Płazy

Płazy (Amphibia), gromada kręgowców obejmująca 3 rzędy: płazy bezogonowe, płazy beznogie i płazy ogoniaste. Liczy łącznie ponad 4300 gatunków. Ciało płazów pokryte jest nagą skórą, u form dorosłych wyposażoną w liczne gruczoły śluzowe, których wydzielina utrzymuje powierzchnię skóry w stałej wilgotności. Skóra uczestniczy w wymianie gazowej, uzupełniającej oddychanie płucne. Temperatura ciała zmienna, zależna od temperatury otoczenia. Większość gatunków posiada dwie pary dobrze rozwiniętych odnóży - przednie zwykle z czterema, a tylne z pięcioma palcami. Czaszka silnie spłaszczona, połączona z pierwszym kręgiem szyjnym za pomocą dwóch kłykci, zęby prymitywne, u wielu gatunków zredukowane lub zupełnie nieobecne. Żeber często brak lub są krótkie i nie tworzą klatki kostnej. Układ krwionośny z sercem o dwóch przedsionkach i jednej komorze. Narządy wzroku, słuchu i węchu dobrze rozwinięte. Jaja są składane do wody - zapłodnienie u większości gatunków zewnętrzne, u nielicznych wewnętrzne. W rozwoju osobniczym zdecydowanej większości płazów występuje larwa, tzw. kijanka, posiadająca skrzela i płetwę ogonową, przystosowana do życia wyłącznie w środowisku wodnym. Po osiągnięciu przez kijankę odpowiedniej wielkości następuje przeobrażenie, w czasie którego zmienia się ona w organizm przystosowany do życia na lądzie. Nieliczne gatunki są jajożyworodne i rodzą kijanki lub młode już przeobrażone. Zamieszkują różne środowiska, zawsze jednak, chociaż okresowo, związane są z wodą. Żywią się głównie bezkręgowcami, większe polują również na drobne kręgowce. Pokarm połykają w całości. Występują na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, brak ich również na niektórych wyspach oceanicznych.

Charakterystyka płazów:
- organizmy dwuśrodowiskowe – Amphibia

Budowa morfologiczna:
- w ciele płazów można wyróżnić kilka odcinków (głowę, tułów i ogon, którego brak u bezogonowych)
- brak szyi
- posiadają parzyste kończyny (za wyjątkiem beznogich), z silniej rozwiniętymi odnóżami tylnymi (szczególnie u bezogonowych)
- kończyny dzielą się na:
Ramię Udo
Przedramię Podudzie
Nadgarstek Stęp
Śródręcze Śródstopie
Palce dłoni Palce stopy

Pokrycie ciała:
- skóra pokryta cienkim naskórkiem o niewielkim stopniu zrogowacenia
- skóra silnie ukrwiona
- występują w niej liczne wielokomórkowe gruczoły pęcherzykowate
- ciało pokryte śluzowatą wydzieliną chroniącą przed wysychaniem i umożliwiającą intensywną wymianę gazową
- część gruczołów wydziela jad (np. ropuchy produkują bufoninę i bufotalinę)
- w skórze właściwej znajdują się liczne komórki barwnikowe

Szkielet:
Osiowy składający się z:
- Czaszki (tzw. ażurowej, połączonej ruchomo z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych)
- Kręgosłupa podzielonego na odcinek szyjny, tułowiowy, krzyżowy i ogonowy

Układ mięśniowy:
- mięśnie płazów (szczególnie ogoniastych) wykazują jeszcze wiele cech pierwotnych
- w odcinku tułowiowym zachowuje się wyraźna segmentacja mięśni
- do postępowych możemy zaliczyć rozwinięcie silnej muskulatury kończyn dolnych u bezogonowych, co ma związek ze sposobem lokomocji

Układ oddechowy:
- płazy są zasadniczo zwierzętami płucodysznymi
- płuca płazów są parzystymi, cienkościennymi workami, tylko u bezogonowych powierzchnia zwiększa się dzięki sfałdowaniu przegród pierwotnych
- u beznogich funkcjonuje tylko jedno płuco (drugie jest szczątkowe)
- powierzchnia czynna w takich płucach jest niewielka i dość słabo pokrywa zapotrzebowanie tlenowe ustroju
- uwolniona od łuskowego, a wcześniej kostnego pancerza skóra przejęła część funkcji oddechowych
- larwy płazów są skrzelodyszne
- u niektórych (np. reliktowy i endemiczny gatunek odmieńca jaskiniowego) skrzela zachowują się przez całe życie
- płuca płazów są stale narażone na wysychanie
- silnie ukrwiona pow. ciała nie pozwala płazom na życie w środowiskach hipertonicznych
- wentylacja płuc odbywa się dzięki ruchom jamy gębowej
- brak klatki piersiowej uniemożliwia aktywną zmianę objętości płuc

Układ krążenia:
- u larw i form trwałoskrzelnych przypomina układ krążenie ryb (zawiązuje się 6 łuków skrzelowych aorty)
- u płucodysznych dwa łuki aorty zanikają i zostają pary 3 – 6
- oddychanie płucne spowodowało wyodrębnienie małego obiegu
- nastąpił podział przedsionka na lewy i prawy
- serce składa się z cienkościennej zatoki żylnej, dwóch gładkościennych przedsionków, pojedynczej mięsistej komory (zawierającej blaszki i beleczki utrudniające mieszanie się krwi) oraz krótkiego stożka tętniczego, przechodzącego w pień płucny
- krążenie:
płuca (natlenienie krwi)  II żyły płucne (po jednej z każdego płuca)  łączą się w żyłę płucną  lewy przedsionek  wlanie krwi przez otwór przedsionkowo – komorowy do lewej części gąbczastej komory  stożek tętniczy  aorta  rozprowadzenie krwi po dużym obiegu  powrót żyłami głównymi ( przednimi i tylnymi)  żyła wątrobowa  zatoka żylna  prawy przedsionek  prawa część komory  stożek tętniczy  pień płucny  II tętnice płucne  płuca
- obieg skórny: od każdej tętnicy płucnej odchodzą odgałęzienia tętnicze do skóry (część krwi zostaje natlenionej w naczyniach włosowatych ciała), krew wraca żyłami skórnymi, które uchodzą do żył głównych, tuż przed zatoką żylną
- wydajność systemu krążenia zależy ściśle od temperatury
- posiadają duże, owalne i jądrzaste erytrocyty
- proces krwinkotwórczy zachodzi w grasicy, obwodowych częściach wątroby i słabo w szpiku kostnym

Układ wydalniczy i rozrodczy:
- posiadają dość szerokie, taśmowate i jednolite parzyste nerki
- wzdłuż nich na brzegach znajduje się moczowód pierwotny
- silnie rozcieńczony mocz uchodzi do steku, którego uchyłek tworzy pęcherz moczowy (resorbujący wodę)
- nerkę dorosłych płazów tworzy pranercze, rozwijające się ze środkowej części mezodermy nerkotwórczej
- płazy wydalają mocznik (skrzelodyszne larwy amoniak)

- u większości płazów zapłodnienie jest zewnętrzne (u części płazów beznogich jest wewnętrzne – jajorodność)
- duże komórki jajowe, otoczone galaretowatą osłonką, średnio zasobne w żółtko
- w rozwoju pojawia się larwa – kijanka - posiadająca skrzela zewnętrzne, szczeliny skrzelowe i często również przyssawki pozwalające przyczepienie się do podwodnych roślin; odżywia się planktonem; wykształca ogon; występuje bardzo długie poskręcane jelito; tylne kończyny powstają szybko, przednie zaś dopiero jednocześnie z zanikiem skrzeli i ogona oraz ze zmianami w skórze (gruczoły wielokomórkowe) podczas metamorfozy
- dość słabo zaznaczony dymorfizm płciowy

Układ pokarmowy:
- chwytani pokarmu i połykanie w całości
- zęby stożkowate lub haczykowate przyrośnięte do kości (niektóre bezzębne)
- otwór gębowy  jama gębowo–gardzielowa (do której uchodzą nozdrza wewnętrzne, trąbka Eustachiusza oraz przewody wyprowadzające gruczołów śluzowych)  przełyk  żołądek  dwunastnica  jelito cienkie (zakończone specjalnym fałdem oddzielającym je od jelita prostego, które uchodzi do steku)
- brak podniebienia wtórnego (sklepienie jamy gębowej tworzy podstawa czaszki pierwotnej
- gałki oczne przylegają do od góry do błony śluzowej i podczas przełykania pokarmu wciągane są przez specjalny mięsień i popychają kęs
- język na dnie jamy gębowej (u bezogonowych długi, przyrasta prawą krawędzią do spojenia żuchwy)

Układ nerwowy:
- silniejszy niż u ryb rozwój kresomózgowia
- części mózgowia ułożone jedno za drugą
- 10 par nerwów czaszkowych
- dobrze rozwinięte czucie bodźców zewnętrznych
- węch – nabłonek wyścielający parzystą jamę węchową (połączoną nozdrzami wewnętrznymi z jamą gębową)
- każda jama posiada uchyłek wysłany nabłonkiem węchowym (narząd Jacobsona)
- nabłonek węchowy jamy nosowej spełnia również funkcję narządu czucia chemicznego
- wzrok – oczy (tylko u niektórych gat., np. odmieniec jaskiniowy szczątkowe i ukryte pod skórą), soczewka mniejsza niż u ryb i bardziej spłaszczona, bardziej odsunięta od siatkówki (wydłużenie ogniskowej – dalekowzroczność)
- powstają ruchome powieki i gruczoły łzowe
- narządy czucia skórnego – rozsiane receptory dotyku, zimna, gorąca i bólu
- narząd smaku – tzw. pączki smakowe rozmieszczone w jamie gębowej lub brodawkach smakowych na języku
- narząd równoważno – słuchowy -z pierwszej szczeliny skrzelowej tworzy się jama ucha środkowego zachowująca połączenie z odcinkiem gardzielowym przez trąbkę Eustachiusza; ucho środkowe odgradza od zewnętrznego błona bębenkowa (w uchu środkowym występuje kostka słuchowa – strzemiączko powstałe z drugiego łuku skrzelowego – przenosi i wzmacnia ono drgania błony bębenkowej); ucho wewnętrzne – trzy kanały półkoliste, błędnik posiada kostną oprawę, brodawka słuchowa podstawowa, która jest homologiczna ze ślimakiem w uchu owodniowców

Występowanie i znaczenie:
- ok. 2480 gat.
- W Polsce występuje 16 gat., np.: salamandra plamista, traszka grzebieniasta, traszka górska, kumak nizinny, kumak górski, huczek ziemny, ropucha szara, ropucha paskówka, rzekotka drzewna, żaba zielona, żaba jeziorkowa, żaba śmieszka

Podsumowanie:
- czworonożność – dwie pary kończyn wolnych, typu lądowego, rozstawionych szeroko na boki (wyjątek beznogie)
- płucodyszność, formy larwalne posiadają skrzela
- naga skóra pokryta cienkim nabłonkiem rogowaciejącym i śluzem (wydzielina gruczołów wielokomórkowych skóry)
- dwa obiegi krwi
- serce składające się z zatoki żylnej, dwóch przedsionków, komory i stożka tętniczego
- ruchome zestawienie czaszki z kręgosłupem (dwa kłykcie potyliczne)
- dziesięć par nerwów czaszkowych
- zmiennocieplność
- rozwijanie się embrionów nie osłoniętych błonami płodowymi (bezowodniowce)