Mnogość i intensywność konfliktów, które w ostatnich latach obserwujemy na arenie międzynarodowej ukazuje słabość i nie przygotowanie ONZ do radzenia sobie z problemami współczesnego świata. Taka sytuacja pociąga za sobą konieczność przeprowadzenia gruntownych reform w strukturach Organizacji.
Sekretarz Generalny ONZ Kofi Annan w 1997 roku przedstawił program reform ONZ na lata 1997-2001. Planowany zakres reorganizacji i przyszłościową wizję ONZ zawarł w Raporcie Milenijnym zatytułowanym "My, ludy-rola Narodów Zjednoczonych w XXI wieku" oraz w "Wzmocnienie Narodów Zjednoczonych: plan dalszych zmian" w których wezwał państwa członkowskie do zaangażowania się w plan działania, mający na celu położenie kresu ubóstwu, nierówności, poprawę poziomu edukacji, ograniczenie rozprzestrzeniania się HIV/AIDS, ochronę środowiska oraz zmniejszenie zagrożenia ludzi konfliktami i przemocą. Zgodnie z raportami przyszłe reformy miały zapewnić większą spójność i koordynację działań poszczególnych departamentów i funduszy NZ, skupiając ich uwagę na określonych priorytetach. Reformy miały również unowocześnić system informatyczny, zmodernizować komunikację między centralą a oddziałami terenowymi oraz zacieśnić współpracę z organizacjami pozarządowymi.
Kolejnym problemem, z jakim miała się zmagać Organizacja była trudna sytuacja finansowa. Przewidziano tu znaczne ciecia w kosztach administracyjnych, skrupulatne planowanie i efektywne wykorzystanie budżetu.
Reformy zainicjowane przez Sekretarza Generalnego Kofi Annana mają na celu zmianę niekorzystnego wizerunku, jaki od jakiegoś czasu towarzyszy ONZ. Sekretarz dąży do stworzenia nowej opinii kreującej ONZ na organizację przyjezdną każdemu człowiekowi. Wdrażając proces reform zaznaczył, iż jest to proces długofalowy a poszczególne zmiany są częścią pewnej całości.
W raporcie dotyczącym zmian mających wzmocnić Organizację zawarł ogólne wytyczne reform tj.:
- skupienie całej aktywności na priorytetowych zadaniach;
- alokacja zasobów zgodnie z tymi zadaniami;
- Organizacja odpowiadająca na potrzeby państw członkowskich;
- rozwijanie współpracy pomiędzy poszczególnymi członkami NZ;
- Organizacja i jej ludzie: inwestycja w doskonałość;
Opierając się na powyższych wytycznych reformę ONZ rozpoczęto od zmodernizowania struktury wewnętrznej grupując departamenty, programy i fundusze w cztery przedmiotowe działy:
- Pokój i bezpieczeństwo;
- Sprawy humanitarne;
- Rozwój;
- Sprawy ekonomiczne i społeczne;
Ustanowiono jednocześnie powiązany z Sekretariatem Komitet Wykonawczy w skład, którego weszli szefowie departamentów, programów i funduszy. Komitet miał za zadanie koordynować i nadzorować pracę każdego z działów zapewniając efektywność i spójność na najwyższych szczeblach ONZ.
Kompleksowa reforma ONZ miała objąć:
1. Reorganizacje Głównych Organów ONZ;
- Radę Bezpieczeństwa;
- Zgromadzenie Ogólne;
- Radę Społeczno-Gospodarczą;
- Sekretariat;
2. Reformę operacji pokojowych;
3. Reformę praw człowieka;
4. Reformę informacji publicznej;
5. Reformę personelu i finansów;
Reorganizacja Rady Bezpieczeństwa
Na początku lat 90 - tych Zgromadzenie Ogólne NZ powołało Grupę Roboczą do spraw reformy Rady Bezpieczeństwa. Celem powołania grupy roboczej było zaplanowanie zmian związanych ze składem oraz metodami pracy Rady Bezpieczeństwa. Mocarstwami zasiadającymi w Radzie są państwa zwycięskiej koalicji: USA, Rosja, Wielka Brytania i Chiny. Najważniejsze decyzje podejmowane przez Radę wymagają akceptacji wszystkich jej członków.
Patrząc na skład Rady i wiedząc o różnicach, jakie dzielą wchodzące w jej skład państwa dochodzimy do wniosku, że decyzje dotyczące problemów światowych nie będą realizowane, gdy któreś z mocarstw uzna, że kolidują z ich interesami.
Od zakończenia II Wojny Światowej sytuacja geopolityczna na świecie uległa zmianie i coraz częściej dostrzegany jest problem braku w składzie Rady państw mających duże znaczenie na arenie światowej choćby Niemiec. Dostrzeżono również konieczność włączenia w skład Rady przedstawiciela kontynentu Afrykańskiego.
Dzięki pracy Grupy Roboczej zmieniono niektóre procedury dotyczące metody pracy Rady:
- dopuszczono do prac Rady innych członków NZ,
- zwiększono ilość konsultacji i spotkań zwłaszcza z przedstawicielami państw, których siły zbrojne biorą udział w operacjach NZ.
Nie ulega wątpliwości, że do pełnej reformy Rady potrzebne jest zreorganizowanie jej składu, który we współczesnym świecie jest delikatnie mówiąc nie reprezentatywny.
Reorganizacja Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych
Zgromadzenie Ogólne NZ jest organem skupiającym przedstawicieli wszystkich państw członkowskich. Przyczyną konieczności przeprowadzenia reformy Zgromadzenia jest spadek jego roli i znaczenia w strukturze ONZ. W chwili obecnej Zgromadzenie prowadzi prace nad nierzadko małoważnymi a często pokrywającymi się problemami. Sekretarz Generalny ONZ wyraził pogląd, iż w takiej sytuacji konieczna jest reforma i usprawnienie systemu pracy Zgromadzenia. Podstawowym krokiem jest wybór Prezydenta Zgromadzenia Ogólnego oraz przewodniczących komitetów z 3 - miesięcznym wyprzedzeniem umożliwiając im pełny wgląd w problematykę, jaka będzie poruszana na kolejnej sesji Zgromadzenia. Dąży się do precyzyjnego określenia zakresu i rangi spraw poruszanych podczas sesji Zgromadzenia w celu wyeliminowania nieistotnych problemów skupiając uwagę na sprawach kluczowych dla NZ jak choćby ustalenie budżetu.
Reorganizacja Rady Społeczno-Gospodarczej
Głównym problemem dotykającym pracę Rady Społeczno-Ekonomicznej jest zbytnio rozbudowana struktura oraz chaos kompetencyjny panujący w podległych jej komisjach. Nadrzędnym celem Rady jest tworzenie światowego ładu i porządku w problematyce społeczno-ekonomicznej. W celu sprawnego wykonywania zadań powierzonych temu organowi zacieśniono współpracę Rady z innymi instytucjami międzynarodowymi takimi jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy czy Bank Światowy. Skupiono się również na rozgraniczeniu kompetencji i unormowaniu współpracy z komisjami Zgromadzenia Ogólnego NZ. Określono, iż działania Zgromadzenia i jego ciał pomocniczych w zakresie polityki społeczno-ekonomicznej mają wspierać prace Rady.
Reorganizacja Sekretariatu Generalnego
Sekretariat jest jednym z najbardziej rozbudowanych organów NZ. W Sekretariacie zatrudnionych jest ok. 8,5 tysiąca osób a jego reforma polega na zorganizowaniu zespołu mającego przeszkolić tę grupę pracowników pod kątem zwiększenia efektowności pracy i ograniczenia kosztów administracyjnych. W celu usprawnienia pracy utworzono urząd Przedstawiciela Sekretarza Generalnego.
Zadaniem Przedstawiciela jest kierowanie bieżącymi pracami Sekretariatu, w tym podejmowanie decyzji ekonomicznych i socjalnych. Kolejnym reformatorskim przedsięwzięciem było zorganizowanie cotygodniowych konferencji z pracownikami. Podczas tych spotkań dochodzi do wymiany propozycji usprawnienia działania i oceny pracy co pociągnęło za sobą redukcję kosztów ponoszonych przez Sekretariat.
Reforma Operacji Pokojowych
W latach 90 - tych wraz z upadkiem żelaznej kurtyny, wyraźnie wzrosła liczba konfliktów lokalnych o charakterze wewnątrzpaństwowym. Jednocześnie zakończyła się trwająca ponad 50 lat rywalizacja pomiędzy mocarstwami pozwalając aktywnie włączyć się ONZ w rozwiązywanie konfliktów.
W praktyce to właśnie operacje pokojowe są najczęściej wykorzystywanym narzędziem do zwalczania konfliktów.
Dostrzegając problematykę Sekretarz Generalny w raporcie z 1997 roku wskazał dwa najistotniejsze problemy związane z operacjami tj. brak zdolności szybkiego reagowania i brak płynności finansowej. W przypadku operacji pokojowych zamiast gruntownych reform potrzebna jest ścisła współpraca krajów członkowskich. Sekretarz postulował powstanie sztabu szybkiego reagowania mającego oceniać sytuację, planować działania oraz sił zbrojnych szybkiego reagowania, pozostających w gotowości do zadań. Kolejna postulowana zmiana dotyczyć miała zacieśnienia współpracy wywiadów państw członkowskich.
W 2000 r. podczas Panelu NZ ds. operacji pokojowych przedstawiono raport "Brahimi Report" wskazujący na brak zorganizowania i współdziałania podczas podjętej wspólnie operacji.
Dzięki raportowi autorstwa Lakhdara Brahimiego Zgromadzenie Ogólne NZ zaaprobowało zwiększenie o 50% ilości personelu w Departamencie Operacji Pokojowych oraz przyznało środki pieniężne na dofinansowanie dwóch Baz Logistycznych NZ.
Reforma Praw Człowieka
Prace nad usystematyzowaniem i dalszym ulepszeniem konwencji związanych z prawami człowieka zawarte zostały w Milenijnej Deklaracji NZ. Prawa Człowieka stanowią jedno z kluczowych osiągnięć ONZ od momentu powołania Organizacji. Sekretarz Generalny w celu zwiększenia efektywności egzekwowania praw człowieka wprowadził zmiany mające ułatwić współdziałanie Wysokiego Komisarza ds. Praw Człowieka ze Stałymi Koordynatorami NZ.
Ma również dokonać przeglądu procedur specjalnych, opracować plan modernizacji i podwyższenia efektywności współpracy.
Reforma Informacji Publicznej
Sprawnie działająca informacja publiczna pozwala na kreowanie pozytywnego wizerunku NZ. ONZ potrzebuje społecznej aprobaty i poparcia. Aby społeczeństwo mogło w pełni korzystać z informacji o działaniach ONZ o jej rezolucjach, deklaracjach itp. należy przekazać je w zrozumiałej dla przeciętnego odbiorcy formie. Ta potrzeba warunkowała powstanie Departamentu Informacji Publicznej.
Departament odpowiada za szeroko rozumiane kontakty z mediami, zbiera wszelkie publikacje na temat ONZ jak również zajmuje się merytorycznym zapleczem wszelkiego rodzaju konferencji, wystaw itp.
Ogrom zadań postawionych temu departamentowi powodował złą organizację pracy, wręcz bałagan. Sekretarz Generalny zaproponował reformy mające zrestrukturyzować
Departament i tak:
- Reforma ma określać konkretne zadania dla poszczególnych działów.
- zażądał kompletnego sprawozdania z pracy Departamentu i poniesionych kosztów.
- Centrum Informacji NZ ma zostać zreformowane. 1/3 budżetu Departamentu pochłaniają Terenowe Centra Informacyjne. Reforma polegać ma na ograniczeniu ilości oddziałów terenowych a na ich miejsce mają powstać prężnie działające i dofinansowane placówki obejmujące większy teren.
Reforma Personelu i Finansów
Personel
Sekretarz Generalny w 2000r. przedstawił Zgromadzeniu Ogólnemu raport dotyczący polityki kadrowej, w którym zawarł propozycje zmian w doborze pracowników. Poruszył problemy doboru wykwalifikowanego personelu oraz odpowiednią reprezentację ze względu na płeć i narodowość.
Efektem raportu było wdrożenie 1.05.2002r nowego systemu rekrutacji i awansu. Cała rekrutacja stała się bardziej przejrzysta i dostępna dzięki wykorzystaniu informacji internetowej. Kolejną innowacją było wprowadzenie kompetencji i zasług jako podstawowego kryterium awansowego.
Reforma przewiduje również stałe podnoszenie kwalifikacji personelu Sekretariatu. Wszyscy dyrektorzy zobowiązani są do uczestniczenia w szkoleniach z zakresu zarządzania zasobami ludzkimi.
Następną innowacją było powołanie do życia biura Rzecznika do rozpatrywania skarg i wniosków pracowników. Do zadań Rzecznika należy mediacja między stronami oraz udzielanie wszelkiej informacji prawnej mogącej pomóc w rozwiązaniu konfliktu pracowniczego.
Problem terroryzmu nasilający się w ostatnich latach dotyka również pracowników NZ. W związku z tym Sekretarz Generalny w 2002 r powołał do życia dwuletni program mający wzmocnić System Zarządzania Bezpieczeństwem NZ.
Finanse
Organizacja NZ spełniając szereg powierzonych jej zadań wymaga dla swej działalności dużych nakładów finansowych. Podstawą finansowania Organizacji są obowiązkowe składki członkowskie uiszczane przez wszystkich członków.
Wysokość składki uzależniona jest od zdolności płatniczych danego kraju, miernikiem jest dochód narodowy. Podstawowym problemem, z jakim zmaga się ONZ jest brak stałych wpływów ze składek. W związku z tym w 1994 r. powołano grupę ds. finansowania NZ, której zadaniem było zwiększenie ściągalności należnych składek oraz oddłużenie ONZ. Grupa ta stara się zapewnić NZ stabilizację finansową wprowadziwszy terminarz płatności oraz ustalając sankcję dla dłużników. Jak podkreśla Sekretarz Generalny państwa członkowskie mają prawo oczekiwać, że ich pieniądze będą wydawane mądrze i dlatego bierze on na siebie odpowiedzialność za efektywne i przejrzyste wykorzystanie środków finansowych. Zgromadzenie Ogólne NZ w 2000r. postanowiło iż dotychczasowa procedura budżetowa winna być uproszczona co pozwoli efektywniej gospodarować środkami finansowymi.
