Przedstaw i oceń przebieg sporu pomiędzy cesarstwem i papiestwem o inwestyturę we wczesnym średniowieczu.

Przez pojęcie inwestytura rozumiem uroczyste nadanie lenna wasalowi w zamian za lojalność i posłuszeństwo. Chronologicznie moja praca będzie obejmowała okres od 910 r. do 1122 r. Pierwsza z wymienionych dat oznacza przeprowadzenie reformy klasztornej, która zagwarantowała klasztorowi Cluny wybór opactwa zgodnie z wymaganiami prawa kanonicznego, a ostatnia ugodę między cesarstwem a papiestwem. Terytorialnie chcę wymienić wydarzenia, które rozegrały się na obszarach Niemiec, Francji i Włoch. Zamierzam rozpocząć omawianie tematu od przedstawienia instytucji Kościoła w X wieku, poprzez konflikt Grzegorza VII z Henrykiem IV, a zakończę na kompromisie pomiędzy Henrykiem V i Kalikstem II, który tymczasowo zakończył spór o inwestyturę.

W mojej pracy postaram się omówić konflikt między papiestwem a cesarstwem i odpowiedzieć na następujące pytania:
1. Co było przyczyną reform zachodzących w Kościele?
2. Dlaczego cesarstwo było przeciwne tym reformom?
3. Dlaczego ugoda między cesarstwem a papiestwem miała charakter tymczasowy?

Temat został bardzo dobrze omówiony w książce pt. "Wiek V-XV w źródłach" Melanii Sobańskiej- Bondaruk. Zamierzam przedstawić pojęcie w ujęciach problemowo – chronologicznych.

W wieku X autorytet Kościoła jako organizacji znacznie podupadł. W tym czasie duchowni niewiele różnili się od osób świeckich. Księża nie przestrzegali celibatu, godności kościelne obejmowano w zamian za korzyści materialne lub obsadzano je krewnymi wysokich dostojników. Pomimo tego społeczeństwo nie utraciło wiary. Działo się tak głównie ze strachu przed perspektywą braku zbawienia. W średniowieczu powszechnie wierzono, iż życie ziemskie jest wstępem do prawdziwego życia – tego, które miało nastąpić po śmierci. Najbardziej obawiano się ekskomuniki i nałożenia klątw przez Kościół, bowiem te dwie rzeczy mogły sprawić, że człowiek umrze w grzechu doznając wiekuistego potępienia.

Istniała jednak grupa duchownych z powołania, którzy chcieli wprowadzić zmiany w Kościele. Pierwszym środowiskiem, które zdecydowało się na te zmiany był klasztor Cluny, który w 910 r. zagwarantował wybór opactwa zgodnie z wymaganiami prawa kanonicznego. W klasztorze powrócono do przestrzegania surowych reguł św. Benedyktyna, co zapoczątkowało reformę kluniacką. Mnisi rozpoczęli dążenie do odnowy moralnej, co w ich wypadku przekładało się na przestrzeganie ubóstwa, zachowywanie celibatu oraz rozdzielanie swego czasu między modlitwę, naukę i pracę. Zasady te zostały w krótkim czasie przejęte przez inne europejskie klasztory, co zapoczątkowało zmianę obyczajów i kultury. Zakonnicy kluniaccy zaczęli również głosić treuga Dei czyli pokój boży, zakazujący pod groźbą ekskomuniki prowadzenia wojen w czasie wielkiego postu, adwentu, a także od każdej środy wieczorem do poniedziałku rano. Obowiązywał również azyl kościelny – każdy człowiek, który przekroczył próg świątyni stawał się nietykalny.

Kościół dążył również do uniezależnienia się od władzy świeckiej. Biskup Piotr Damani głosił teorię o dwóch mieczach, które Chrystus przekazał dwóm władcom – świeckiemu cesarzowi i duchowemu papieżowi, tym samym stawiając obie formy władzy na równej pozycji. W 1059 r. podczas soboru laterańskiego ówczesny papież Mikołaj II uchwalił postanowienie, mówiące o tym, że głowa Kościoła ma być wybierana przez kardynałów, natomiast cesarz ma tylko zatwierdzać ich wybór. Reforma ta zdołała wejść w życie dopiero za panowania Henryka IV, który objął tron niemiecki w 1056 r.

W 1073 r. papieżem został Grzegorz VII. Za jego pontyfikatu uchwalono najważniejsze reformy kościelne, wtedy również doszło do otwartego konfliktu pomiędzy papiestwem a cesarstwem. Grzegorz VII rozwinął teorię uniwersalizmu papieskiego, czyli idei jedności chrześcijańskiej. W 1075 r. wydał Dictatus papae, czyli dyktat papieski, w którym ogłosił wyższość władzy papieskiej nad cesarską. Dyktat głosił m.in., że "tylko papież może używać insygniów cesarskich", "jemu wolno władcami rozporządzać (a więc i cesarzy z tronu składać)", "przez nikogo nie może być on sądzony". Z takim pojmowaniem roli papieża nie zgadzał się Henryk IV, ówczesny władca niemiecki, który z kolei, podobnie jak jego poprzednicy głosił ideę uniwersalizmu cesarskiego. Głosiła ona, ze to właśnie cesarz jest zwierzchnikiem jedynego, uniwersalnego państwa chrześcijańskiego, a więc także zwierzchnikiem Kościoła. Kwestia inwestytury była ważna głównie dlatego, że wiele urzędów państwowych było obsadzonych przez arcybiskupów i opatów, nic więc dziwnego, że cesarz chciał decydować, kto nimi zostanie. Papież dążył do uniezależnienia Kościoła. W dążeniach tych napotkał ostry sprzeciw ze strony cesarza, który zakwestionował legalność wyboru Grzegorza VII na tron papieski. Grzegorz VII sięgnął po swą najgroźniejszą broń – ekskomunikował Henryka IV, co było równoznaczne ze zwolnieniem cesarskich poddanych z przysięgi lennej. Przeciwko cesarzowi zaczęła narastać opozycja, co zmusiło Henryka do próśb o wybaczenie. W styczniu 1077 r. stał trzy dni na śniegu pod zamkiem w Canossie, odziany jedynie w worek pokutny, bez jakiegokolwiek obuwia, co zaowocowało przywróceniem go na łono Kościoła. Krótko po tym wydarzeniu cesarz zwołał synod, na którym zdetronizował Grzegorza VII, a na jego następcę wybrał arcybiskupa Rawenny. W roku 1084 wojska niemieckie wkroczyły do Rzymu, a antypapież Klemens III dokonał koronacji Henryka na cesarza. W kilka dni później do Rzymu wkroczyły wojska normańskie, które zmusiły Henryka do wycofania się z Rzymu, a jednocześnie złupiły miasto. W 1085 roku zmarł Grzegorz VII, co nie przyczyniło się jednak do zakończenia sporu. Następcy papieża kontynuowali walkę, a najwybitniejszy z nich, Urban II, przeciągnął na swa stronę władców Anglii i Sycylii oraz zorganizował krucjaty do Ziemi Świętej, co przyniosło mu wielki autorytet. Po jego stronie stanęli również synowie Henryka IV, Konrad i Henryk. Cesarz zmarł opuszczony przez wszystkich uciekając przed swym synem, Henrykiem V. Po śmierci ojca Henryk V z obrońcy kościoła przeistoczył się w przeciwnika reformy gregoriańskiej i kontynuował walkę o inwestyturę. Spór zakończył się 23 września 1122 roku, kiedy to Henryk V podpisał ugodę z papieżem Kalikstem II. Ugoda ta była w rzeczywistości kompromisem. Wybór opatów oraz biskupów był kanoniczny, jednak każdy kandydat musiał zostać zatwierdzony przez cesarza, a więc w praktyce królowie nadal wpływali na wybór dostojników kościelnych.

Za przyczynę reform można uznać niezadowolenie Kościoła, wywołane faktem, iż jest w pełni poddany cesarstwu. Cesarstwo nie chciało zgodzić się na reformy, ponieważ nie chciało utracić kontroli nad swym państwem. Ugoda, która nastąpiła w 1122 roku miała charakter tymczasowy, ponieważ żadna ze stron nie zdołała osiągnąć swego celu i obie były przekonane o swojej racji. Skutkiem zawartego kompromisu były dalsze walki, trwające aż do wielkiego bezkrólewia w Niemczech, tj. do roku 1254. Moim zdaniem Kościół od początku miał większe szanse na zwycięstwo, ponieważ stał za nim cały średniowieczny lud. Zarówno to, jak i fakt, że papieże potrafili doskonale wykorzystać sprzyjająca sytuację polityczną przesądziło o ich późniejszym sukcesie.