na ubóstwianiu pracy, na przekonaniu, że w życiu człowieka liczy się tylko praca, a jego wartość mierzy się jej osiągnięciami.
„ Praca i pracowitość warunkują także cały proces wychowania w rodzinie właśnie z tej racji, że każdy staje się człowiekiem między innymi przez pracę, a owo stawanie się człowiekiem oznacza właśnie istotny cel całego procesu wychowania. Oczywiście, że wchodzą tutaj w grę poniekąd dwa znaczenia pracy: ta, która warunkuje życie i utrzymanie rodziny – i ta, poprzez którą urzeczywistniają się cele rodziny, zwłaszcza wychowanie; tym niemniej te dwa znaczenia pracy łączą się ze sobą i dopełniają w różnych punktach”.
Efekty wychowania przez pracę uzależnione są od przestrzegania szeregu zasad stosowanych w toku postępowania wychowawczego. Do najważniejszych z nich możemy zaliczyć:
- ukazywanie pracy jako najlepszego środka do realizacji celów osobistych i zbiorowych,
-wdrażanie do pracy przy uwzględnieniu poziomu uspołecznienia i motywacji osobistych,
-praca nie może być postrzegana jako kara,
-proces wdrażania do pracy winien być procesem ciągłym, przebiegającym stopniowo od realizacji celów indywidualnych do zbiorowych,
- w procesie pracy wychowawca uczestniczy jako współtowarzysz i członek zespołu.
Z linii rozwoju jednostki wynika, iż wychowanie przez pracę jest sprawą aktualną w każdym okresie życia człowieka. Stąd też w procesie wychowania przez pracę możemy mówić o:
• wychowaniu przez pracę w rodzinie.
• wychowaniu przez pracę w przedszkolu
• wychowaniu przez pracę w szkole
• wychowaniu przez pracę w placówkach opiekuńczo –wychowawczych
• wychowaniu przez pracę w organizacjach młodzieżowych.
1. Wychowanie przez pracę w rodzinie.
Dziecko przyjmuje kultywowane w rodzinie poglądy, postawy, obyczaje i wzory zachowań. To w rodzinie rozwijają się pierwsze wyobrażenia o własnym miejscu w życiu, kształtują się podstawowe cechy charakteru, takie jak uczynność, obowiązkowość, poczucie godności albo przeciwnie: egoizm, lenistwo, wygodnictwo. Właśnie w rodzinie dziecko styka się po raz pierwszy z odróżnieniem dobra od zła, dowiaduje się, co jest pożyteczne, a co szkodliwe, jaka postawa godna jest pochwały, a jaka naganna. Ten proces przejmowania wzorów, zachowań, opinii i poglądów dokonuje się w okresie dzieciństwa poprzez naśladowanie rodziców i domowników. Ta identyfikacja dzieci z rodzicami staje się początkiem przyswajania sobie przez dziecko norm społecznych w ogóle.
Charakter, częstotliwość i natężenie prac wykonywanych przez dzieci zależne jest od typu, charakteru i struktury rodziny. Inaczej wygląda to w rodzinie chłopskiej, gdzie dzieci w sposób naturalny w pełni uczestniczą w pracach gospodarstwa rolnego, lub rodzinie rzemieślniczej, w której dzieci opanowują tajniki zawodu, aby przejąć warsztat i kontynuować tradycje rodzinne, a inaczej w rodzinie robotniczej gdzie niejednokrotnie do obowiązków dzieci należą jedynie drobne prace porządkowe (wyniesienie śmieci, posprzątanie mieszkania), zrobienie zakupów. Odmiennie na ogół wygląda wychowanie przez pracę w rodzinach inteligenckich i zamożnych. Zarówno wysokie aspiracje, jak i posiadane zasoby materialne nie sprzyjają idei wychowywania przez pracę.
Bardziej korzystny jest również klimat wychowania przez pracę w rodzinach wielodzietnych, niż w rodzinach jedynaków.
Przedstawiona powyżej charakterystyka procesów wychowania przez pracę w poszczególnych grupach rodzin nie stanowi jednak pewnego wyznacznika, gdyż zdarzają się sytuacje w każdej grupie rodzin, gdzie chroni się dzieci przed pracą fizyczną, nie rozumie się roli pracy, szacunku do pracy innych.
2. Wychowanie przez pracę w przedszkolu.
Wychowanie przez pracę w przedszkolu jest uzupełnieniem wychowania rodzinnego.
Dziecko uczestnicząc w różnych pracach poznaje rzeczywistość, poszerza swój zasób wiedzy, tworzy swój własny system pojęciowy i zaspokaja dziecięcą ciekawość.
„ Wykonywana przez dziecko praca – na miarę jego możliwości-wpływa na rozwój motoryki i układu nerwowego oraz na intensyfikację procesów fizjologicznych. W zakresie wychowania społeczno-moralnego praca dziecka jest źródłem wielu wartościowych umiejętności praktycznych, rozwijania pożądanych cech charakteru i postaw dziecięcych” .
Wychowywanie przez pracę dzieci w okresie przedszkolnym, aby przyniosło zamierzony efekt musi być działaniem systemowym, realizowanym przy zachowaniu ścisłej współpracy z rodzicami, rozpoczynającym się od czynności samoobsługowych, adekwatnym do możliwości wychowanków.
3. Wychowanie przez pracę w szkole ogólnokształcącej ( nauczanie początkowe i nauczanie systematyczne).
W okresie wczesnoszkolnym wychowanie przez pracę przejawia się właściwie w dwóch formach:
- przyswajaniu wiedzy o pracy człowieka,
- wdrażaniu dzieci w nurt pracy.
W tym okresie dzieci nabywają wiedzę o zawodach dominujących w najbliższym otoczeniu, a także poszerzają zasób wiadomości o zawodach najbardziej powszechnych.
W okresie wczesnoszkolnym dzieci wdrażane są do prac porządkowych i samoobsługowych.
Dlatego też winno się już wyeliminować obsługę ucznia przez osoby dorosłe.
Dzieci w tym wieku są w stanie zadbać o czystość tablicy, wietrzenie klasy, podlewanie kwiatów, a ich stosunek do prac szkolnych i pozaszkolnych jest pozytywny.
Inaczej wygląda wychowanie przez pracę w klasach starszych szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły średniej. Zakres prac ucznia winien być bardziej rozszerzony.
Istnieje wiele szkół, które wypracowały własne systemowe działania prac społecznie użytecznych na rzecz szkoły, środowiska.
Jednakże w wielu szkołach dominują przedmioty i treści teoretyczne, realizowane werbalnie, a zatem nie realizujące idei wychowania przez pracę.
4. Wychowanie przez pracę w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
Do podstawowych typów placówek opiekuńczo-wychowawczych zalicza się domy dziecka, internaty i świetlice.
Dom dziecka stwarza duże szanse i możliwości do realizacji procesu wychowania przez pracę. Najczęściej wykonywane są tam prace samoobsługowe, porządkowe, usługowe i wytwórcze oraz w niewielkim zakresie prace organizacyjne i twórcze. Szkoda, że potencjał ten nie jest należycie wykorzystywany i nie przynosi efektów.
Niestety, związane z nimi możliwości oddziaływań pedagogicznych nie są w pełni wykorzystane. Dlatego też stan wiedzy wychowanków domów dziecka o pracy ludzkiej jest na ogół skromny. Wykonywane prace często traktowane są jako regulaminowe konieczności. Można nawet mówić o niedocenianiu procesu wychowania przez pracę zarówno przez wychowawców, jak i przez organizatorów tej formy opieki nad dzieckiem”
Również różnorakie prace wykonywane przez wychowanków w internacie dają duże możliwości w realizacji procesu wychowania przez pracę i podobnie jak w domach dziecka z uwagi na brak podejścia systemowego i minimalnej świadomości o randze problemu, szanse te nie są wykorzystywane.
Możliwości wychowania przez pracę w świetlicach szkolnych, klubach młodzieżowych są większe niż domach dziecka i internatach, szczególnie w zakresie prac twórczych.
W procesie wychowania przez pracę w placówkach opiekuńczo-wychowawczych istotne jest aby miało ono charakter ciągły, systemowy i w pełni przemyślany.
5. Wychowanie przez pracę w organizacjach młodzieżowych.
Duże znaczenie w zakresie wychowania przez pracę mają organizacje młodzieżowe.
Praca w organizacjach młodzieżowych rodzi możliwości przeżycia ciekawej przygody, poznania interesujących przyjaciół, pomaga w samorealizacji.
Atrakcyjne inicjatywy realizowane są głównie przez Związek Harcerstwa Polskiego.
Harcerstwo polskie na przestrzeni lat dopracowało się ciekawych metod wychowania przez pracę uwzględniających potrzeby środowiska, regionu, pracy w grupie, indywidualnych cech wychowanka.
Praca jest nieodłącznym elementem z życiu każdego człowieka, dlatego warto „nauczyć się „ mieć do niej pozytywny stosunek. Jest rzeczą jak najbardziej pożądaną by małe dzieci lubiły pomagać rodzicom, angażowały się w prace domowe, czerpały satysfakcję z dobrze wykonanego zadania, nauczyły się radości z odniesionego sukcesu.
Ważne jest również by rodzice i wychowawcy nie tłumili zapału do pracy, a wręcz stymulowali rozwój szacunku do pracy, jej wykonawców i efektów.
Wychowania do pracy i przez pracę nie można realizować od przypadku do przypadku. Powinno ono stanowić podstawę całego systemu wychowawczego.
Zasadniczym źródłem zaś doświadczeń, wyobrażeń i pojęć o pracy ludzkiej winien być bezpośredni z nią kontakt.








BIBLIOGRAFIA:
1. Biblia, Księga rodzaju
2. Encyklika Jana Pawła II Laborem exercens 1981 r.
3. Encyklopedia pedagogiczna pod red. W. Pomykało. Warszawa 1994 r
4. Kot Stanisław. Historia wychowania tom II Warszawa 1996
5. Pedagogika-podręcznik akademicki pod red. M. Godlewski, S. Krawcewicz, T. Wujek . PWE Warszawa 1975
6. Wiatrowski Zbigniew – Podstawy pedagogiki pracy. Bydgoszcz 2000