Walka o reformę Kościoła.
X wiek był stuleciem pełnym niepokoju, wojen domowych, najazdów. Niektóre środowiska duchowne krytykowały uwikłanie się Kościoła w sprawy świeckie, kupczenie godnościami kościelnymi (symonia), popieranie krewnych i dzieci z nieprawego łoża (nepotyzm) brak dyscypliny w klasztorach. Gdy zbliżał się 1000 rok, zaczęto oczekiwać spełnienia się Apokalipsy (nadejście Antychrysta i końca świata). 1033 wyruszyły do Grobu Zbawiciela w Jerozolimie masowe pielgrzymki. Przede wszystkim jednak powstały programy reformy Kościoła.
W początkach X wieku został założony w Cluny klasztor, w którym mnisi mieli ściśle przestrzegać reguł św. Benedykta:
a) powrócono do surowej dyscypliny,
b) powrócono do codziennego rytmu modlitwy,
c) opat mógł być wybierany tylko spośród mnichów zakonnych,
d) klasztor podlegał bezpośrednio zakonowi.
Dzieło to podjęły wkrótce inne klasztory w całej Europie Zachodniej. Na początku XII istniało już około 2 000 klasztorów, na których czele stał opat Cluny.
Pokój Boży, który narodził się w końcu X wieku, miał za zadanie usunąć szerzącą się anarchię. Mnisi z Cluny, a potem także biskupi wystąpili przeciwko przemocy i uciskaniu słabych i bezbronnych przez feudałów i rycerstwo. Żądali od nich obrony duchowieństwa i ziem Kościoła, powstrzymywania się od przelewu krwi, zaniechania wojen prywatnych ( w okresach roku kościelnego).
Reforma papiestwa.
Zapoczątkował ją już Otton I:
a) uczynił z Kościoła w Niemczech instytucję państwową,
b) jego następcy decydowali o wyborze papieża.
Po śmierci Ottona III nastąpił okres walk o tron papieski rodów rzymskich. Rozprężeniu obyczajów, jakie zapanowało w Rzymie, położył kres dopiero Henryk III. W 1046 podczas wyprawy do Włoch (w celu koronowania się na cesarza) zdetronizował aż trzech wówczas jednocześnie istniejących papieży i wprowadził swojego kandydata. Papież drugiej połowy X wieku, a zwłaszcza Grzegorz VII przestawił nową wizję roli Kościoła – Diactatus papae:
a) Kościół powinien być całkowicie niezależny od władzy świeckiej,
b) papież miał być wybierany przez kardynałów,
c) Stolica Apostolska miała się stać centrum zarządzającym sprawami kościelnymi w całym chrześcijaństwie.
Spór o inwestyturę.
Na zwołanym w 1075 synodzie uchwalono zakaz przyjmowania przez duchownych inwestytury z rąk świeckich – uniezależnienie biskupów od władców. Tym władcom, którzy wbrew zakazowi nadawaliby godności kościelne groziłaby klątwa. Wprowadzono wymóg celibatu księży. Postawienie autorytetu papieża ponad autorytetem cesarza doprowadziło do ostrego konfliktu między Grzegorzem VII a cesarzem niemieckim Henrykiem IV. Papież Grzegorz VII rzucił na cesarza niemieckiego klątwę i ogłosił jego detronizację. Książęta niemieccy zażądali od króla oczyszczenia z klątwy, a na rozjemcę zaprosili papieża. By uniknąć katastrofy politycznej, Henryk podążył do Włoch. W Canossie straszliwie poniżony zdołał uzyskać od papieża rozgrzeszenie i zdjęcie klątwy. Wykorzystał to i ogłosił detronizację Grzegorza VII i przeprowadził elekcję antypapieża (papież wybrany przez przeciwników ówczesnego papieża). W 1084 opanował Rzym i koronował się na cesarza. Spór o inwestyturę zakończył się konkordatem (układ między papieżem a państwem) w Wormacji w 1122 zawarty między Henrykiem V a papieżem Kalikstem II:
a) cesarz zrzekł się inwestytury opatów i biskupów,
b) zezwalał na ich wolny wybór
c) sobie pozostawiał tylko niewielki wpływ na wyniki elekcji,
d) cesarz miał prawo nadawania dostojnikom kościelnym dóbr lennych przez wręczanie im berła
Te postanowienia zatwierdził powszechny sobór ( zgromadzenie biskupów Kościoła chrześcijańskiego pod przewodnictwem głowy Kościoła) zwołany w 1123 do Rzymu, który rozszerzył je na inne państwa.
