Główne organy ONZ działające na rzecz utrzymania pokoju

Do omawianych w niniejszym referacie organów Organizacji Narodów Zjednoczo-nych zaliczymy Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Oczywiście poza wymienio-nymi organami, Organizacja Narodów Zjednoczonych powołała wiele organów pomocni-czych, instytucji, agend, komisji regionalnych i funkcjonalnych.
Zgromadzenie Ogólne jest organem plenarnym i składa się z wszystkich członków or-ganizacji, reprezentowanych przez swoich delegatów (do pięciu), którym towarzyszą zastęp-cy, doradcy i eksperci. Na czele delegacji stoją zazwyczaj ministrowie lub wiceministrowie spraw zagranicznych. Ponadto wykształciła się praktyka, że w każdej sesji Zgromadzenia Ogólnego bierze udział przez kilka dni kilkunastu, lub nawet kilkudziesięciu szefów państw
i rządów lub ich zastępców, którzy wygłaszają przemówienia na posiedzeniu plenarnym .
Zgromadzenie Ogólne może zajmować się wszystkimi sprawami wchodzącymi w za-kres kompetencji ONZ. Jednak w przypadku problemów dotyczących utrzymania pokoju
i bezpieczeństwa na świecie, w związku, z którymi jest wymagane podjęcie akcji, Zgroma-dzenie zobowiązane jest przekazać je Radzie Bezpieczeństwa.
Zgromadzenie Ogólne inicjuje badania służące rozwojowi współpracy międzynaro-dowej w dziedzinach politycznych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych, oświaty, ochrony zdrowia, a także badania służące przestrzeganiu praw człowieka i podstawowych wolności oraz rozwojowi prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji. Zgromadzenie Ogólne sprawuje nadzór nad systemem powiernictwa ONZ oraz obszarami niesamodzielnymi.
Ponadto decyduje o przyjęciu nowych członków, zawieszeniu w prawach członka, wykluczeniu z ONZ. Wybiera członków Rady Gospodarczo-Społecznej, niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, członków Rady Powierniczej oraz na zlecenie Rady Bezpieczeństwa – Sekretarza Generalnego , a wspólnie z Radą Bezpieczeństwa - sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości.
Zgromadzenie Ogólne uchwala zalecenia dla innych organów ONZ, budżet ONZ, opracowuje sprawozdania finansowe i budżetowe, ustala składki członkowskie dla poszcze-gólnych państw. Sprawuje również nadzór nad pracą Sekretariatu.
Uchwały Zgromadzenia maja charakter zaleceń. Wyjątek stanowią tutaj uchwały do-tyczące wewnętrznego funkcjonowania ONZ, które maja charakter prawnie wiążący.
Zgromadzenie może uchwalać zalecenia pod adresem członków oraz organów ONZ, nie może jednak uchwalać zaleceń dla Rady Bezpieczeństwa w sprawach, które należą do jej wyłącznej kompetencji, jeśli nie wyrazi ona na to zgody.
Zalecenia Zgromadzenia Ogólnego mogą mieć jednak poważne znaczenie moralno-polityczne i stanowić istotny środek nacisku na państwa członkowskie. Zależy to w dużym stopniu od liczby i charakteru państw wypowiadających się za przyjęciem zaleceń tego orga-nu przy równoczesnym zdecydowaniu na ich wykonanie.
W określonych przypadkach członkowie ONZ mogą uznać uchwałę za prawnie obo-wiązująca. Dlatego też uchwały Zgromadzenia mogą stanowić podstawę do kształtowania się norm zwyczajowego prawa międzynarodowego.
Zgromadzenie Ogólne dzieli się na siedem Komisji:
 Komisję Polityczną i Bezpieczeństwa, zajmującą się problematyką polityczną
i bezpieczeństwa, włączając w to regulowanie zbrojeń;
 Specjalną Komisję Polityczną przejmującą część problemów Komisji I;
 Komisję Ekonomiczną i Finansową, zajmującą się problematyką gospodarczą;
 Komisję ds. Społecznych, Humanitarnych i Kulturalnych, zajmującą się problemami so-cjalnymi, humanitarnymi i kulturalnymi;
 Komisję Powierniczą, zajmującą się problematyką dekolonizacyjną, włączając w to spra-wy obszarów niesamodzielnych;
 Komisję Administracyjną i Budżetową, regulującą kwestie administracyjne;
 Komisję Prawną, mającą w swej gestii pozostałe sprawy prawne.
Każda Komisja podejmuje samodzielnie decyzje o kolejności rozpatrywania przeka-zanych jej spraw oraz o posiedzeniach, które powinna odbyć w celu ich rozpatrzenia, uwzględniając jednak datę zamknięcia sesji Zgromadzenia Ogólnego.
Do organów proceduralnych wchodzących w skład Zgromadzenia zaliczane są:
 Komitet Ogólny, w którego gestii pozostaje porządek dzienny sesji, przekazanie odpo-wiednich punktów do właściwych Komisji oraz koordynacja ich prac;
 Komitet Pełnomocnictw, składający się z dziewięciu członków wyznaczonych przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek przewodniczącego, który zajmuje się weryfikacją peł-nomocnictw delegatów na sesje.
 Komitet Doradczy ds. Administracyjnych i Budżetowych;
 Komitet Składek Członkowskich.
Niektóre z organów pomocniczych utworzonych przez Zgromadzenie odgrywają rolę względnie samodzielnych instytucji międzynarodowych lub programów. Określane są one często jako agencje specjalne ONZ. Zgromadzeniu Ogólnemu podlega też bezpośrednio sie-dem Specjalnych Komitetów zajmujących się prawami człowieka.
W ostatniej dekadzie wiele państw członkowskich uważa, że rola i autorytet Zgroma-dzenia Ogólnego NZ maleje. Obecnie Zgromadzenie zajmuje się zbyt wieloma, często po-krywającymi się i nieistotnymi problemami. W rezultacie czas i energia potrzebne do wypra-cowania konsensusu w sprawach ważnych są marnowane na bezużyteczne debaty. W tej sytu-acji konieczne stało się usprawnienie pracy Zgromadzenia i wprowadzenie większej przejrzy-stości ciał pełniących funkcje wspomagające wobec niego. Dobrym początkiem mógłby być wybór Prezydenta Zgromadzenia Ogólnego NZ, oraz przewodniczących komitetów na 3 mie-siące przed rozpoczęciem kolejnej sesji .

Rada Bezpieczeństwa jest centrum strategiczno-zarządzającym ONZ w pełni odpo-wiedzialnym za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Składa się ona
z pięciu członków stałych będących reprezentantami: Chin, Francji, Rosji, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych oraz 10 członków niestałych wybieranych na dwa lata przez Zgroma-dzenie Ogólne. Niestałych przedstawicieli organu Zgromadzenie wybiera mając na uwadze wkład poszczególnych państw w realizacje celów Organizacji jak również sprawiedliwy po-dział geograficzny według następującego klucza:
 pięciu członków z Afryki i Azji,
 jeden członek z Europy Wschodniej,
 dwóch członków z Ameryki Łacińskiej,
 dwóch członków z Europy Zachodniej i pozostałych krajów.
Uchwały dotyczące spraw wewnętrznych ONZ, podobnie jak uchwały innych orga-nów, maja charakter wiążący, zaś uchwały podejmowane przez Radę w zakresie pokojowego rozwiązywania sporów mają charakter zaleceń. Zalecenia te mają jednak poważne znaczenie moralno-polityczne. Wyrażają one, bowiem nie tylko opinie większości członków Rady, ale
i zgodne stanowisko wielkich mocarstw - stałych członków Rady, co stanowi konieczny wa-runek przyjęcia danego zalecenia. Natomiast decyzje obowiązujące wszystkich członków ONZ, Rada może podejmować w przypadku stwierdzenia stanu zagrożenia lub naruszenia pokoju lub ataku agresji.
Rada Bezpieczeństwa ponosi odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeń-stwa zbiorowego, zagwarantowanego Kartą NZ oraz jest głównym organem bezpieczeństwa międzynarodowego. Z jednej strony, działa na rzecz zapobiegania wszelkiego rodzaju zagro-żeniom oraz naruszeniom pokoju, z drugiej - podejmuje akcje zmierzające do likwidacji jego naruszania. Posiada kompetencje do pokojowego rozwiązywania sporów w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, arbitrażu, pojednania, postępowania prawnego czy odwołania się do organów lub układów regionalnych .
Rada Bezpieczeństwa ma prawo do potępienia aktów użycia siły lub wybuchu konflik-tu zbrojnego i wywołania reakcji w postaci:
 wezwania do przerwania działań zbrojnych i wycofania sił interweniujących;
 zastosowania środków zmniejszania napięcia między wojującymi stronami;
 apelu o rozpoczęcie lub kontynuowanie negocjacji;
 wystosowania wniosku do Sekretarza Generalnego o rozpoczęcie misji lub wyznaczenie specjalnego przedstawiciela, który aktywnie włączy się w proces poszukiwania odpo-wiednich rozwiązań konfliktu.
Dziś ludzkość styka się z odmiennym rodzajem zagrożeń dla pokoju i bezpieczeństwa niż 60 lat temu, gdy powoływano Organizację. W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci o wie-le więcej ofiar pochłonęły wojny domowe, czystki etniczne i akty ludobójstwa niż konwen-cjonalne konflikty wojenne, zaś światowe podziemie gospodarcze rozprowadza technologie, które służą masowej zagładzie i terroryzmowi destabilizującemu cały system bezpieczeństwa międzynarodowego.
Opracowana pod koniec II wojny światowej struktura i mechanizm decyzyjny Rady Bezpieczeństwa są obecnie, w ocenie wielu państw, anachroniczne i nie odzwierciedlają aktu-alnego układu sił na arenie międzynarodowej. Od dłuższego czasu na forum ONZ prowadzo-na jest debata nad reformą Rady Bezpieczeństwa. Szybko okazało się, że konsensus wypra-cowany przez stałych członków podczas wojny, w okresie pokoju stał się niemożliwy do utrzymania, ze względu na różnice interesów i celów. Zimna wojna i związany z nią dwubie-gunowy podział świata zablokował system bezpieczeństwa zbiorowego wypracowany przez Kartę .
Postulaty zmian idą w dwóch podstawowych kierunkach - zwiększenia liczby stałych członków i rozszerzenia uprawnień Rady Bezpieczeństwa. Krajami, które najczęściej wymie-nia się jako potencjalnych kandydatów na stałych członków Rady są Niemcy, Japonia, Brazy-lia, Indie i Nigeria. Zwiększenie uprawnień Rady dotyczyłoby możliwości szybszego i sku-teczniejszego działania przez oddanie do jej dyspozycji stałego kontyngentu wojsk i zwięk-szenia środków finansowych na jej operacje.
Na początku lat 90-tych Zgromadzenie Ogólne NZ powołało Grupę Roboczą ds. re-formy Rady. W zakresie metod pracy Rada zmieniła niektóre procedury – oferuje członkom NZ aktualnie w niej niezasiadającym znacznie więcej możliwości uczestniczenia w jej pra-cach. Wzrosła liczba otwartych spotkań z udziałem przedstawicieli tych państw. Poprawiła się także procedura konsultacji z państwami udostępniającymi swoje siły dla operacji NZ. Dzięki temu Rada stała się bardziej przejrzystym organem. Należy jednak dodać, że są to tylko usprawnienia a nie reformy. Jak podkreśla Sekretarz Generalny NZ, żadna reforma Narodów Zjednoczonych nie będzie pełna bez reformy Rady Bezpieczeństwa .
W latach 90-tych, wraz z upadkiem żelaznej kurtyny, wzrosła liczba konfliktów lokal-nych o charakterze wewnątrzpaństwowym. NZ coraz częściej podejmowały operacje pokojo-we. Zapotrzebowanie na nie doprowadziło do poszerzenia ich celów i zadań. W latach 90-tych w ramach operacji pokojowych, oprócz działań mających na celu przywrócenie pokoju
i bezpieczeństwa, udzielano pomocy humanitarnej i kontrolowano przestrzeganie praw czło-wieka, sprawowano kontrolę nad przebiegiem wyborów, ewakuowano ludność z regionów zagrożonych skutkami konfliktów zbrojnych, prowadzono szkolenie miejscowych oddziałów wojska i policji, udzielano pomocy w przywracaniu administracji cywilnej. W drugiej poło-wie lat 90-tych pojawił się nowy typ operacji pokojowych, w których oddziały wojskowe uzyskały prawo stosowania siły. W przypadku ataku ze strony uczestników konfliktu mogły przystąpić do działań odwetowych.
W praktyce operacje pokojowe stały się najczęściej wykorzystywanym narzędziem uśmierzania konfliktów. Jednocześnie coraz większe zapotrzebowanie na nie wymaga okre-ślenia ich funkcji i charakteru oraz miejsca w systemie bezpieczeństwa NZ. Potrzebę tę do-strzegł Sekretarz Generalny NZ, który wskazał na dwa istotne problemy związane z opera-cjami pokojowymi: brak stabilności finansowej i brak zdolności szybkiego reagowania. By operacje pokojowe mogły być skuteczne, oba wspomniane obszary wymagają zmian. Zmiany te może jednak przynieść raczej ściślejsza współpraca państw NZ niż określone reformy .
Ponadto w swoim raporcie Sekretarz Generalny podkreśla, iż wymagana jest zmiana kształtu operacji. Jednak wszelkie reformy w zakresie operacji pokojowych zależą od woli państw członkowskich NZ. Przede wszystkim raport traktuje „Peacekeeping” jako podstawo-we narzędzie dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa. Następnie wskazuje, że obecnie NZ nie mają możliwości prowadzenia operacji wojskowych z użyciem siły i muszą w tym wzglę-dzie polegać na państwach członkowskich NZ działających na podstawie mandatu udzielone-go przez Radę Bezpieczeństwa.
Kolejną kwestią związaną ze skutecznością operacji pokojowych są działania mające na celu stworzenie sztabu szybkiego reagowania, który oceniałby sytuację i przygotowywał wytyczne do działania, wyprzedzająco w stosunku do wprowadzenia oddziałów wojskowych do akcji. Sekretarz Generalny zachęca również do ustanowienia i utrzymywania jednostek szybkiego reagowania. Ponadto, Sekretarz nakłania państwa członkowskie dysponujące wy-wiadem do ustanowienia regularnej praktyki dzielenia się z nim informacjami w celu wspie-rania jego działań zapobiegających konfliktom. Podkreśla także potrzebę skupienia przywód-ców państw – członków organizacji wokół Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza General-nego w przypadku wspólnej operacji, co miałoby zapewnić spójność podejmowanych działań.
W 2000 roku został przedłożony państwom członkowskim raport na temat operacji pokojowych, który powstał podczas Panelu NZ ds. Operacji Pokojowych prowadzonego przez Lakhdara Brahimiego. Raport ten wskazuje, biorąc za przykład akcje w Rwandzie
w 1994 roku i w Srebrenicy w 1995 roku, na brak konsensusu pomiędzy państwami człon-kowskimi do podjęcia właściwej akcji. Postuluje on zwiększenie liczby personelu w Kwaterze Głównej oraz silniejsze polityczne, finansowe i materialne wsparcie ze strony państw człon-kowskich, a szczególnie ze strony państw zasiadających w Radzie Bezpieczeństwa. Państwa członkowskie zareagowały pozytywnie na ten raport i Zgromadzenie Ogólne NZ zaaprobowa-ło 50% wzrost liczby personelu w Departamencie Operacji Pokojowych oraz przyznało około 150 milionów dolarów na wyposażenie Bazy Logistycznej NZ w Brindisi we Włoszech.

BIBLIOGRAFIA
1. Edmund Osmańczyk, Encyklopedia stosunków międzynarodowych i ONZ, Warszawa 1986
2. My ludy: Rola Narodów Zjednoczonych w dwudziestym pierwszym wieku, Raport Sekreta-rza Generalnego ONZ z 27.03.2000
3. Wzmocnienie Narodów Zjednoczonych: plan dalszych zmian, Raport Sekretarza General-nego ONZ z 30.01.2004
4. Deklaracja milenijna Narodów Zjednoczonych, Rezolucja 55 sesji Zgromadzenia Ogólne-go Narodów Zjednoczonych
5. „Karta Narodów Zjednoczonych”, 24.10.1945
6. „Konwencja dotycząca przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych”, Dz. U. z dnia 19 sierpnia 1948 r., nr 39, poz. 286.
7. W tej walce nie wystarczą paragrafy, „Rzeczypospolita”, nr 81/2006
8. Rice: ONZ musi się zmienić, “Gazeta Wyborcza” z 16.04.2006
9. USA blokuje reformę ONZ, “Gazeta Wyborcza” z 25.08.2005
10. Porażka szczytu ONZ, “Gazeta Wyborcza” z 17.09.2005
11. ONZ jest śmiertelnie chora, „Gazeta Wyborcza” z 23.09.2004
12. Czekając na cud, „Polityka”, nr 38/2004
13. Rząd nad rządami, „Wprost”, nr 1193 z 16.10.2005
14. Misja Bostona, „Wprost”, nr 1189 z 18.09.2005
15. Kofi Annan tuszował wybryki urzędników, „Życie Warszawy” z 20.11.2004
16. Skandal w ONZ, „Życie Warszawy” z 31.03.2004
17. Potrzebne zmiany. ONZ – Organizacja Nieustannie Zawodna, „Życie Warszawy” z 16.10.2003