Płazy

Płazy , poza nielicznymi wyjątkami są zwierzętami czworonożnymi o wydłużonej budowie ciała , jak na przykład traszki i salamandry , które mają ogon , albo tez o budowie krępej , jak na przykład żaby i ropuchy , które są bezogonowe . Niektóre z płazów , ale nieliczne nie mają kończyn .
Wszystkie płazy są zwierzętami zmiennocieplnymi . Nie mają więc , tak jak ryby , zdolności regulowania temperatury swego ciała . Ciepłota ich ciała zależna jest więc od temperatury otoczenia . Uniemożliwia im to życie w niskich temperaturach .
Płazy występują w środowisku wodnym i lądowym . Płazy w swoim rozwoju ewolucyjnym nabyły wiele cech , które umożliwiły im bytowanie nie tylko w wodzie , ale i na lądzie . Środowisko lądowe stawia mniejszy opór organizmom , które się w nim poruszają , niż woda . W związku z tym zwierzęta lądowe nie mają na ogół tak opływowych kształtów , jak zwierzęta żyjące w wodzie . Sprawne poruszanie się na lądzie uzależnione jest również w znacznym stopniu od budowy kończyn . W środowisku lądowym zwierzęta oddychają tlenem atmosferycznym , wykształciły się więc specjalne narządy przystosowane do takiego oddychania . Tymi narządami są płuca .
Bardzo istotną cechą różniącą środowisko wodne od lądowego jest jego wilgotność . Zwierzętom bytującym na lądzie zagraża nadmierna utrata wody. Zabezpieczenie przed tym stanowi odpowiednio szczelne pokrycie ciała .
Skóra płazów jest z reguły gładka , rzadziej lekko chropowata . W dotyku stwierdzimy , że jest ona stale wilgotna i elastyczna ( występują w niej liczne gruczoły śluzowe) . Jest porowata – nie stanowi więc dostatecznej ochrony organizmu przed wysychaniem . Dla tego płazy związane są z wodą i nie mogą żyć wyłącznie w środowisku suchym . Gdy są poza nią , przebywają w miejscach wilgotnych .Skóra płazów pełni jeszcze jedną ważną funkcję – przez znajdujące się w niej otworki ( pory ) odbywa się wymiana gazów ; bierze wiec ona udział w oddychaniu .

W skórze płazów mieszczą się komórki barwnikowe , od których zależy ubarwienie zwierzęcia . Płazy mają dużą zdolność dostosowywania swego ubarwienia do otoczenia . Szczególnie intensywne i piękne kolory przybierają płazy w okresie godowym ( na przykład traszki ) . W ubarwieniu płazów wyróżnia się kolory maskujące – zbliżone do koloru podłoża i odstraszające , intensywne , jakie mają na przykład salamandry plamiste .
Płazy mają dość dobrze rozwinięte niektóre narządy zmysłów Większość z nich ma dobrze rozwinięty zmysł słuchu , co łączy się z wydaniem przez nie głosu . Nie jednokrotnie zapewne słuchaliście tzw. rechotania żab . Wszystkie płazy mają rozwój złożony . Larwalny okres życia spędzają w wodzie i oddychają wtedy za pomocą skrzeli . Postacie dorosłe żyją najczęściej na lądzie . oddychają w tedy za pomocą płuc i przez skórę .


Budowa zewnętrzna żaby


Budowę płazów znamy na przykładzie żaby wodnej lub trawnej . Żaba wodna , bardzo często spotykana nad wodami , na łąkach ma zabarwienie zielonkawe z ciemnymi plamami , brzuszną stronę ciała znacznie jaśniejszą . Obserwując żabę żywą lub na fotografii , widzimy , że w budowie ciała wyróżnia się głowę ( widać wypukłe oczy opatrzone górną i dolną powieką , otwory słuchowe pokryte błonami bębenkowymi i otwory nosowe ) , tułów i dwie pary kończyn . Kończyny tylnie są dłuższe od przednich i mają palce spięte błoną pływną ( zwróćmy uwagę na sposób poruszania się żaby w wodzie i na lądzie zauważmy, jaką funkcję pełnią w tym obydwie pary kończyn ) .


Budowa wewnętrzna żaby i jej czynności życiowe


Szkielet żaby składa się z czaszki i kręgosłupa , które są szkieletem osiowym , pasów kończyn i szkieletu kończyn . Czaszka łączy się nieruchomo z pierwszym kręgiem kręgosłupa za pomocą dwu wyrostków , tzw. kłykci .
W kręgosłupie żaby wyróżnia się krótką część szyjną , część tułowiową , krzyżową i ogonową . Górne łuki kręgów tworzą kanał , przez który przechodzi rdzeń kręgowy .
Pas barkowy stanowi podporę dla kończyn przednich i składa się z kilku kości , które razem z mostkiem tworzą obręcz obejmującą narządy wewnętrzne zwierzęcia .
Pas miednicowy który jest podporą kończyn tylnich , składa się także z kilku kości . Kończyny łączą się z pasami Ruchomo za pomocą stawów. Takie ruchome połączenie kości umożliwia ruchy kończyn w odpowiednich płaszczyznach .
W skład szkieletu kończyny przedniej wchodzą : kość ramieniowa , kości przedramienia ( u żaby są to dwie kości zrośnięte ) , nadgarstek złożony z licznych drobnych kości , śródręcze zbudowane z pięciu kości i drobne kości pięciu palców . Szkielet kończyny tylniej składa się z kości : udowej , podudzia ( również złożonego z dwóch zrośniętych ze sobą kości ) , oraz drobnych kości nastopka , śródstopia i palców .
Wymiana gazowa u żab jak i innych dorosłych płazów , odbywa się za pomocą workowatych płuc oraz przez całą powierzchnię skóry. Z jamy gębowo – gardzielowej prowadzi krótka rurka – tchawica . Pobieranie powietrza odbywa się na zasadzie ,, łykania ‘‘. Powietrze dostaje się przez nozdrza do jamy gębowo – gardzielowej . Żaby nie mają żeber , nie mają więc klatki piersiowej , która u innych kręgowców lądowych odgrywa istotną rolę w pobieraniu i wydalaniu gazów .
Wymiana gazowa za pomocą płuc nie zapewnia żabie wystarczającej ilości tlenu , toteż ogromną rolę odgrywa u niej oddychanie przez skórę .
Serce żaby składa się z trzech części : dwóch przedsionków oddzielonych od siebie przegrodą i jednej komory . występują też dwa krwiobiegi – mały i duży . Z prawej części komory krew dostaje się tętnicami do płuc , skąd natleniona wraca żyłami do lewego przedsionka i do komory . Obieg płucny nazywamy małym . W dużym obiegu z lewej części komory krew jest odprowadzana do wszystkich narządów ciała , gdzie pozostawia w komórkach tlen , a zabiera dwutlenek węgla . Krew odtleniona powraca żyłami do prawego przedsionka . ponieważ do komory dostaje się odtleniona pochodząca z narządów ciała , jak i natleniona pochodząca z płuc , ulega ona w komorze częściowemu wymieszaniu . Jednakże w lewej części komory jest ona bogatsza w tlen niż w prawej i taka właśnie krew zostaje rozprowadzona do narządów ciała . Krew mieszana , ale bardzo znacznie odtleniona dostaje się z prawej części komory tętnicą płucną do płuc . Istotną zmianą w porównaniu z układem krwionośnym ryb jest to , że serce płazów staje się centralnym narządem , gdzie zbiera się krew z obydwu obiegów i skąd zostaje z nich wypompowana .
Mózg płazów w porównaniu z mózgiem ryb , wykazuje silniejszy rozwój przodomóżdża .
Narządy zmysłów przystosowane są do warunków lądowych .
Oczy są opatrzone powiekami , chroniącymi je przed wysychaniem i mają zdolność akomodacji czyli regulacji ostrości widzenia , przez przesuwanie soczewki . Ostrość wzroku jest jednak niewielka .
Narząd słuchu , który znajduje się po bokach głowy działa w ten sposób ,że ruch powietrza wywołany dźwiękami powoduje drgania błony bębenkowej , które są przenoszone do ucha wewnętrznego .
Narząd węchu znajduje się w jamie gębowo – gardzielowej . Ze środowiskiem zewnętrznym ma kontakt przez nozdrza .


Rozmnażanie się i rozwój płazów


Wszystkie płazy są rozdzielnopłciowe . Samce i samice różnią się od siebie ubarwieniem powierzchni ciała ; tylko samce mają narządy głosowe .
U żab występuje zapłodnienie zewnętrzne i odbywa się w wodzie . Złożone przez samicę na wiosnę jaja ( w liczbie około 2000 – 3000 ) zostają polane przez samca płynem , który zawiera plemniki . Jaja otoczone galaretowatą otoczką nazywają się skrzekiem . Z jaj po zapłodnieniu wylęgają się larwy , które przebywają przez pewien czas w wodzie . Larwy żaby – kijanki – mają narządy umożliwiające im życie w środowisku wodnym : ogon , który jest ich narządem ruchu oraz pierzaste skrzela będące narządem oddychania . Podczas rozwoju larwalnego żaby następuje przebudowa narządów wewnętrznych . Po pewnym czasie wyrastają kijance kończyny , znikają skrzela i ogon .
Zwierze zaczyna oddychać tlenem atmosferycznym za pomocą płuc . Po przeobrażeniu w postać dorosłą większość żab opuszcza środowisko wodne , przebywa jednak na ogół w jego pobliżu i wraca do niego okresowo.
Z nastaniem chłodów płazy w naszym klimacie zapadają w sen zimowy . Zimują gromadnie w różnych norkach , szczelinach i w mule , na dnie zbiorników wodnych . Pojawiają się znów wczesną wiosną .


Przegląd płazów


Wśród płazów wyróżnia się :
- płazy bezogonowe
- ogoniaste
- beznogie

Płazy bezogonowe

W Polsce występuje kilka gatunków żab :

Żaba trawna ( Rana temporaria ) jest żabą lądową tzw. żaby brunatne ; ma ona długość około 10 centymetrów .
Śmieszka , wesołucha ( Rana ridibunda ), żaba wodna , ma długość około 11 – 14 centymetrów , jedna z największych w Polsce . Na grzbiecie mają ubarwienie oliwkowozielone lub oliwkowobrązowe , z dużymi ciemnobrązowymi plamami . Występuje w : Europie , zachodniej Azji , Afryce , w Polsce pod ochroną .
Moczarowa
Jeziorowa

Kumaki ( kumki , Bombina ) to płazy z rodziny ropuszek , żyją w małych zbiornikach wodnych . zamieszkują w słodkich wodach Europy i Azji w Polsce znajdujące się pod ochroną . Na świecie ject ich 4 gatunki w tym 2 u nas . Są one niewielkie około 5 centymetrów długości mają charakterystyczne jaskrswopomarańczowe ( kumak nizinny ) lub żółte ( kumak górski ) ubkwienie brzusznej strony ciała , grzbiet mają ciemny . Wydają melodyjne dźwięki .

Pod ochroną gatunkową w Polsce są wszystkie ropuchy w tym :
Szara
Zielona
Paskówka ( Bufo calamita ) to ropucha o dłógości około 8 centymetrów . Ma ubarwienie brunatne z żółtym pasem wzdłóż grzbietu . Nie skacze . Występuje w zachodniej i środkowej Europie .

Ropuchy ogólnie żyją na lądzie i wiodą nocny tryb życia . Żywią się mięczakami , owadami i ich larwami , które są często szkodnikami upraw . Na okres rozrodu wędrują do wody .

Rechotka drzewna wiedzie nadrzewny tryb życia . Można ją spotkać na przykład w zaroślach w pobliżu zbiorników wodnych , w różnych rejonach Polski . Utrzymanie się na drzewie ułatwiają jej przylgi na palcach . Jest pod ochroną .
Płazy ogoniaste

Płazy ogoniaste mają ciało wydłurzone , dobrze wykształcony ogon i dwie pary kończyn . Zwierzęta te prowadzą wodny albo wodnolądowy tryb życia . W Polsce przedstawicielami płazów ogoniastych są :

Traszki ( trytony , Triturus ) to ziemno – wodne płazy ogoniaste z rodziny salamander . Na świece występuje 9 gatunków . Ciało mają smukłe , ogon bocznie spłaszczony , grzbiet mają ciemny , brzuch jaskrawy . W ciągu dnia kryją się pod kamieniami , w ściułce , norach . Występują w Europie i w Azji , w Polsce pod ochroną .
Salamandra plamista ( Salamandridae ) wodno – lądowy płaz ogoniasty z rodziny salamander . Występuje w północno – zachodniej Afryce , Europie , zachodniej Azji .