Czy ONZ wymaga reformy?

Cele i funkcje Organizacji Narodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych została powołana do życia podczas konferencji w San Francisco w 1945 roku. Struktura i cele, jakim miały służyć Narody Zjednoczone odzwierciedlały sytuację na świecie i potrzeby roku 1945. Po doświadczeniach dwóch wojen światowych twórcy Narodów Zjednoczonych skupili się na problemie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Karta Narodów Zjednoczonych powołując do życia nową organizację, stała się jej prawną podstawą funkcjonowania oraz określiła jej kształt, zasady działania, funkcje i cele.

Celami Organizacji Narodów Zjednoczonych zgodnie z artykułem l rozdziału Karty NZ są:
- utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, i w tym celu stosowanie skutecznych środków zbiorowych w zapobieganiu zagrożeniom pokoju i ich usuwaniu;
- tłumienie aktów agresji i innych naruszeń pokoju;
- rozwijanie przyjaznych stosunków miedzy narodami, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów;
- rozwiązywanie w drodze międzynarodowej współpracy zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i humanitarnym;
- popieranie i promocja praw człowieka, zachęcanie do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język i wyznanie;
- odgrywanie roli ośrodka uzgadniania działalności międzynarodowej, zmierzającej do osiągnięcia tych wspólnych celów.

Od chwili swojego utworzenia, ONZ rozwijała się i zmieniała, tak jak zmieniał się cały system bezpieczeństwa międzynarodowego. Podczas gdy struktury organizacji pozostają zasadniczo takie same jak w 1945 roku, ONZ w swych powszednich działaniach nie jest już tą organizacją, jaką wyobrażali sobie jej twórcy, ani nawet taką organizacją jaką była 10 lat temu.

Aby docenić rolę, jaką odgrywa ONZ w międzynarodowym systemie bezpieczeństwa, trzeba znać jej główne organy i ich kompetencje. Trzeba jednocześnie pamiętać, że istnieje wiele organów ONZ, których rola nie polega bezpośrednio na zachowaniu pokoju i bezpieczeństwa. Odgrywają jednak ważną rolę w poprawie warunków życia milionów ludzi na całym świecie w dziedzinach takich jak: ochrona zdrowia, edukacja czy rolnictwo. Ich praca także przyczynia się (jakkolwiek pośrednio) do wypełniania przez ONZ jej funkcji pokojowej.

Członkostwo w Organizacji Narodów Zjednoczonych

Członkami Organizacji Narodów Zjednoczonych jest blisko 190 państw, z czego 50 to państwa założycielskie, a pozostałe to państwa "miłujące pokój, które przyjęły zobowiązania wynikające z Karty Narodów Zjednoczonych." ONZ w swej działalności opiera się na kilku zasadach. Najważniejszą z nich jest zasada suwerennej równości wszystkich członków oraz zasada dobrej wiary w zakresie wypełniania zobowiązań. Spory międzynarodowe będą rozstrzygane sposobami pokojowymi, członkowie ONZ powstrzymują się od użycia siły, a nawet od groźby użycia siły w stosunkach międzynarodowych. Mają okazać też wszelką pomoc w akcji podjętej zgodnie z Kartą i powstrzymać się od pomocy państwu, wobec którego organizacja zastosowała akcję prewencji lub przymusu. Organizacja ma zapewnić, by państwa nie należące do niej stosowały się do zasad wynikających z Karty w stopniu zapewniającym utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa.
W myśl Karty, ONZ nie jest organizacją ponadnarodową czy swoistym rządem światowym. Nie ma ona władzy nad państwami i nie posiada własnych, niezależnych od państw prerogatyw i środków działania. ONZ została skonstruowana w taki sposób, że jej możliwości działania zależą od dobrej woli i chęci do współpracy państw członkowskich. Jednocześnie Karta NZ bardzo wyraźnie podkreśla, że jej członkami są suwerenne państwa, a ich współdziałanie jest wyznaczane przez zasadę suwerennej równości. Zasadę tę potwierdza i poniekąd umacnia w Karcie NZ zasada nieingerencji. Zgodnie z nią, żadne z postanowień Karty "nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do interwencji w sprawy, które należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa, ani żądania od członków, aby przekazywali takie sprawy do załatwienia", z zastrzeżeniem, że powyższa zasada nie dotyczy zastosowania środków przymusu.

Osobowość i podmiotowość prawna ONZ

W świetle mocy prawnej pkt l artykułu I Konwencji dotyczącej przywilejów i immunitetów ONZ, organizacja ta posiada osobowość prawną, której podstawowy przejaw to zdolność do:
- zawierania umów;
- nabywania i zbywania majątku ruchomego oraz nieruchomego;
- bycia stroną w sporze.

Uprawnienie ONZ do zawierania umów międzynarodowych wiąże się ściśle z zagadnieniami jej osobowości lub inaczej mówiąc, jej podmiotowości w prawie międzynarodowym, czyli zdolności do czynności prawnych na płaszczyźnie wzajemnych stosunków. Zakres zdolności do nabywania praw i zaciągania obowiązków przez ONZ stanowi prawo do zawierania umów z państwami oraz innymi organizacjami międzynarodowymi, korzystanie z biernego prawa legacji - państwa członkowskie są reprezentowane przez ONZ w Nowym Jorku i w europejskiej siedzibie w Genewie, ponoszenie odpowiedzialności oraz sprawowanie opieki w stosunku do własnych funkcjonariuszy, korzystanie z przywilejów i immunitetów, występowanie do Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości z prośbą o wydanie opinii doradczej, prawo stosowania sankcji wobec państw członkowskich.
Zgodnie z treścią artykułu 104 rozdziału XVI Karty NZ, ONZ posiada na terytorium każdego ze swych państw członkowskich taką zdolność prawną, jaka może być potrzebna do wykonywania jej funkcji i osiągania jej celów, przy czym przysługują jej przywileje i immunitety konieczne do ich niezależnego wykonywania.

Struktura ONZ

Organami Organizacji Narodów Zjednoczonych są:
- Zgromadzenie Ogólne,
- Rada Bezpieczeństwa,
- Rada Gospodarczo-Społeczna,
- Rada Powiernicza,
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości,
- Sekretariat.

Poza wymienionymi organami, Organizacja Narodów Zjednoczonych powołała wiele organów pomocniczych, instytucji, agend, komisji regionalnych i funkcjonalnych.

Zgromadzenie Ogólne jest organem plenarnym - składa się ze wszystkich członków ONZ, reprezentowanych przez swoich delegatów (do pięciu delegatów), którym towarzyszą zastępcy, doradcy i eksperci. Na czele delegacji stoją zazwyczaj ministrowie lub wiceministrowie spraw zagranicznych. Ponadto wykształciła się praktyka, że w każdej sesji Zgromadzenia Ogólnego bierze udział przez kilka dni kilkunastu, lub nawet kilkudziesięciu szefów państw i rządów lub ich zastępców, którzy wygłaszają przemówienia na posiedzeniu plenarnym.

Zgromadzenie Ogólne może zajmować się wszystkimi sprawami wchodzącymi w zakres kompetencji ONZ. Jednak w przypadku problemów dotyczących utrzymania pokoju i bezpieczeństwa na świecie, w związku z którymi jest wymagane podjęcie akcji, Zgromadzenie zobowiązane jest przekazać je Radzie Bezpieczeństwa.

Zgromadzenie Ogólne inicjuje badania służące rozwojowi współpracy międzynarodowej w dziedzinach politycznych, gospodarczych, społecznych, kulturalnych, oświaty, ochrony zdrowia, a także badania służące przestrzeganiu praw człowieka i podstawowych wolności oraz rozwojowi prawa międzynarodowego i jego kodyfikacji. Zgromadzenie Ogólne sprawuje nadzór nad systemem powiernictwa ONZ oraz obszarami niesamodzielnymi. Decyduje o przyjęciu nowych członków, zawieszeniu w prawach członka, wykluczeniu z ONZ. Wybiera członków Rady Gospodarczo-Społecznej, niestałych członków Rady Bezpieczeństwa, członków Rady Powierniczej. Sekretarza Generalnego (na zlecenie Rady Bezpieczeństwa), a wspólnie z Radą Bezpieczeństwa - sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Zgromadzenie Ogólne uchwala zalecenia pod adresem innych organów ONZ, uchwala budżet ONZ oraz inne sprawozdania finansowe i budżetowe, ustala składki członkowskie dla poszczególnych państw. Sprawuje również nadzór nad pracą Sekretariatu.

Uchwały Zgromadzenia mają charakter zaleceń. Wyjątek stanowią tutaj uchwały dotyczące wewnętrznego funkcjonowania ONZ, które mają charakter prawnie wiążący.
Zgromadzenie może uchwalać zalecenia pod adresem członków oraz organów ONZ, nie może jednak uchwalać zaleceń dla Rady Bezpieczeństwa w sprawach, które należą do jej wyłącznej kompetencji, jeśli nie wyrazi ona na to zgody.

Zalecenia Zgromadzenia Ogólnego mogą mieć jednak poważne znaczenie moralno-polityczne i stanowić istotny środek nacisku na państwa członkowskie. Zależy to w dużym stopniu od liczby i charakteru państw wypowiadających się za przyjęciem zaleceń tego organu przy równoczesnym zdecydowaniu na ich wykonanie. W określonych przypadkach członkowie ONZ mogą uznać uchwalę za prawnie obowiązująca. Uchwały Zgromadzenia mogą dlatego stanowić podstawę do kształtowania się norm zwyczajowego prawa międzynarodowego.

Zgromadzenie Ogólne dzieli się na siedem Komisji:
- Komisję Polityczna i Bezpieczeństwa - problemy polityczne i bezpieczeństwo, włączając regulowanie zbrojeń;
- Specjalna Komisje Polityczna przejmująca część problemów Komisji I;
- Komisje Ekonomiczna i Finansowa - problemy gospodarcze i finansowe;
- Komisję ds. Społecznych. Humanitarnych i Kulturalnych - problemy socjalne, humanitarne i kulturalne;
- Komisję Powiernicza - problemy dekolonizacyjne, włączając sprawy obszarów niesamodzielnych;
- Komisję Administracyjna i Budżetowa - kwestie administracyjno-budżetowe;
- Komisję Prawną - pozostałe sprawy prawne.

Każda Komisja podejmuje samodzielnie decyzje o kolejności rozpatrywania przekazanych jej spraw oraz o posiedzeniach, które powinna odbyć w celu ich rozpatrzenia, uwzględniając jednak datę zamknięcia sesji Zgromadzenia Ogólnego.

Do organów proceduralnych wchodzących w skład Zgromadzenia zaliczane są:
- Komitet Ogólny, w gestiach którego znajdują się ułożenie porządku dziennego sesji, przekazanie odpowiednich punktów do właściwych Komisji oraz koordynacja ich prac;
- Komitet Pełnomocnictw, składający się z dziewięciu członków wyznaczonych przez Zgromadzenie Ogólne na wniosek przewodniczącego, którego zadanie sprowadza się do weryfikacji pełnomocnictw delegatów na sesje i bezzwłocznego złożenia sprawozdania.

Zgromadzeniu Ogólnemu podlegają także Komitety Stałe;
- Komitet Doradczy ds. Administracyjnych i Budżetowych
- Komitet Składek Członkowskich

Niektóre z organów pomocniczych utworzonych przez Zgromadzenie odgrywają role względnie samodzielnych instytucji międzynarodowych lub programów. Określane są one często jako agencje specjalne ONZ.

Zgromadzeniu Ogólnemu podleca też bezpośrednio siedem Specjalnych Komitetów zajmujących się prawami człowieka

W ostatniej dekadzie wiele państw członkowskich uważa, że rola i autorytet Zgromadzenia Ogólnego NZ maleje. Pogląd ten podziela również Sekretarz Generalny Kofi Annan. Obecnie Zgromadzenie zajmuje się zbyt wieloma, często pokrywającymi się i nieistotnymi problemami. W rezultacie czas i energia potrzebne do wypracowania konsensusu w sprawach ważnych są marnowane na bezużyteczne debaty.

W tej sytuacji konieczne jest usprawnienie pracy Zgromadzenia i wprowadzenie większej przejrzystości ciał pełniących funkcje wspomagające wobec niego.

Dobrym początkiem, w opinii Sekretarza Generalnego jest wybór Prezydenta Zgromadzenia Ogólnego NZ, oraz przewodniczących komitetów na 3 miesiące przed rozpoczęciem kolejnej sesji. Umożliwia to lepsze rozplanowanie pracy Zgromadzenia i usprawni wprowadzanie dalszych reform.

Ponadto należy wyraźnie określić zakres kompetencji Zgromadzenia i Rady Społeczno-Gospodarczej. Problem dotyczy w szczególności funkcjonalnych komisji obu organów. Działania Zgromadzenia Ogólnego NZ i jego ciał pomocniczych powinny uzupełniać i wspomagać Radę Społeczno-Gospodarczą.

Rada Bezpieczeństwa

Rada Bezpieczeństwa jest centrum strategiczno-zarządzającym ONZ w pełni odpowiedzialnym za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie.
Składa się ona z pięciu członków stałych będących reprezentantami: Chin, Francji, Rosji, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych oraz 10 członków niestałych wybieranych na dwa lata przez Zgromadzenie Ogólne.

Niestałych przedstawicieli organu Zgromadzenie wybiera mając na uwadze wkład poszczególnych państw w realizacje celów Organizacji jak również sprawiedliwy podział geograficzny według następującego klucza:
- pięciu członków z Afryki i Azji,
- jeden członek z Europy Wschodniej,
- dwóch członków z Ameryki Łacińskiej,
- dwóch członków z Europy Zachodniej i pozostałych krajów.

Uchwały dotyczące spraw wewnętrznych ONZ, podobnie jak uchwały innych organów, maja charakter wiążący: uchwały podejmowane przez Radę w zakresie pokojowego rozwiązywania sporów mają charakter zaleceń.

Zalecenia te mają jednak poważne znaczenie moralno-polityczne. Wyrażają one bowiem nie tylko opinie większości członków Rady, ale i zgodne stanowisko wielkich mocarstw - stałych członków Rady, co stanowi konieczny warunek przyjęcia danego zalecenia. Natomiast decyzje obowiązujące wszystkich członków ONZ, Rada może podejmować w przypadku stwierdzenia stanu zagrożenia lub naruszenia pokoju lub ataku agresji.

Rada Bezpieczeństwa ponosi odpowiedzialność za utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa zbiorowego, zagwarantowanego Kartą NZ oraz jest głównym organem bezpieczeństwa międzynarodowego. Z jednej strony, działa na rzecz zapobiegania wszelkiego rodzaju zagrożeniom oraz naruszeniom pokoju, z drugiej - podejmuje akcje zmierzające do likwidacji jego naruszania. Posiada kompetencje do pokojowego rozwiązywania sporów w drodze rokowań, badań, pośrednictwa, arbitrażu, pojednania, postępowania prawnego czy odwołania się do organów lub układów regionalnych, których dalsze trwanie może zagrażać pokojowi i bezpieczeństwu międzynarodowemu. W związku z tym może ona uchwalać zalecenia pod adresem stron w sporze odnośnie do stosownego sposobu jego rozstrzygnięcia.

Rada Bezpieczeństwa na mocy artykułu 33, rozdziału IV ma prawo do potępienia aktów użycia siły lub wybuchu konfliktu zbrojnego i wywołania reakcji w postaci:
- wezwania do przerwania działań zbrojnych i wycofania sit interweniujących;
- zastosowania środków zmniejszania napięcia między wojującymi stronami;
- apeli o rozpoczęcie lub kontynuowanie negocjacji;
- wystosowania wniosków do Sekretarza Generalnego o rozpoczęcie misji lub świadczenie drobnych usług oraz wyznaczanie specjalnego przedstawiciela, który aktywnie włączy się w proces poszukiwania odpowiednich rozwiązań konfliktów.

Dziś ludzkość styka się z odmiennym rodzajem zagrożeń dla pokoju i bezpieczeństwa niż wtedy, gdy powoływano Organizację. W ciągu ostatnich dziesięcioleci o wiele więcej ofiar pochłonęły wojny domowe, czystki etniczne i akty ludobójstwa, dokonywane przy użyciu broni, którą bez trudu można nabyć na globalnym rynku. Światowe podziemie gospodarcze rozprowadza technologie, które służą masowej zagładzie, a terroryzm pada cieniem na stabilne rządy.

Opracowana pod koniec II wojny światowej struktura i mechanizm decyzyjny Rady Bezpieczeństwa są obecnie, w ocenie wielu państw, anachroniczne i nie odzwierciedlają aktualnego układu sił na arenie międzynarodowe;. Od dłuższego czasu na forum ONZ prowadzona jest debata nad reforma Rady Bezpieczeństwa. Szybko okazało się, że konsensus wypracowany przez stałych członków podczas wojny, w okresie pokoju stał się niemożliwy do utrzymania, ze względu na różnicę interesów i celów. Zimna wojna i związany z nią bipolarny podział świata zablokował system bezpieczeństwa zbiorowego wypracowany przez Kartę Postulaty zmian idą w dwóch podstawowych kierunkach - zwiększenia liczby stałych członków i rozszerzenia jej uprawnień. Krajami, które najczęściej wymienia się jako potencjalnych kandydatów na stałych członków Rady są Niemcy, Japonia, Brazylia, Indie i Nigeria. Zwiększenie uprawnień Rady dotyczyłoby możliwości szybszego i skuteczniejszego działania przez oddanie do jej dyspozycji stałego kontyngentu wojsk i zwiększenia środków finansowych na jej operacje.

W zakresie metod pracy Rada zmieniła niektóre procedury – oferuje członkom NZ aktualnie w niej nie zasiadającym znacznie więcej możliwości uczestniczenia w jej pracach. Wzrosła liczba otwartych spotkań z udziałem przedstawicieli tych państw. Poprawiła się również procedura konsultacji z państwami udostępniającymi swoje siły dla operacji NZ. Dzięki temu Rada stała się bardziej przejrzystym organem.

Należy jednak dodać, że mimo tych usprawnień, wypracowanie zgody co do zmian w składzie Rady Bezpieczeństwa jest konieczne. Jak podkreśla Sekretarz Generalny NZ, żadna reforma Narodów Zjednoczonych nie będzie pełna bez reformy Rady Bezpieczeństwa. Na początku lat 90-tych Zgromadzenie Ogólne NZ powołało Grupę Roboczą ds. reformy Rady.
W latach 90-tych, wraz z upadkiem żelaznej kurtyny, wzrosła liczba konfliktów lokalnych o charakterze wewnątrzpaństwowym. NZ coraz częściej podejmowały operacje pokojowe. Zapotrzebowanie na nie doprowadziło do poszerzenia ich celów i zadań. W latach 90-tych w ramach operacji pokojowych, oprócz działań mających na celu przywrócenie pokoju i bezpieczeństwa, udzielano pomocy humanitarnej i kontrolowano przestrzeganie praw człowieka, sprawowano kontrolę nad przebiegiem wyborów, ewakuowano ludność z regionów zagrożonych skutkami konfliktów zbrojnych, prowadzono szkolenie miejscowych oddziałów wojska i policji, udzielano pomocy w przywracaniu administracji cywilnej. W drugiej połowie lat 90-tych pojawił się typ operacji pokojowych, w których oddziały wojskowe uzyskały prawo stosowania siły. W wypadku ataku ze strony uczestników konfliktu mogły przystąpić do działań odwetowych.

W praktyce operacje pokojowe stały się najczęściej wykorzystywanym narzędziem uśmierzania konfliktów. Jednocześnie coraz większe zapotrzebowanie na nie wymaga określenia ich funkcji i charakteru oraz miejsca w systemie bezpieczeństwa NZ. Potrzebę tę dostrzegł Sekretarz Generalny NZ, który w raporcie z 1997 roku "Renewing the United Nations: A Programme For Reform" wskazał na dwa istotne problemy związane z operacjami pokojowymi: brak stabilności finansowej i brak zdolności szybkiego reagowania. By operacje pokojowe mogły być skuteczne, oba wspomniane obszary wymagają zmian. Zmiany te może jednak przynieść raczej ściślejsza współpraca państw NZ niż określone reformy.
Ponad to w raporcie Sekretarz podkreśla, iż eksplozja konfliktów zimnowojennych wymaga zmiany kształtu operacji. Jednak wszelkie reformy w zakresie operacji pokojowych zależą od woli państw członkowskich NZ. Przede wszystkim raport traktuje "Peacekeeping" jako podstawowe narzędzie dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa. Następnie wskazuje, że obecnie NZ nie mają możliwości prowadzenia operacji wojskowych z użyciem siły i muszą w tym względzie polegać na państwach członkowskich NZ działających na podstawie mandatu udzielonego przez Radę Bezpieczeństwa.

Kolejną kwestią związaną ze skutecznością operacji pokojowych są działania mające na celu stworzenie sztabu szybkiego reagowania, który oceniałby sytuację i przygotowywał wytyczne nim oddziały pokojowe zostaną rozmieszczone i podejmą działania. Sekretarz Generalny zachęca również do ustanowienia i utrzymywania jednostek szybkiego reagowania. Ponad to, Sekretarz nakłania państwa członkowskie dysponujące wywiadem do ustanowienia regularnej praktyki dzielenia się z nim informacjami w celu wspierania jego działań zapobiegających konfliktom. Podkreśla także potrzebę skupienia przywódców wokół Specjalnego Przedstawiciela Sekretarza Generalnego w przypadku wspólnej operacji, co miałoby zapewnić spójność podejmowanych działań.

W 2000 roku został przedłożony państwom członkowskim raport na temat operacji pokojowych tzw. "Brahimi Report", który powstał podczas Panelu NZ ds. Operacji pokojowych prowadzonego przez Lakhdara Brahimiego. Raport ten wskazuje, biorąc za przykład akcje w Rwandzie w 1994 roku i Srebrenicy w 1995 roku, brak konsensusu pomiędzy państwami członkowskimi do podjęcia właściwej akcji. Postuluje on zwiększenie liczby personelu w Kwaterze Głównej oraz silniejsze polityczne, finansowe i materialne wsparcie ze strony państw członkowskich, a szczególnie ze strony państw zasiadających w Radzie Bezpieczeństwa.

Państwa członkowskie zareagowały pozytywnie na "Brahimi Report" i Zgromadzenie Ogólne NZ zaaprobowało 50% wzrost liczy personelu w Departamencie Operacji Pokojowych oraz przyznało około 150 milionów dolarów na wyposażenie Bazy Logistycznej NZ na Brindisi i we Włoszech.

Rada Gospodarczo-Społeczna

Rada Gospodarczo-Społeczna składa się obecnie z 5 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne spośród ogółu państw tworzących Organizację na 3-letnią kadencję. Do końca 1965 r. Rada ta składała się z 18 członków, lecz pod wpływem nacisku krajów rozwijających się jej skład uległ poszerzeniu początkowo do 27, a w 1966 r. do 54 członków.
Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego zwiększająca liczebność organu ustaliła geograficzny podział miejsc w Radzie dla: Afryki - 14, Azji - 11, Ameryki Łacińskiej i Karaibów - 10, Europy Zachodniej wraz ze Stanami Zjednoczonymi i Kanadą - 13, Europy Środkowej i Wschodniej - 6. Co roku zmienia się jedna trzecia składu Rady.

Rada Gospodarczo-Społeczna realizuje swoje zadania zgodnie z artykułami 62-66 rozdziału X Karty Narodów Zjednoczonych przez:
- inicjowanie i prowadzenie badań oraz analiz powiązanych z sytuacją ekonomiczną, jak również kierowanie zaleceń w tych sprawach do Zgromadzenia Ogólnego, organizacji wyspecjalizowanych i krajów członkowskich;
- zawieranie umów z organizacjami wyspecjalizowanymi oraz koordynowanie prac tych organizacji i organów ONZ, jak również kierowanie do nich odpowiednich zaleceń;
- analizowanie sprawozdań sporządzanych przez wyspecjalizowane organizacje i organy ONZ oraz przez kraje członkowskie, dotyczące realizacji zaleceń Rady Gospodarczo-Społecznej i informowanie o tym w stosownych przypadkach Zgromadzenia Ogólnego;
- kierowanie informacji do Rady Bezpieczeństwa i udzielanie pomocy przy realizacji jej funkcji;
- wypełnianie funkcji wynikających z realizacji - na polecenie Zgromadzenia Ogólnego - niektórych jego rezolucji;
- prowadzenie, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego, działalności o charakterze usługowym na rzecz krajów członkowskich i organizacji systemu NZ;
- tworzenie komisji i innych organów pomocniczych, koniecznych do realizacji funkcji Rady Gospodarczo-Społecznej;
- nawiązywanie kontaktów z organami pozarządowymi.

Zadaniem Rady jest działanie na rzecz rozwoju międzynarodowej współpracy gospodarczej, społecznej, kulturalnej, oświaty, zdrowia oraz przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności, przede wszystkim przez szczegółową analizę aktualnych problemów w tych dziedzinach i uchwalanie zaleceń. Opracowuje ponadto konwencje międzynarodowe i przedstawia je Zgromadzeniu do aprobaty. Zwołuje konferencje międzynarodowe. Dąży do koordynacji działalności organizacji wyspecjalizowanych przez zawieranie z nimi układów o współpracy, na podstawie których przedstawiają one jej sprawozdania ze swej działalności, w oparciu o które uchwala zlecenia pod ich adresem. Dąży również do koordynacji prac wielu organizacji międzynarodowych (pozarządowych), przyznając im status konsultacyjny i organizując konferencje ich przedstawicieli.
Karta NZ przyznała Radzie Gospodarczo-Społecznej ważne uprawnienia w dziedzinie nawiązywania i utrzymywania stosunków z innymi organizacjami międzynarodowymi, zwłaszcza z organizacjami wyspecjalizowanymi ONZ.

Rada Gospodarczo-Społeczna utrzymuje ponadto roboczy kontakt z licznymi agencjami specjalnymi ONZ prowadzącymi działalność operacyjną w dziedzinie gospodarczej i społecznej.

W okresie zimnej wojny (1945-90), kiedy to NZ nie mogły spełniać swojej podstawowej funkcji związanej z bezpieczeństwem nastąpiło przesunięcie aktywności i środków na problemy społeczno-gospodarcze. Wynikało to również z faktu, iż twórcy NZ byli przekonani, iż u podłoża wszelkich konfliktów militarnych leżą problemy społeczne i gospodarcze. W związku z tym przed NZ postawiono cel "osiągnięcia międzynarodowej współpracy przy rozwiązywaniu zagadnień międzynarodowych o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym lub humanitarnym, jak również przy popieraniu i zachęcaniu do poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka lub religii". Doprowadziło to do rozwoju Rady Społeczno - Gospodarczej oraz instytucji powstałych w Bretton Woods, takich jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy.
W latach 90-tych przybierający na sile proces globalizacji - czyli przekształceń strukturalnych związanych z tworzeniem gospodarki światowej i nowymi technologiami postawił NZ przed nowymi problemami. Globalizacja przebiegająca nierównomiernie i dotykająca w różnym stopniu różnych regionów i sfer życia przynosi coraz silniejsze napięcia na linii Północ (kraje bogate) - Południe (kraje biedne). Dlatego też NZ stawiają przed sobą zadanie ukierunkowania procesu globalizacji, tak, by wszyscy mogli czerpać korzyści jakie stwarza. Zadanie to wymaga skoordynowanych działań wszystkich agend NZ, jak również państw i społeczeństw.

W tym celu potrzebna jest organizacja sprawnie zarządzana, o przejrzystej strukturze, a rozbudowana Rada Społeczno-Gospodarcza i liczne agendy, często dublujące swoje zadania nie spełniają tych wymogów. Ponad to NZ, ze względu na ograniczone środki, muszą skupić się na jak najefektywniejszych programach działania.

Obiecującym początkiem zmian jest coroczny dialog z takimi instytucjami jak MFW, Bank Światowy i WTO. Ponadto Rada, by ograniczyć rozbudowaną strukturę i związany z tym chaos kompetencyjny, uporządkowała poszczególne segmenty swojej działalności.

Rada Powiernicza

Rada Powiernicza składała się pierwotnie z pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierniczymi i takiej samej liczby państw nie zarządzających terytoriami zależnymi, wybranych przez Zgromadzenie Ogólne na trzy lata.

Rada Powiernicza nadzorowała administrację terytoriów zależnych wchodzących w skład Systemu Powiernictwa przez:
- badanie sprawozdań składanych przez władzę zarządzającą;
- przyjmowanie petycji oraz dokonywanie ich analizy w porozumieniu z władzą zarządzającą;
- przeprowadzanie okresowych wizytacji obszarów powierniczych w terminach z nią uzgodnionych;
- podejmowanie wyżej wymienionych oraz innych czynności zgodnie z warunkami
układów powierniczych.

Rada Powiernicza została zobligowana do weryfikacji sprawozdań pochodzących od władz administracyjnych odnośnie do polityczno-gospodarczych stosunków wśród ludzi zamieszkujących terytoria powiernicze oraz w koordynacji z władzami do rozpatrzenia petycji i podjęcia specjalnych misji obserwacyjnych nad tymi obszarami. Istotnie Rada przyczyniła się w znacznym stopniu do dekolonizacji Trzeciego Świata, opierając się na zasadzie prawa do równouprawnienia i samostanowienia narodów.
Uzyskanie niepodległości przez wszystkie terytoria objęte Systemem Powiernictwa w ostatnich latach doprowadziło do sytuacji, w której prace Rady mogły być i zostały zawieszone.
Rady Powierniczej jednak nie rozwiązano. Złożyły się na to dwa powody. Po pierwsze, na świecie istnieje jeszcze kilkanaście terytoriów niesamodzielnych, które wprawdzie nie podlegają nadzorowi Rady Powierniczej, ale ONZ może włączyć się w proces ich usamodzielniania. Po drugie, rozwiązanie Rady Powierniczej wymagałoby uruchomienia procesu rewizji Karty NZ, czemu sprzeciwiają się praktycznie wszyscy stali członkowie Rady Bezpieczeństwa.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS) jest organem sądowniczym ONZ. Ma swoją siedzibę w Pałacu Pokoju w Hadze w Holandii. Swoją pracę rozpoczął w 1946 r. i działa na podstawie statutu, będącego integralną częścią Karty Narodów Zjednoczonych.

W skład Trybunału wchodzi 15 sędziów, którzy nie reprezentują swoich rządów, lecz są niezależni. Są oni wybierani z listy osób wyznaczonych przez grupy narodowościowe Stałego Trybunału Arbitrażowego bezwzględną większością głosów przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa w głosowaniach przeprowadzonych w każdym z tych organów odrębnie.

Sędziowie są wybierani ze względu na swe osobiste kwalifikacje, przy zachowaniu sprawiedliwej reprezentacji geograficznej. W Trybunale nie może zasiadać dwóch obywateli tego samego państwa. Kadencja sędziego trwa dziewięć lat z możliwością reelekcji. Co trzy lata zmienia się jedna trzecia składu Trybunału. Pracami Trybunału kieruje prezes i wiceprezes, wybierani przez jego członków na trzy lata. Sędziom nie wolno zajmować jakichkolwiek innych stanowisk oraz oddawać się innym zajęciom zawodowym.

Trybunał może spełniać następujące funkcje:
- sądu o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygającego spór między państwami, przedłożony mu w odniesieniu do kompromisu zawartego przez strony na podstawie danego sporu lub klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze;
- sądu o kompetencji obowiązkowej, opartej na mocy skargi wniesionej przez jedną ze stron;
- doradcy prawnego ONZ oraz jej agencji wyspecjalizowanych, wydając opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa lub innych organów Organizacji upoważnionych przez Zgromadzenie Ogólne;
- sądu polubownego, jeśli strony wyraziły na to zgodę.

Trybunał rozstrzyga spory większością głosów, a w razie równego podziału głosów decyduje głos przewodniczącego.
W praktyce Trybunał jest wykorzystywany w stopniu niewystarczającym, bowiem począwszy od 1946 roku zwrócono się do niego jedynie z niewiele ponad dwudziestoma wnioskami o opinie doradcze.

Do 2000 r. MTS wydał jedynie około 60 orzeczeń w ponad 30 rozpatrywanych przez niego sporach międzynarodowych. Dlatego też działalność Trybunału jest oceniana krytycznie. Istotną jego słabością jest także brak możliwości egzekwowania wydawanych orzeczeń.

W dyskusji o reformie MTS postuluje się zwiększenie jego uprawnień wykonawczych oraz władzy nad państwami członkowskimi ONZ.

Sekretariat

Sekretariat składa się z Sekretarza Generalnego będącego najwyższym rangą funkcjonariuszem międzynarodowym oraz personelu. Sekretarz Generalny jest wybierany przez Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa na pięć lat z prawem reelekcji. Kadencja Sekretarza trwa pięć lat i może być wybrany ponownie.
Sekretarz Generalny kieruje pracami Sekretariatu. Składa on Zgromadzeniu Ogólnemu sprawozdanie z działalności Sekretariatu, bierze udział w posiedzeniach głównych organów ONZ, z wyjątkiem Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Może zwrócić uwagę Radzie Bezpieczeństwa na każdą sprawę, która jego zdaniem może zagrażać utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Obecnie w Sekretariacie ONZ pracuje około 4500 osób, a ponad 52 tysiące w całym systemie Narodów Zjednoczonych.
Obowiązki pełnione przez Sekretariat są tak różne, jak różne są problemy, którymi zajmuje się ONZ. Sięgają od nadzorowania operacji utrzymania pokoju do mediacji w rozmowach międzynarodowych, począwszy od spraw związanych z ekonomią, przez sprawy socjalne, a skończywszy na prawach człowieka. Sekretariat informuje także społeczność międzynarodową o pracach ONZ, organizuje konferencje międzynarodowe, interpretuje wypowiedzi i tłumaczy dokumenty na języki oficjalne Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Sekretariat pełni przede wszystkim funkcje administracyjno-techniczne. Przygotowuje porządek dzienny i materiały sesji organów ONZ, zwołuje te sesje, zapewnia personel do ich obsługi, publikuje dokumenty ONZ. Przeprowadza też badania oraz przygotowuje projekty decyzji innych organów. Opracowuje projekt budżetu ONZ, zbiera składki. Rejestruje także umowy międzynarodowe. Może być również odpowiedzialny za wykonanie uchwał organów ONZ.

Mówiąc o reformie ONZ, należałoby ograniczyć kompetencje Sekretariatu i Sekretarza, który ze względów fizycznych nie może podołać nałożonym na niego obowiązkom.

Międzynarodowy Trybunał Karny.

W lipcu 1998 r. 160 państw ONZ podjęło decyzję o utworzeniu stałego Międzynarodowego Trybunału Karnego, którego zadaniem byłoby sądzenie jednostek za najcięższe zbrodnie, takie jak: ludobójstwo, zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciw ludzkości.
Po raz pierwszy Zgromadzenie Ogólne ONZ uznało, że istnieje potrzeba utworzenia takiego Trybunału już w 1948 r. po doświadczeniach procesów w Norymberdze i w Tokio po II wojnie światowej i od tej pory na forum ONZ nie ustawały dyskusje na ten temat. Ale dopiero, w obliczu tragicznych wydarzeń w byłej Jugosławii i Rwandzie, kiedy Rada Bezpieczeństwa powoływała trybunały tymczasowe dla osądzenia popełnionych podczas ich trwania zbrodni, międzynarodowa opinia publiczna poparła ideę utworzenia stałej instytucji, której zadaniem będzie sądzenie zbrodniarzy wojennych oraz winnych masowych morderstw. Trybunał stały działałby szybciej niż trybunały tymczasowe i skuteczniej pełniłby rolę odstraszającą. Statut Trybunału, który został przyjęty 120 głosami przy siedmiu glosach sprzeciwu i 21 wstrzymujących się, uzyska moc prawną po ratyfikacji przez 60 państw. Do chwili obecnej ratyfikowało go tylko kilka państw. Statut byt otwarty do podpisu do 31 grudnia 2000 r. u Sekretarza Generalnego ONZ.
Międzynarodowy Trybunał Karny będzie wszczynał postępowanie tylko w takich przypadkach, kiedy sądy krajowe nie będą miały możliwości tego uczynić lub będą temu działaniu niechętne. Niestety, w wielu krajach pogrążonych w chaosie konfliktów zbrojnych sądy krajowe mogą nie być w stanie skutecznie wypełniać swoich obowiązków w przypadku omawianych przestępstw. Może też dojść do sytuacji, w której władze danego państwa nie będą chciały stawiać przed sądem swoich obywateli, zwłaszcza gdy sprawa będzie dotyczyć osób zajmujących wysokie stanowiska. Ze względu na fakt, że osoby dopuszczające się przestępstw wymienionych w statucie Trybunału często przekraczają granice państw, zachodzi konieczność stworzenia państwom możliwości współpracy w celu ujęcia przestępców i ich ukarania. Międzynarodowy Trybunał Karny stwarza taką możliwość. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości zajmuje się jedynie rozstrzyganiem sporów między państwami, a nie przestępstwami popełnianymi przez poszczególne osoby.
Sprawy będą mogły być wnoszone do Trybunału przez państwa. Prokurator Trybunału będzie miał również prawo do wszczęcia dochodzenia. W takim przypadku sprawca będzie podlegał jurysdykcji Trybunału jedynie wtedy, gdy państwo, na terenie którego popełniono przestępstwo, lub państwo, którego obywatelem jest oskarżony, podpisało statut Trybunału. Sprawy może wnosić do Trybunału także Rada Bezpieczeństwa ONZ. W takim przypadku, ze względu na to, że działania Rady mają charakter mandatowy, Trybunał ma prawo wszczęcia postępowania nawet wtedy, gdy żadne z obu państw, ani to, na terenie którego popełniono przestępstwo, ani to, którego obywatelem jest oskarżony, nie podpisało statutu Trybunału.

Międzynarodowy Trybunał Karny rozpoczął swą działalność 1 lipca 2002 roku.

Reforma ONZ - Plan reform

W 1997 roku Sekretarz Generalny Kofi Annan przedstawił program reform Narodów Zjednoczonych na lata 1997-2001. Następnie problemowi reform poświęcił kolejne raporty "MY, ludy: rola Narodów Zjednoczonych w XXI w." oraz "Wzmocnienie Narodów Zjednoczonych: plan dalszych zmian".

Zgodnie z tymi dokumentami reformy Narodów Zjednoczonych obejmują zmiany w zarządzaniu, w tym zarządzanie samymi reformami. Mają zapewnić większą spójność i lepszą koordynację działań departamentów, programów i funduszy NZ. Przewidują integrację systemu przekazywania informacji przy wykorzystaniu nowych technologii. Reformy oznaczają również rewizję dotychczasowych działań NZ i skupienie ich aktywności na określonych priorytetach. Z tego względu konieczna jest harmonizacja działań Kwatery Głównej NZ z oddziałami regionalnymi, rozwijanie współpracy z podmiotami pozarządowymi oraz wsparcie i zaangażowanie społeczeństwa.

Kolejnym problemem jest trudna sytuacja finansowa Narodów Zjednoczonych. W tym zakresie przewiduje się redukcję kosztów administracyjnych, zmniejszenie liczby personelu oraz nowe podejście do planowania budżetu i w dalszej kolejności efektywniejsze wykorzystanie dostępnych środków.

Ponad to zmiany są niezbędne w samej działalności Organizacji. Narody Zjednoczone nie są przygotowane do rozwiązywania problemów jakie niesie ze sobą współczesny świat. Zmiany powinny nastąpić w składzie i uprawnieniach Rady Bezpieczeństwa, w współdziałaniu państw NZ w ramach operacji pokojowych, w sprawie interwencji humanitarnych. Sekretarz Generalny postuluje stworzenie nowego wizerunku NZ jako organizacji "każdego człowieka", co związane jest z ulepszeniem działań w zakresie praw człowieka, informacji publicznej oraz z reorganizacją sieci Ośrodków Informacji NZ.

Reformy podjęte w 1997 roku przez Sekretarza Generalnego różnią się od wcześniej podejmowanych działań głębokością i kompleksowością wdrażanych zmian. Mają za zadanie wzmocnić Organizację tak by lepiej mogła służyć państwom członkowskim i sprostać stawianym przed nią zadaniom.

Sekretarz Generalny Kofi Annan wielokrotnie podkreślał, że reformy Organizacji to pewien proces. Dlatego kolejne wprowadzane zmiany należy postrzegać jako część pewnej większej całości. Przedstawione w ostatnim raporcie "Wzmocnienie Narodów Zjednoczonych..." ogólne wytyczne reform, takie jak:
- skupienie całej aktywności na priorytetowych zadaniach
- alokacja zasobów zgodnie z tymi zadaniami
- Organizacja odpowiadająca na potrzeby państw członkowskich
- rozwijanie współpracy pomiędzy poszczególnymi członami NZ
- Organizacja i jej ludzie: inwestycja w doskonałość określają jedynie pewien etap tego procesu.

Reorganizacja Narodów Zjednoczonych ma zapewnić lepszą koordynację działań i większą ich efektywność. W tym celu 30 departamentów, funduszy i programów Narodów Zjednoczonych zostało zgrupowanych w cztery przedmiotowe działy:
- Pokój i Bezpieczeństwo [peace and security]
- Sprawy humanitarne [humanitarian affairs]
- Rozwój [development ]
- Sprawy Ekonomiczne i Społeczne [economic and social affairs]

Jednocześnie zostały ustanowione Komitety Wykonawcze koordynujące działalność każdego działu. Komitety są bezpośrednio powiązane z Sekretariatem poprzez tzw. Senior Management Group, która składa się z szefów departamentów, funduszy i programów. Ciało to ma zapewnić spójność działań NZ na najwyższych szczeblach.

W ramach reorganizacji administracji utworzono jeden Departament Spraw Ekonomicznych i Społecznych. Po drugie połączono grupy zajmujące się prewencją, wymiarem sprawiedliwości i narkotykami w jedno Biuro ds. Narkotyków i Przestępczości [Office on Drugs and Crime]. Po trzecie Senior Management Group i Komitety Wykonawcze podjęły działania mające na celu scalenie ochrony praw człowieka z operacjami pokojowymi, rozwojem i innymi obszarami działań NZ.

Ponadto postulowana jest szersza współpraca pomiędzy NZ a Bankiem Światowym i Międzynarodowym Funduszem Walutowym. Toteż począwszy od 1998 roku Rada Ekonomiczno-Społeczna organizuje spotkania z przedstawicielami tych organizacji. Dzięki tym kontaktom doszło do zorganizowania konferencji w 2002 w Monterrey w Meksyku.
Wprowadzane zmiany obejmują również przedstawicielstwa agend, funduszy, programów NZ w poszczególnych krajach i regionach świata. Ze względu na wprowadzane oszczędności oraz uzyskanie synergii działań i spójnego wizerunku NZ zostały one zobligowane do działania w ramach jednego United Nations House. Jednolitą reprezentację NZ zapewnić ma także Stały Koordynator NZ, którego pozycję wzmocniono. Jego zadaniem jest koordynowanie działań wszystkich agend, programów i funduszy NZ.

Reforma ONZ - Informacja publiczna

Wszelkie działania NZ potrzebują społecznego poparcia. W dużej mierze zależy ono od tego czy to co mają do powiedzenia NZ zostanie przekazane odbiorcom. Wszystkie debaty, rezolucje, decyzje i deklaracje, by dotrzeć do społeczeństw muszą zostać przełożone na zrozumiały dla każdego przekaz. Stąd niezbędny jest sprawny Departament Informacji Publicznej [Department of Public Information].

Działania podejmowane przez Departament są różnorakie: zajmuje się on kontaktami z mediami, sprawozdaniami dotyczącymi wiadomości radiowych, telewizyjnych, internetowych na temat działań NZ, sporządza materiały informacyjne, przygotowuje konferencje, wystawy, organizuje wycieczki, obsługuje biblioteki, itp. Jak dotąd działania Departamentu podlegały daleko posuniętej fragmentaryzacji, co było wynikiem zbyt wielu powierzanych mu zadań. Sekretarz Generalny Kofi Annan zaproponował reformy kreujące zupełnie nowy model Departamentu Informacji Publicznej w Nowym Yorku, oraz ośrodków w terenie. Pociągnie on za sobą zmiany w systemie publikacji dokumentów samego Sekretariatu.
Propozycje Sekretarza Generalnego przewidują restrukturyzację Departamentu. Dział Komunikacji Strategicznej będzie planował, rozpowszechniał i oceniał informacje NZ według priorytetowych zagadnień. Dział Promocji zajmie się obsługą delegacji, kontaktami z organizacjami i działalnością skierowaną do szerokiej publiczności. Dział Wiadomości i Mediów zostanie wzmocniony poprzez włączenie do niego działu zajmującego się obsługą stron internetowych. Natomiast sekcja kartograficzna zostanie przeniesiona do Departamentu Operacji Pokojowych.

Po drugie zakładana jest reforma Centrów Informacji NZ. 71 Centrów na świecie pochłania 35% budżetu Departamentu Informacji Publicznej. Są one słabo wyposażone i cierpią na niedobór personelu. Toteż restrukturyzacja polegać będzie na tworzeniu silnych, lepiej uposażonych regionalnych ośrodków informacji, działających na znacznie większym obszarze.

Reforma ONZ - Narody Zjednoczone a społeczeństwo

Narody Zjednoczone są międzyrządową organizacją, w której decyzje podejmowane są przez rządy państw członkowskich. Z drugiej strony Narody Zjednoczone funkcjonują w międzynarodowym środowisku, gdzie wpływy pozapaństwowych podmiotów, takich jak organizacje społeczne, grupy interesu, organizacje wolontariackie, fundacje, prywatne firmy, uniwersytety, jednostki, są coraz silniejsze. Dlatego by Organizacja mogła spełniać swoje funkcje niezbędna jest współpraca z tymi podmiotami, zapewnienie koordynacji ich działań w skali globalnej przy jednoczesnym upowszechnianiu idei i wartości NZ.

Toteż w ostatniej dekadzie Narody Zjednoczone podjęły współpracę z różnymi podmiotami pozarządowymi. Rozwijał się udział organizacji pozarządowych w międzyrządowym procesie podejmowania decyzji. Obecnie szereg rządów włącza przedstawicieli tych organizacji do swoich delegacji na sesje Zgromadzenia Ogólnego NZ. Pozarządowi przedstawiciele i eksperci coraz częściej biorą udział w spotkaniach przygotowawczych na konferencje.

Dzięki powiązaniom z grupami społecznymi NZ mogły poszerzyć zakres swojej działalności. Przykładem jest kampania Jubileuszowa 2000, której efektem był plan złagodzenia obciążeń finansowych krajów biednych związanych z ich zadłużeniem. Organizacje społeczne były zaangażowane w upowszechnianie norm praw człowieka i ustanowienie Międzynarodowego Trybunału Karnego.

Innym przykładem jest inicjatywa Sekretarza Global Compact, angażująca przedsiębiorstwa z całego świata. Od 1990 roku zaobserwowano zmianę proporcji przepływów finansowych rządowych i sektora prywatnego z państw rozwiniętych do rozwijających się. W latach 1981-90 rządowe przepływy finansowe średnio stanowiły 60% ogółem, a prywatne 40%, ale już w latach 1991-95 inwestycje sektora prywatnego wzrosły do 80%, a rządowe spadły do 20% ogółem. W związku z tym, że rozwój kształtowany jest w głównej mierze przez sektor prywatny, Sekretarz Generalny podjął kroki by wielkość handlu i inwestycji sektora prywatnego przełożyła się na jakość działań firm. W programie Global Comapct, zaproponował by w biznesie rozwijane były zasady Narodów Zjednoczonych w obszarze praw człowieka, standardów pracy i ochrony środowiska. Przedsiębiorstwa korzystające z dobrodziejstw globalizacji powinny przyjąć na siebie większą odpowiedzialność. Program ten uruchomiono w 2000 roku, i od tamtego czasu liczba uczestniczących w nim firm wzrosła do 300.

Obecnie trudno sobie wyobrazić by NZ mogły osiągnąć to co dotychczas bez udziału społeczeństwa. Dlatego jednym z celów przedstawionych przez Sekretarza Generalnego jest rozwijanie partnerstwa z organizacjami społecznymi i biznesem.

Z drugiej strony intensywna współpraca oznacza również pojawienie się pewnych napięć i problemów. NZ nie są w stanie zapewnić uczestnictwa wszystkim chętnym organizacjom w konferencjach NZ. Istnieje też nierównowaga w udziale organizacji z krajów rozwiniętych i rozwijających się. Postanowiono więc stworzyć grupę, która dokonałaby analizy charakteru relacji Narody Zjednoczone - społeczeństwo i sporządziła odpowiednie zalecenia.

Natomiast w zakresie kontaktów z biznesem zostanie utworzone Biuro Współpracy Partnerskiej do którego zostaną włączone Biuro Global Comapact oraz Fundusz Narodów Zjednoczonych ds. Międzynarodowej Współpracy Partnerskiej.

Reforma ONZ – Personel

Reforma ONZ dotyczy również zatrudnionych w niej pracowników. W 2000 roku Sekretarz Generalny przedłożył Zgromadzeniu Ogólnemu NZ raport dotyczący polityki kadrowej "Human resources management reform". Poruszone przez niego problemy to odpowiednia reprezentacja personelu NZ ze względu na narodowość i płeć oraz procedura zatrudniania wykwalifikowanego personelu.

Od 1 maja 2002 został wdrożony nowy systemu rekrutacji i awansu. Zwraca on większą uwagę na odpowiednią reprezentację personelu w zakresie narodowości i płci. Skrócił zbyt długi proces rekrutacji wysoko wykwalifikowanych pracowników z około 400 do 90 dni. Cała procedura rekrutacji stała się bardziej przejrzysta, ponieważ wszelkie ogłoszenia w sprawie pracy w Organizacji zamieszczane są na stronie internetowej. W zakresie awansu głównym kryterium będą kompetencje i zasługi, a nie długość stażu i wynikające stąd pierwszeństwo.

Reforma polityki personalnej przewiduje również stałe podnoszenie kwalifikacji personelu Sekretariatu. Służyć temu ma program szkoleń. Wszyscy dyrektorzy zobowiązani są do odbycia intensywnych szkoleń w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi.

Ponad to, pod koniec 2001 roku zostało ustanowione biuro Rzecznika (Ombudsman) dla rozpatrywania sporów i skarg pracowniczych. Pierwszym rzecznikiem została Patricia Durrant. Jej zadaniem będzie koncyliacja, mediacje oraz stosowanie innych środków rozwiązywania konfliktów pomiędzy stronami, bez potrzeby wszczynania oficjalnego postępowania sądowego.

Kolejnym problemem jest wzrost w ostatnich latach zagrożeń na jakie narażony jest personel NZ. W związku z tym w 2000 roku Sekretarz Generalny otworzył 2 letni program mający na celu wzmocnienie Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem NZ.

Reforma ONZ – Finanse

Narody Zjednoczone spełniają szereg powierzonych im przez państwa członkowskie zadań. Realizacja tych zadań wymaga odpowiednich środków finansowych.

Podstawą finansowana Organizacji są obowiązkowe składki uiszczane przez jej członków. Wysokość składki ustalana jest w oparciu o zdolność płatniczą państwa członkowskiego, tj. w zależności od wysokości dochodu narodowego. Podstawowym problemem NZ jest brak stałych wpływów ze składek. Większość państw nie płaci składek członkowskich na czas, bądź w ogóle, co nie sprzyja racjonalnej polityce budżetowej i finansowaniu podjętych przez organizacje działań np. operacji pokojowych.

W związku z tym w 1994 roku powołano Grupę ds. finansowania NZ, której celem było zajęcie się problemami niepłacenia przez państwa członkowskie składek oraz długami NZ. Stara się ona wypracować stabilną bazę finansową dla Organizacji. Swoje działania skoncentrowała na opracowaniu terminarza wpłat oraz ścisłego wykonywania art. 19 Karty, zakładającego zastosowanie sankcji wobec dłużników.

Poza tym Organizacja stara się lepiej wykorzystywać dane środki finansowe. Sekretarz Generalny podkreśla, że państwa członkowskie mają prawo oczekiwać, iż ich środki zostaną rozdysponowane mądrze. Dlatego przyjmuje na siebie odpowiedzialność za przejrzyste i efektywne ich wykorzystanie.

W 2000 roku Zgromadzenie Ogólne NZ dokonało zmian w sposobie formułowania przez Organizację budżetu. System oparto na analizie rezultatów jakie przyniósł poprzedni budżet.
Mimo tej zmiany dotychczasowa procedura budżetowania powinna zostać uproszczona. Dalsze reformy finansowe przewidują udoskonalanie systemu budżetowego, a ponadto ograniczenie budżetu na operacje pokojowe oraz lepsze zarządzanie funduszami NZ.

Dla takich organizacji jak ONZ, priorytetowego znaczenia nabiera zdolność poszukiwania rozwiązywania problemów nie tylko politycznych, ale także społecznych, gospodarczych i ekologicznych. Od ich rozwiązywania w dużym stopniu będzie zależeć przyszłość świata.

Do priorytetów działalności ONZ w nowym tysiącleciu należy zaliczyć:
- stworzenie systemów wczesnego ostrzegania przed potencjalnymi konfliktami i prowadzenie dyplomacji prewencyjnej;
- działalność pokojowa, utrzymanie pokoju i rozwiązywanie sporów;
- rozbrojenie, kontrole i redukcja zbrojeń;
- popieranie efektywnego systemu powszechnego i zbiorowego bezpieczeństwa;
- popieranie bardziej sprawiedliwego i celowego kierowania gospodarką światową;
- mobilizację środków i opracowywanie strategii w celu przezwyciężenia masowego ubóstwa i skrajności;
- przywództwo w ochronie środowiska i w zarządzaniu globalnymi zasobami;
- zarządzanie oraz łagodzenie pilnych i wszelkich problemów, w tym powodowanych przez uchodźców i migracje na wielka skalę: klęski żywiołowe i inne nadzwyczajne sytuacje, AIDS oraz międzynarodowy handel narkotykami;
- koordynacje i doskonalenie zdolności systemu NZ do współpracy na rzecz rozwoju;
- rozwój i przestrzeganie wszelkich praw człowieka i ich dalsza kodyfikację, ze zwróceniem szczególnej uwagi na kwestie eliminacji dyskryminacji płci;
- umacnianie zrozumienia wartości kulturowej, różnorodności i wysiłku na rzecz jej zachowania;
- popieranie podstawowych i nowych badań w celu wsparcia wyżej wymienionych działań. włączając globalne banki danych oraz multidyscyplinarne analizy globalnych trendów;
- stymulowanie udziału w systemie NZ wszystkich części składowych społeczeństwa obywatelskiego, obywateli i ich organizacji, przedstawicieli biznesu, instytucji badawczych i akademickich oraz środków masowego komunikowania.

Ta skomplikowana siatka wyzwań i trudnych problemów, których rozwiązanie wydaje się często niemożliwe do pogodzenia, wymaga od ONZ wielostronnego i skoordynowanego wysiłku na bardzo szeroką skalę z nieodzownym i nie tylko werbalnym poparciem ze strony członków społeczności międzynarodowej. Przystąpienie do wykonywania wyżej wymienionych zadań wymaga opracowania zintegrowanej strategii działania, uwzględniającej wszystkie czynniki sprzyjające i utrudniające aktywność ONZ w środowisku globalnym, a nie "międzynarodowym", w którym Organizacja Narodów Zjednoczonych powstała.