Władza sądownicza w Polsce

Do władzy sądowniczej zalicza się:
- sąd najwyższy,
- sądy powszechne,
- sądy szczególne,
- trybunał konstytucyjny,
- trybunał stanu.

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo i jest niezależna od innych organów państwowych .
Sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy sędziowie i członkowie trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom, sędziowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych (apolityczność), nie wolno im prowadzić działalności publicznej sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.

SĄDY

SĄD NAJWYŻSZY – NACZELNY ORGAN SĄDOWY SPRAWUJĄCY NADZÓR NAD DZIAŁALNOŚCIĄ W ZAKRESIE ORZEKANIA SĄDÓW POWSZECHNYCH I WOJSKOWYCH. MA PRAWO DO KASACJI WYROKÓW KTÓRE ZAPADŁY W SĄDACH NIŻSZEJ INSTANCJI. MA NASTĘPUJĄCE KOMPETENCJE:
- orzeka o ważności wyborów prezydenckich, do sejmu i senatu,
- może uchylać wyroki i kierować je do kolejnego rozpatrywania,
- orzeka o ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego.

STRUKTURA SĄDU NAJWYŻSZEGO DZIELI SIĘ NA CZTERY IZBY:
1. Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń społecznych
2. Izba Cywilna
3. Izba Karna
4. Izba Wojskowa

W skład sądu najwyższego wchodzą: pierwszy prezes, prezesi izb, sędziowie.

Kadencja pierwszego prezesa trwa 6 lat a powołuje go prezydent spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sądu Najwyższego.
Prezydent powołuje też prezesów izb Sądu Najwyższego.

Do sądów powszechnych zalicza się: sądy rejonowe, sądy grodzkie, sądy okręgowe i sądy apelacyjne a kontrolę nad nimi sprawuje sąd najwyższy.

Sądy rejonowe - funkcjonują na terenie jednej lub kilku gmin i są one sądami pierwszej instancji dla spraw karnych i cywilnych. Są to sądy do których ludzie zgłaszają sprawy w pierwszej kolejności.

Sądy okręgowe – funkcjonują one na terenie działania co najmniej dwóch sądów rejonowych i są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy rejonowe pierwszej instancji.

Sądy apelacyjne – działają na terenie funkcjonowania co najmniej dwóch sądów okręgowych i są sądami odwoławczymi w sprawach rozpatrywanych przez sądy okręgowe pierwszej instancji.

Prezesów sądu powołuje i odwołuje minister sprawiedliwości. Ich kadencja trwa 4 lata, przy czym sędzia może pełnić tę funkcję najdłużej przez dwie kadencję.

W 1997r. powstał sąd Lustracyjny który orzeka o zgodności z prawdą oświadczeń dotyczących pracy oraz służby w organach bezpieczeństwa lub współpracy z nimi.

Do sądów szczególnych zaliczane są dwa rodzaje sądów w Polsce:
1. Sąd wojskowy – rozpatruje sprawy i przestępstwa popełniane przez żołnierzy (Np. dezercja)
Sądy wojskowe wchodzą w skład Sił zbrojnych. Sędziami w sądzie wojskowym mogą być oficerowie pełniący stałą funkcję zawodową. Na czele sądu wojskowego stoi szef sądu a nadzór nad orzecznikami sądów woskowych sprawuje Izba Wojskowa Sądu Najwyższego.

2. Naczelny sąd administracyjny – sprawuje kontrolę nad działalnością administracji publicznej Np. orzekanie o zgodności z ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych terenowych organów administracji rządowej.
Od 2002 r. NSA stał się sądem dwuinstancyjnym i jego orzeczenia są ostateczne

TRYBUNAŁY

1. Trybunał konstytucyjny – jest elementem władzy sądowniczej, nie jest jednak sądem dlatego że jego działalność nie stanowi wymiaru sprawiedliwości.
Kontroluje on zgodność hierarchicznie zbudowanego systemu prawa z ustawą zasadniczą. Jego głównym zadaniem jest kontrola zgodności norm prawnych niższego rzędu z normami prawnymi wyższego rzędu a szczególnie z Konstytucją.

Trybunał Konstytucyjny rozpatruje skargę konstytucyjną, której wniesienie jest podstawowym prawem obywatela. Dotyczy ona zgodności z Konstytucją RP ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej wydał orzeczenie o wolności, prawach lub obowiązkach obywatela.

Trybunał składa się z 15 sędziów wybieranych przez sejm na 9 lat spośród osób wyróżniających się najwyższą wiedzą prawniczą. Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego powołuje prezydent RP spośród kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenia Ogólne Sędziów Trybunału Konstytucyjnego.
Sędzia Trybunału Konstytucyjnego nie może być pociągany do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności bez zgody Trybunału Konstytucyjnego.

2. Trybunał Stanu – jest to organ władzy sądowniczej będący konstytucyjnym sądem szczególnym. Orzeka on o odpowiedzialności konstytucyjnej. Odpowiedzialność konstytucyjną w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania za naruszenie Konstytucji lub ustawy przed Trybunałem Stanu ponoszą: prezydent RP, prezes Rady Ministrów, członkowie Rady Ministrów, prezes NBP, prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, naczelny dowódca Sił Zbrojnych, oraz posłowie i senatorowie.
Prezydenta RP może postawić w stan oskarżenia wyłącznie Zgromadzenie Narodowe a inne osoby mogą być pociągnięte do odpowiedzialności przez sejm.
Trybunał Stanu składa się z: przewodniczącego którym jest pierwszy prezes Sądu Najwyższego, 2 zastępców przewodniczącego, 16 członków wybieranych przez sejm spoza grona posłów i senatorów.

Organy kontroli państwowej i ochrony prawa:
Konstytucja RP wymienia następujące organy kontroli państwowej i ochrony prawa: Najwyższą Izbę Kontroli (NIK), Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji.

Najwyższa Izba Kontroli (NIK) – jest naczelnym organem kontroli państwowej.
NIK kontroluje działalność:
- organów administracji rządowej,
- organów samorządu terytorialnego i innych jednostek organizacyjnych,
- niepublicznych jednostek organizacyjnych.

Rzecznik Praw Obywatelskich – jest konstytucyjnym organem kontrolnym, który stoi na straży wolności i praw człowieka oraz obywatela. Podstawą do działania Rzecznika jest legalność działań i rozstrzygnięć organów administracji publicznej w odniesieniu do praw i wolności człowieka.

Rzecznik praw jest powoływany przez sejm za zgodą senatu na okres 5 lat i nie może w tym czasie zajmować innego stanowiska z wyjątkiem profesora szkoły wyższej. Nie może też należeć do żadnej partii politycznej ani do związku zawodowego, nie może prowadzić żadnej działalności gospodarczej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Rzecznik odpowiada wyłącznie przed sejmem i corocznie musi składać mu sprawozdanie.

Jego obowiązkiem jest też informowanie sejmu o stanie przestrzegania wolności i praw obywatelskich w Polsce.

Każdy ma prawo do zwrócenia się do Rzecznika praw Obywatelskich w sprawie naruszenia swoich praw lub wolności przez organy władzy publicznej.

Ma prawo do odmówienia podjęcia czynności.

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiTV) – jest to organ państwowy stojący na straży wolności słowa i prawa do informacji. Jest instytucją konstytucyjną, kolegialną i pluralistyczną.
Określa (w drodze rozporządzeń i uchwał) warunki prowadzenia działalności przez nadawców, udziela koncesji programowych nadawcom radiowym i telewizyjnym oraz kontroluje ich zadania w granicach określonych przez ustawy. Ustala też wysokość opłat abonentowych i zasady zamieszczania reklam.

W skład Krajowej Radiofonii i Telewizji wchodzi 5 członków: 2 powołanych przez sejm, 1 przez senat i 2 przez prezydenta. Rozlicza się corocznie ze swojej działalności przed sejmem, senatem i prezydentem w formie corocznych sprawozdań.

Członkowie nie mogą należeć do żadnej partii politycznej, związku zawodowego oraz działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością pełnionej przez nich funkcji.