Hinduizm

Historia Indii
Cywilizacja indyjska podobnie jak mezopotamska i chińska rozwinęła się nad dwiema głównymi rzekami, wokół których toczyło się całe życie. W Indiach tymi rzekami był Indus i Ganges. W połowie III tysiąclecia pojawiły się pierwsze kultury miejskie: Mohendżo-Daro i Harappa. W miastach tych nastąpił wysoki rozwój co przejawiało się w tym, że budowano tam cytadele oraz świątynie, potrafiono również wypalać cegły, oraz wprowadzono system kanalizacji miejskich. Świetność tych dwóch miast skończyła się w 17 stuleciu p.n.e. W roku 1500 p.n.e. na Indie najechali, indoeuropejczycy, Ariowie ("szlachetni"), którzy wprowadzili system kast (zamkniętych grup społecznych, charakteryzujących się własnym prawem, do których wchodziło się przez urodzenie a jedynym sposobem przejścia do innej kasty była reinkarnacja).

System kast wprowadzony przez Ariów:
Kapłani – bramini
Wojownicy – kszatriowie
Rzemieślnicy – wajsjowie
Chłopi
Ludność podbita – siurdowie
Niewolnicy (żebracy)
Pariasi - nieczyści
Pariasi były to osoby nietykalne (nieczyste, których trzeba było się wystrzegać) z racji wykonywanego zawodu (grabarz, śmieciarz). Wszystkimi kastami zarządzał radża. W Indiach posługiwano się alfabetem i pismem klinowym. Tu również po raz pierwszy uprawiano bawełnę

Pierwszą religią w Indiach był braminizm, który założył Brahma. braminizm później przekształcił się w hinduizm.
W religii tej mamy trzech (inni mówią, że 2) głównych bogów: Winu [czyt. wisznu], Siwa [sziwa] oraz Bogini Matka

HINDUIZM - religia Dalekiego Wschodu, wiara w wielu Bogów. Otacza się w niej kultem niektóre zwierzęta i rośliny.Zabrania się spożywania mięsa krów i ich mleka. Tak zwane "święte krowy" poruszają się bezkarnie po drogach Indii i Pakistanu mimo ogromnego niedostatku żywności w tych krajach..

Hinduizm jest religią wyznawaną przez większość mieszkańców Indii. Aby go zrozumieć, trzeba wyjść od myśli i koncepcji kulturowych indoeuropejskich najeźdźców Arjów, którzy zasiedlali doliny Indusu i Gangesu począwszy od 2000 roku p.n.e. Jednak w jeszcze większym stopniu należy wziąć pod uwagę fakt, że w ciągu wieków myśl wedyjska uległa przekształceniom, spotykając się z kulturami przedwedyjskimi, zakorzenionymi w Indiach znacznie wcześniej przed najazdem Arjów.

Hinduizm - jest religią głoszącą, że przeznaczenie czzłowieka i jego los związane są ze wszechświatem. Każdy człowiek odradza się na ziemi w kolejnych wcieleniach poprzez wędrówkę dusz. Jest to tzw. reinkarnacja. Z tym pojęciem wiąze się charakterystyczny dla hinduizmu system kastowy. Właśnie reinkarnacja jest jedyną formą awansu społecznego, który zależy od wypełnienia swoich zadań w życiu doczzesnym. Z tego powodu śmierć w hinduizmie przyjmuje się spokojnie, a nawet z radością. Cykl powtórnych narodzin nie jest nieskończony. Jego przerwanie stanowi głowny cel wyznawców hinduizmu tzw. moksze. Ten stan osiągnąc mogą jedynie bramini płci męskiej jako najdoskonalszza forma cyklu reinkarnacji. Uczynić to można poprzez trzy sposoby:
- drogę uczynków (karmę)
- drogę poznania (dżnianę)
- drogę oddania (bhaktię)
W panteonie hinduistycznym najwyższą pozycję zajmuje wielka trójca bogów: Brahma, Siwa i Wisznu. Główne księgi hinduizmu to: Makabharata i Ramajana oraz purany (anonimowe opowieści rozbudowujące wątki z eposów)

Kierunki w hinduizmie:
- wisznuizm (znamię: trzy pionowe kreski: zewnętrzne białe, środkowa czarna lub czerwona)
- siwazn (znamię: trzy poziome białe kreski)

Hinduizm jest zaliczany do najstarszych na świecie systemów religijnych i, mimo iż wyłonił się ponad pięć tysięcy lat temu, wciąż pozostaje tradycją żywą, odpowiadającą indyjskim potrzebom i mentalności mieszkańców Indii. Nadaje życiu religijny sens, a także stanowi siłę spajającą ludność tego subkontynentu, tak ogromnie zróżnicowaną pod względem językowym, kulturowym i społecznym. Obecnie w samych Indiach hinduizm praktykuje co najmniej 400 milionów "prawowitych" wyznawców. Poza tym istnieje rzesza około stu milionów wyznawców, zwanych haridzanami (ludźmi boga), którzy znajdują się poza hinduskim społeczeństwem kastowym. Ten system religijny ma również kilka milionów wiernych na całym świecie, a szczególnie mocno zaznaczył swą obecność w Stanach Zjednoczonych. Należy zauważyć, że pobożność wyznawców hinduizmu różni się wyraźnie od przejawianej w innych religiach, zwłaszcza występujących w zachodniej kulturze. Nie jest ona demonstrowana jedynie podczas okolicznościowych zgromadzeń niedzielnych lub też uroczystości związanych z urodzinami, małżeństwem czy śmiercią. W Indiach, gdzie świat materii i ducha przenikają się niemal niepostrzeżenie, hinduizm jest częścią niemal każdej ludzkiej działalności. Celem hinduizmu było i jest nadal nauczanie oraz wskazywanie zwolennikom duchowego celu wyzwolenia i zbawienia, nadawania głębszego wymiaru ich życiu, które pod względem materialnym nierzadko bywa wyjątkowo ciężkie. Stanowi po prostu sposób na życie. Wprawdzie hinduizm jest dominującą religią w Indiach, jednakże nie jedyną. Występują więc spory na tle ideologicznym, które wielokrotnie stawały się powodem konfrontacji, często przybierających ostrą formę. Nadal trwa niełatwy rozejm z wyznawcami islamu, a napięcie wciąż jest widoczne; pendżabscy sikhowie domagają się religijnej i kulturowej niezależności, natomiast separatyści tamilscy nadal toczą walki z buddyjską większością na Sri Lance. U podstaw hinduizmu leży głęboka wiara w zawarte w Wedach objawienie. Ten liczący ponad trzy tysiące lat święty tekst jest podstawą wszystkiego, co nastąpiło potem. Wszelkie hinduistyczne komentarze, systemy i szkoły wyłoniły się ze starożytnych tekstów przekazanych przez pierwszych mędrców, czyli ryszich, które zostały one objawione boską mocą. To właśnie przede wszystkim Wedy wyodrębniają hinduizm spośród innych religii i filozofii Wschodu.

Na pierwszy rzut oka hinduizm jest bez wątpienia religią politeistyczną. Ma przecież panteon liczący tysiące bóstw wraz z ich demonicznymi odpowiednikami. Jednakże tylko niektórzy bogowie są znani i czczeni w całych Indiach, natomiast większość z nieb zachowała jedynie swój ograniczony, lokalny charakter. Dokładniejsze badania pozwalają stwierdzić, że wiele pomniejszych bóstw, które tworzą panteon, jest zaledwie uosobieniem ważniejszego boga. Na czele hinduskiego panteonu stoją trzy postacie, trójca (trimurti) bogów, która zastąpiła pradawnego indoaryjskiego boga stwórcę Indrę. Ale nawet i to trio może być traktowane jako różne uosobienia jednej niebiańskiej siły. Trimurti stanowią: Wisznu, Siwa i Brahma. Wisznu reprezentuje wszystko to, co jest pozytywne i konstruktywne we wszechświecie, Siwa jest jego przeciwieństwem, będąc odbiciem negatywnych i niszczących sił wokół nas, Brahma zaś równoważy te dwa przeciwstawne czynniki. Można odnieść wrażenie, że oba "pola sił" oraz "bufor" je rozdzielający są odrębnymi bytami, ale takie podejście nie pozostaje w zgodzie z podstawowym hinduskim pojmowaniem egzystencji. Nie jest bowiem możliwe stworzenie bez uprzedniego zniszczenia, genezis nie może się odbyć bez wcześniejszego rozpłynięcia się, uporządkowany kosmos wyłoni się jedynie z chaosu, a budowanie stanie się możliwe jedynie wtedy, gdy będzie mu towarzyszyć destrukcja. Ci trzej bogowie, zajmujący centralne miejsce we współczesnym hinduistycznym panteonie, są abstrakcyjnymi czynnikami, bardziej symbolami aniżeli postaciami przypominającymi ludzi. Dlatego też Wisznu jako zachowawca kosmosu nie może się obejść bez Siwy, niszczyciela, i odwrotnie - Siwa nie może występować sam, bez Wisznu. Wisznu pojawił się najprawdopodobniej około l700 roku p.n.e., lub nieco wcześniej, jako drugorzędny bóg słońca. Uwielbienie dla niego zmieniało swe formy w ciągu stuleci, obecnie zaś jako najwyższy bóg stworzyciel z trimurti jest przedmiotem jednego z ważniejszych kultów hinduizmu. W wedyjskich hymnach pojawia się jedynie przelotnie w swym wcieleniu jako Triwikrama, pomniejsze bóstwo kosmiczne, które staje się kolosem, by w trzech gigantycznych krokach stworzyć wszechświat. Jego sława objawia się dopiero w brahmanach, upaniszadach oraz późniejszych tekstach, zwłaszcza w Mahabharacie, gdzie ukazuje się jako Kryszna i w głównej części tego ogromnego eposu, Bhagawadgicie, udziela moralnych nauk bohaterowi Ardżunie. W siostrzanym eposie Ramajanie występuje pod nazwą Narajany. To właśnie we wspomnianych tekstach wyłoniło się wiele inkarnacji, czyli awatar Wisznu, mających ochronić ludzkość przed wszelakim złem. Wisznu miał narodzić się z lewego boku pierworodnej siły stwórczej. Jako zachowawca jest blisko związany z potrzebami ludzkości, przez zasady - karmanu, moralności i porządku społecznego. Narajana, który często jest postrzegany jako wcielenie, czyli awatara Wisznu, w znaczeniu dosłownym to "syn Nary, praojca ludzkości", choć może także oznaczać "uniwersalną siedzibę człowieka". Niekiedy jest określany jako bóg prawej ręki z uwagi na charakterystyczny gest abhajamudra, w którym uniesione prawe ramię jest zgięte w łokciu i wnętrzem dłoni skierowane ku przodowi; zazwyczaj gest ten oznacza nieustraszonego, ale w tym wypadku symbolizuje rolę zachowawcy. Za głównego przeciwnika Wisznu uchodzi Jama, bóg śmierci. Natomiast w roli jego małżonki najczęściej występuje bogini szczęścia, Lakszmi. Para ta często Jest ukazywana razem - zwykle stoją lub siedzą na kwiecie lotosu. Wisznu jest także powiązany z uświęconą wodą, czyli narą, dlatego też swą duchową obecnością przenika święte wody Gangesu. Przez cztery miesiące w roku spoczywa we śnie na zwojach wielkiego strażnika, węża zwanego Ananta lub Śeszanaga, stąd też corocznie w ramach specjalnego obrzędu budzi się go ze snu. Jego świętym zwierzęciem, a zarazem wierzchowcem jest pożerający demony Garuda, hybryda będąca połączeniem człowieka z ptakiem. Zazwyczaj jest ukazywany jako postać z czterema ramionami, trzymająca w dłoniach wiele atrybutów, takich jak: muszla, dysk - czyli ćakra, buława czy lotos. Śiwa, będący przeciwieństwem Wisznu, jest określany jako unicestwiający i niszczyciel. Ze względu na swą płeć symbolizuje męskie aspekty kosmosu, które są destrukcyjne i nieprzewidywalne, natomiast Wisznu uchodzi za uosobienie żeńskiej stabilności i zdolności do tworzenia. Również i Śiwie przypisuje się moc stwórczą. Uważa się go za postać ambiwalentną, przechodzącą od skrajnego ascetycznego wyrzeczenia się do seksualnego rozpasania. Dla swych czcicieli jest uosobieniem stwórcy, zachowawcy i niszczyciela, manifestującego - w zależności od nastroju i zamiarów - swój aspekt łaskawy (anugrahamurti) lub niszczycielski (ugramurti). Jego małżonka, czyli śakti, także ma zróżnicowaną osobowość. Bywa ukazywana w najbardziej dynamicznej formie jako Mahadewi, czyli wielka bogini;jako Parwati, czyli córka Himalajów; w swym łagodnym wcieleniu jako Gauri, Sati i Urna; a także gdy objawia swe destrukcyjne zdolności pod postaciami przerażających bogiń Kali i Durgi. Duchowa siedziba Siwy jako kontemplacyjnego ascety, czyli jogina, znajduje się na górze Kajlasa w Himalajach. Śiwa może pochodzić od wedyjskicgo boga burzy, Rudry, chociaż niektórzy twierdzą, że wyłonił się przed okresem indoaryjskim, ponieważ na pieczęciach znalezionych w Mohendżo Daro, starożytnym mieście doliny Indusu, widać atrybuty, które wiążą się właśnie z Siwą. Należą do nich magiczne przedmioty mające związki z pierwotnym szamanizmem, a mianowicie triśula, czyli trójząb, i damaru, czyli dwustronny bębenek o kształcie klepsydry, przedstawiający rytm stworzenia. Pętla, czyli pasa, która pęta dusze, odnosi się do ascetycznego żywota, jaki pędził Siwa, przemierzając Himalaje i zapewne pochodzi również z okresu cywilizacji doliny Indusu. Do atrybutów symbolizujących niszczycielską moc Siwy należą łuk (dhanu) i maczuga (gada), do której są przymocowane czaszki. Może on także trzymać kamienną lingę, wyobrażenie fallusa symbolizujące jego zdolność twórczą jako dawcy nasienia. Śiwa ma przeszło tysiąc określeń, co z pewnością nie ułatwia jego identyfikacji w tekstach, mimo że imiona kończą się zazwyczaj na murti. Najczęściej jest ukazywany z czterema ramionami i niebieską szyją, co tłumaczy mit o stworzeniu, według którego utrzymuje on w swym gardle pradawną truciznę halahalę, aby uchronić ludzkość przed jej straszliwym działaniem. Na wizerunkach zazwyczaj ma zwinięte włosy symbolizujące pielgrzyma ascetę, a na niektórych z głowy tryska mu woda, co wskazuje na jego udział w sprowadzeniu wód świętego Gangesu z niebios na ziemię. W jeszcze innej roli występuje jako Nataradźa, otoczony kręgiem płomieni Pan Tańca, czyli tancerz kontrolujący rytm kosmosu. Postać tę bardzo często przedstawiają brązy, pochodzące zwłaszcza z południowych Indii. Jego świętym zwierzęciem jest byk Nandin, służący mu za wierzchowca, a także występujący jako strażnik oraz symbol płodności. Brahma jest to wprawdzie najwyższe bóstwo we wspomnianej trójcy, jednak również najbardziej obce, a także jedyny jej członek, którego kult nie istnieje. Tradycja głosi, że wyłonił się z prawej strony pierwotnej siły stwórczej. Istnieją też inne wersje, według których stworzył się sam dzięki mocy swego umysłu; narodził się z nasienia umieszczonego wewnątrz złotego jaja pływającego po pierwotnych wodach. Po wyłonieniu się utworzył z dwóch połówek skorupy niebo i ziemię. Podaje się, że życie Brahmy trwa sto niebiańskich lat, a każdy rok składa się z 360 dni i nocy, z których jeden dzień, czyli kalpa, liczy 4320 milionów lat ziemskich. Brahma przeżył dotychczas pięćdziesiąt jeden lat niebiańskich, a w każde urodziny niszczył i ponownie odbudowywał wszechświat. Brahma jest bogiem wszelakiej wiedzy, często noszącym święte Wedy. Posiada cztery ramiona i cztery głowy skierowane w różne strony świata, które miały powstać wtedy, gdy córka, Śatarupa, krążyła wokół niego, nadaremnie próbując uniknąć kazirodczego pożądania. Zasadniczo małżonką Brahmy jest Saraswati, bogini mądrości, chociaż ma on także związki z Wać, boginią mowy, oraz z pasterką o imieniu Gajatri.

Hinduizm to bardzo złożona religia, przyjmująca formy tak zróznicoewane, że w zasadzie mozna mówić o systemie wierzeń a nie o jednolitej religii.. Jego geneza to zapewne silne odczuwanie prze Hindusów zmienności i kaprysów natury, daleko od nich silniejszej i nei dającej się ujarzmić. Dlatego też w hinduizmie odnajdujemy próby "porozumienia" z niewidzialnymi siłami otaczającymi człowieka. Cechą charakterystyczną tej wielkiej religii jest brak ostrych granic między tym a tamtym światem, między ziemią a niebiosami, między człowiekiem a bóstwem. Bogowie są, co prawda, nieśmiertelni, ale w zasadzie ich zachowanie jest ludzkie. Człowiek zaś dąży do boskości i niekiedy (podczas na przykład niektórych obrzędów) jest otaczany przez innych boską czcią.

W dziejach hinduizmu dostrzec można dwa zasadnicze wątki, często pozostające w stanie napięcia między sobą. Pierwszym, bardziej znanym na całym świecie jest wiara w przeznaczenie, ostateczność wyroków losu. Łączy się ona bezpośrednio z teorią wędrówki dusz, zgodnie z którą niesmiertelna dusza człowieka przechodzi przez bardzo wiele kolejnych wcieleń, wstępując w różne byty - od materii nieożywionej, poprzez rośliny i zwierzęta aż do ludzi, równiez zróżnicowanych. Wszystko to ma jeden cel - osiągnięcie doskonałości pozwalającej na zakończenie cyklu narodzin. Właśnie ten system wierzeń wyjaśniał i usprawiedliwiał a i poniekąd był przyczyną powstania silnie rozwarstwionego spopłeczeństwa kastowego oraz pewnego rodzaju obojętności na niedolę drugiego człowieka przy ogólnie mocno rozwiniętej wrażliwości.

Drugim wątkiem tradycji religijnej jest sile przekonanie o konieczności wypełniania obwiązków wynikajacych z pozycji społecznej jednostki, swoistego "grania roli", bardzo skrupulatnie wyreżyserowanego przez tradycję. Przepisy były odmienne dla każdej kasty i obejmowały niemal wszystkie dzidziny życia, od zalotów i zawierania małżeństw począwszy, skończywszy na doborze pokarmów czy ubiorów. Taka tradycja bardzo mocno wspierała rozwój i nadawała religijną rangę podziałom kastowym.

Hindusi czczą bogów, bóstwa i duchy. W hinduizmie zaciera się granica pomiędzy człowiekiem a bóstwem. Zachowania bogów są ludzkie, a świątynie to domy bogów a nie miejsce kultu bóstwa. Ułatwia to człowiekowi drogę do Boskości. Wiara w reinkarnację umacnia kastowy system rozwarstwienia społecznego. Dzieje się tak ponieważ, zgodnie z tradycją, system rytuałów, przynależny danej kaście, umożliwia spełnianie dharmy z obecnego wcielenia. Ugruntowane w tradycji rozwarstwienie na kasty powoduje również, że przy dość znacznej wrażliwości ludzi istnieje duża obojętność na ich osobisty los.

Ukazuje się siedząca na kwiecie lotosu, który jest symbolem zwycięskiego życia. Posiada cztery głowy i ręce. W każdym ręku trzyma kolejno: święty przedmiot { sruva }, wiedzę Weda, naczynie na wodę { kamandalu } i różaniec. Podróżuje na łabędziu { hans }, który jest symbolem sprawiedliwości pomiędzy dobrem i złem.

Shiva
Lord Shiva ma twarz zamyśloną, medytującą, lecz zawsze szczęśliwą. Z jego związanych włosów, ozdobionych półksiężycem wypływa rzeka Ganges. Wąż wije się wokół jego szyi, w ręku ma trójząb, a jego ciało pokryte jest popiołem. Atrybuty Lorda Shiva reprezentują jego zwycięstwo nad złymi demonami i spokój ludzkiej natury. Znany jest jako bóg obdarowujący. Jego pojazd to byk Nandi, symbol szczęścia i mocy. Shiva-Linga, znak Lorda Shivy, jest jego symbolem. W świątyniach Shivy, Shiva-Linga jest głównym bóstwem.

Gauri
Gauri reprezentuje czystość i surowość obyczajów. Parvati odbyła szereg pokut poświęconych Gauri chcąc pozyskać Lorda Shiva na męża. Sita, współpracująca z Lordem Ramą, oddawała cześć Gauri, by spełnić swoje marzenie poślubienia Lorda Rama. Niezamężne kobiety czczą Gauri by otrzymać męża obdarzonego licznymi cnotami.

Gayatri
Gayatri Mata reprezentuje najbardziej sekretną Gayatri Mantrę, hymn Rig Vada. Czczenie Gayatri Mata, poprzez recytowanie tej mantry, przynosi szczęście na płaszczyźnie fizycznej, mentalnej i intelektualnej.

Hanuman
Jest bogiem małpą i wielkim bohaterem oddanym Lordowi Rama. To bóstwo jest dostarczycielem odwagi, nadziei, mądrości, intelektu i poświęcenia. Jest malowany jako silna małpa z maczugą, symbolizującą odwagę oraz tatułarzem Lorda Ramy na piersi. Jest również nazywany Mahaveera, wielki bohater, lub Pavansuta, syn powietrza.

Kriszna
Ogromna siła odróżnia Lorda Krisznę od innych bogów indyjskich. Podobnie jak Lord Rama jest znany ze swojej odwagi w zwalczaniu złych mocy. Malowany jest gdy gra na flecie melodie wyrażające jego miłość do ludzi. Jest również malowany ze swoim młodym wielbicielem Radha. Lord jest często czczony jako Radha - Krishna. Para symbolizuje młodzieńczą miłość pomiędzy ludźmi i bogami. Lord Kriszna jest często malowany ze swoją ulubioną z dzieciństwa krową. W dzieciństwie uprawiał wiele świętych sportów { leela }.

Narayana
Lord Satyanarayana jest innym wcieleniem lorda Vishnu i jest powszechnie czczony przez Hindusów w ogniskach domowych i wśród przyjaciół. Obrzędy religijne odbywają się raz w miesiącu, w dniu pełni księżyca. Łaska Lorda została opisana w hinduskiej księdze Skanda Purana. Posiada on cztery ręce, podobnie jak Lord Vishnu, jednakowoż, nie trzymają one lotusa tylko są wyciągnięte by błogosławić ludzi.

Lakshmi
Jest żoną Lorda Vishnu i boginią szczęścia, czystości, niewinności i szczodrości. Jej cztery ręce reprezentują cztery cnoty duchowe. Lakshmi siedzi na rozkwitającym lotosie symbolizującym duchową prawdę. Od bogini bije osobisty urok. Aura duchowego szczęścia, umysłowej i duchowej satysfakcji oraz powodzenia zawsze jest wokół niej.
Jej dłoń jest wyciągnięta by błogosławić ludzi. Adorowana jest przez Lorda Ganesza.

Parvati
Jest żoną Lorda Shivy i występuje w kilku duchowych postaciach. Dwie srogie formy to: Durga, bogini odległych zamierzeń i Kali, bogini destrukcji. Obie mają po osiem rąk i ogromną moc. Druga jeździ na lwie, a Kali na grzbiecie demona. Parvati była nazywana Sati, w jej pierwszym duchowym wcieleniu. Rodzina Lorda Shiva, Parvati i jej synowie Ganesza i Kartikeya są wspaniałym przykładem jedności i miłości rodzinnej.

Rama
Lord Rama jest powszechnie czczonym bogiem przez Hindusów i znany jako ideał mężczyzny i bohater eposu Ramayana. Zawsze posiada łuk i strzałę, które symbolizują gotowość do niszczenia zła.
Jest również nazywany Shri Rama. Mniej powszechnie jest malowany w wśród rodziny, { Ram Parivar } wraz z żoną Sita, bratem Lakshmana i Hanumana, bogiem - małpą, u jego stóp.

Saraswati
Jest Żoną Lorda Brachma i posiada dar wymowy, mądrość i zdolności do nauki. Posiada cztery ręce reprezentujące cztery aspekty ludzkiej osobowości: umysł, intelekt, czujność i ego. Trzyma święty przedmiot w jednej ręce, a różaniec w drugiej. Pozostałymi dwoma rękami gra miłosne pieśni na wiolonczeli. Nosi białe szaty symbolizujące czystość i jeździ na białej gęsi.

Vishnu
Jest bogiem ochraniającym Trójcę. Posiada cztery ręce. W pierwszej trzyma muszlę { sankha ), symbol rozprzestrzeniającegu się głosu boga - Om. W drugiej dysk { chakra }, przypominający o kole czasu i potrzebie dobrego życia. W trzeciej ręce trzyma lotus { Padma }, symbol spełnionego życia. Posiada również maczugę { Gada } symbolizującą siłę i możliwość kary, jeśli dyscyplina w życiu jest ignorowana. Lord Vishnu podróżuje na szybkim ptaku { Garuda } który rozprzestrzenia z wielką odwagą wiedzę wedyjską.

Czy potrzebna jest katecheza o hinduizmie i buddyzmie?
Ponad miliard ludzi na świecie w końcu XX wieku szuka i na swój sposób otrzymuje w hinduizmie i buddyzmie odpowiedzi na pytania, które Sobór Watykański II sformułował następująco: "Ludzie oczekują od różnych religii odpowiedzi na głębokie tajemnice ludzkiej egzystencji, które jak niegdyś, tak i teraz do głębi poruszają ludzkie serca: czym jest człowiek, jaki jest cel i sens naszego życia, co jest dobrem, a co grzechem, jakie jest źródło i jaki cel cierpienia, na jakiej drodze można osiągnąć prawdziwą szczęśliwość, czym jest śmierć, sąd i wymiar sprawiedliwości po śmierci, czym jest wreszcie owa ostateczna i niewysłowiona tajemnica, ogarniająca nasz byt, z której bierzemy początek i ku której dążymy" (DRN 1).

Takiego zjawiska nie można pominąć milczeniem w katechezie, bez szkody dla stosunku młodzieży do religii pozachrześcijańskich. Gdy katechizowani zapoznają się z wyzwoleniem w hinduizmie i buddyzmie, mogą dostrzec nie tylko wartości tych religii, ale również i ich braki czy raczej niewystarczalność ich propozycji, co bardziej pozwala docenić chrześcijańska wizję zbawienia. Poznane już przez młodzież dwie religie pozachrześcijańskie - judaizm i islam - należą do grupy religii teocentrycznych, w których na pierwszym miejscu występuje Bóg objawiający się człowiekowi przede wszystkim w historii i w wydarzeniach. Człowiek jest w nich odbiorcą objawienia Bożego. Powinien je przyjąć oraz wypełnić wolę Boga. Judaizm jest religią objawioną w sposób nadprzyrodzony przez Boga w Starym Testamencie, islam zaś czerpie z objawienia Bożego Starego i Nowego Testamentu i na tym objawieniu się opiera.

W hinduizmie i w buddyzmie młodzież spotyka się z zupełnie inną grupą religii, które nazywa się kosmocentrycznymi. Nie ma w nich objawienia nadprzyrodzonego. Mają jedynie dostęp do objawienia kosmicznego czyli naturalnego i z niego czerpią swoją wizję Boga i zbawienia człowieka. W religiach kosmocentrycznych Boga odkrywa się w otaczającym świecie. Ze swoistego poznania natury świata i człowieka tworzy się wizje wyzwolenia i szczęścia ludzi1.

Gdy młodzież pozna odkrycia hinduizmu i buddyzmu osiągnięte ludzkim wysiłkiem, może sobie uświadomić ograniczenie ludzkiego poznania w sferze religijnej i wyraźniej odczuć potrzebę objawienia nadprzyrodzonego, które posiada chrześcijaństwo. Ale wiara w Boże objawienie przyjmowane w chrześcijaństwie nie może rodzić u nas poczucia wyższości ani prowadzić do lekceważenia czy nawet pogardy dla wartości innych religii, w naszym wypadku dla hinduizmu i buddyzmu. Sobór Watykański II mówiąc o religiach pozachrześcijańskich, wśród tych, które nazywają się kosmocentrycznymi, wymienił właśnie hinduizm i buddyzm, ukazując ich główne osiągnięcia w poszukiwaniu Boga i sensu życia człowieka:
"Tak więc w hinduizmie ludzie badają i wyrażają boską tajemnicę poprzez obfitość mitów i wnikliwe koncepcje filozoficzne, a wyzwolenia z udręk naszego losu szukają albo w różnych formach Tycia ascetycznego, albo w głębokiej medytacji, albo w uciekaniu się do Boga z miłością i ufnością. Buddyzm, w różnych swych formach uznaje całkowitą niewystarczalność tego zmiennego świata i naucza sposobów, którymi ludzie w duchu pobożności i ufności mogliby albo osiągnąć stan doskonałego wyzwolenia, albo dojść, czy to o własnych siłach, czy z wyższą pomocą do najwyższego oświecenia" (DRN 2).

Katecheza winna przygotować młodego chrześcijanina do udziału w misji ewangelizacyjnej oraz do otwartego dialogu międzyreligijnego. Powyższy postulat nie jest osiągalny bez uznania wartości innych religii, do czego wzywa Sobór.
"Kościół katolicki nic nie odrzuca z tego, co w religiach owych prawdziwe jest i święte. Ze szczerym szacunkiem odnosi się do owych sposobów działania i życia, do owych nakazów i doktryn, które chociaż w wielu wypadkach różnią się od zasad przez niego wyznawanych i głoszonych, nierzadko jednak odbijają promień owej Prawdy, która oświeca wszystkich ludzi" (DRN 2). Paweł VI jeszcze wyraźniej podkreśla wartości w innych religiach: "Kościół szanuje i ceni wielce te religie niechrześcijańskie, w nich bowiem znajdują się niezliczone «nasiona Słowa» i dlatego są «przygotowaniem do Ewangelii» (O ewangelizacji w świecie współczesnym n. 53). Szczególnie wyraźnie występują wartości hinduizmu i buddyzmu w wypowiedzi Sekretariatu dla Niechrześcijan, w dokumencie Sugestie do dialogu między religiami: "We wszystkich wielkich religiach, a szczególnie w hinduizmie i buddyzmie, często doradza się dążenie do doskonałości (...). Poszukiwanie Absolutu w ascezie, rozmyślaniu i modlitwie oraz coraz większe oczyszczenie wewnętrzne i uprawianie aktów duszy prowadzi do wzniesienia się - nawet u niechrześcijan - do form i doświadczeń, powszechnie określanych mianem mistyki (...). Chrześcijanin ceni wysoko tę wolę, a nawet samą technikę podobną do praktyk chrześcijańskiej tradycji ascetycznej"2.

Sobór nie tylko pozytywnie ocenia wartości hinduizmu i buddyzmu, ale poleca szukanie kontaktu również z tymi religiami. "Przeto wzywa synów swoich, aby z roztropnością i miłością przez rozmowy i współpracę z wyznawcami innych religii, dając świadectwo wiary i życia chrześcijańskiego, uznawali, chronili i wspierali owe dobra duchowe i moralne, a także wartości społeczno-kulturowe, które u tamtych się znajdują" (DRN 2).
Tym kontaktom z hinduizmem i buddyzmem sprzyja dzisiejsza cywilizacja, która dzięki ułatwieniu i rozwojowi komunikacji międzyludzkiej przez prasę, radio, telewizję i podróże sprawia, że świat staje się coraz mniejszy, a ludzie ze swoimi religiami i kulturami odległymi przestrzennie coraz bliżsi. Dzięki otwieraniu się świata na różne kultury i związane z nimi religie chrześcijanie muszą być przygotowani do spotkania się z nimi, zwłaszcza że w świecie, a szczególnie w Zachodniej Europie i w Ameryce Północnej, w pewnym stopniu także w Polsce, daje się zauważyć fascynacja religijnością Wschodu3. To prawda, że jedna katecheza o hinduizmie i buddyzmie nie rozwiązuje problemu przygotowania młodzieży do spotkania się z nimi, ale może dać pewien zarys ogólnego ukierunkowania w wychowaniu religijnym i umożliwić postawę wymaganą przez Kościół współczesny u dojrzałych chrześcijan. Nie w innym duchu kształtujemy młodzież, niż Kościół poleca wychowywać przyszłych kapłanów, szczególnie misjonarzy, gdy naucza w dekrecie soborowym: "Trzeba ich wychować w duchu ekumenizmu i należycie przygotować do braterskiego dialogu z niechrześcijanami" (DM 16). Dialog zaś ma swój początek w miłości, którą partnerzy mogą realizować, gdy przynajmniej trochę się znają4. Taki bardzo skromny początek znajomości hinduizmu i buddyzmu chce przekazać niniejsza katecheza.

Rozwój hinduizmu
Jest narodową religią Indii, ale ma swoich wyznawców również w Pakistanie, Bangladeszu, Sri Lance, Birmie, na wyspach Bali i Trynidad oraz niewielką ilość w innych krajach świata. W religii Indii wyróżnia się trzy etapy rozwoju: najstarszy wedyzm (do około pięćsetnego roku przed Chrystusem), następny braminizm, w którym główną rolę odgrywali kapłani bramini i ostatni od dziesiątego wieku po Chrystusie - hinduizm. Obecnie nazwy "braminizm" i "hinduizm" uchodzą za synonimy i są używane zamiennie.
W pierwszym stuleciu religii Indii najważniejszymi księgami były Wedy (Weda znaczy wiedza). "Chociaż wiara w nadludzkie pochodzenie Wedy jeszcze dzisiaj należy do niepozbywalnych nauk hinduizmu, dla życia religijnego Weda nie posiada obecnie większego znaczenia (z wyjątkiem Upaniszad). (...) Większość hinduistów w swych wyobrażeniach metafizycznych i obrzędach kieruje się raczej dziełami przekazanymi przez świętą tradycję (smriti), które miały być napisane przez określonych, uważanych za postacie historyczne, świętych, jak Wjasa, Walmiki, Manu. Uważani są oni za autorytet, ponieważ stwierdzają swą zgodność z Wedą - chociaż w rzeczywistości pod wieloma względami od niej się różnią. Do ksiąg tych należą dwa wielkie eposy: Mahabharata i Ramajana"5.
Mahabharata powstawała do obecnej postaci przez osiemset lat, aż do czwartego wieku po Chrystusie. Opowiada ona o walkach między rodami Pandu i Kuru, ale zawiera również liczne poematy dydaktyczne, z których największe znaczenie ma Bhagawadgita, czyli Pieśń Błogosławionego. Tym błogosławionym jest bóg Wisznu, ukazujący się w ziemskiej postaci jako Kriszna. Przed wielką walką opisywaną w eposie udziela on bohaterowi, Ardżunie, pouczeń filozoficznych o istocie boga, świata i duszy.
Ramajana, czyli Zywot Ramy, redagowana na przestrzeni czterystu lat - aż do drugiego wieku po Chrystusie - opowiada o bohaterskim królewiczu Ramie, o porwaniu i uwolnieniu jego żony. Ramę później uważano za wcielenie boga Wisznu.

Bóg w hinduizmie
W hinduizmie jako religii kosmocentrycznej Boga odkrywa się w otaczającym świecie. W hinduistycznej wizji Boga istnieje mnóstwo wyobrażeń i sposobów przedstawiania Go, tak, że trudno jest mówić o jakimś jednym obrazie Boga. Hinduizm bowiem stanowi swoisty konglomerat religijny. Istnieje w nim wiele różnych sekt i systemów, w których widać wznoszenie się od prymitywnego politeizmu czy nawet ateizmu do uduchowionego monoteizmu lub panteizmu, utożsamiającego Boga ze światem. Zresztą żadne z naszych pojęć, takich jak politeizm, henoteizm, monizm, panteizm, nie wyczerpie bogactwa hinduistycznach wyobrażeń tego, co boskie, i nadawanych mu nazw. Z pewnością słusznie przypisuje się Hindusom większą niż spotykana dzisiaj na Zachodzie wrażliwość na głębszy wymiar świata i wszystkich rzeczy"6.
W hinduizmie Absolut, także Bóg osobowy, bywa uprzedmiotowiony. Może być czczony w naturze, w słońcu, w kamieniach i drzewach. Jest on jednak również - i przede wszystkim - obecny w obrazach i bożyszczach, które Hindus czci jako bogów. Hinduistyczne wizerunki bóstw są nie tylko symbolami, jak chcą nas niekiedy przekonać niektórzy współcześni Hindusi. Hindus wierzy w szczególną i fizyczną obecność swego boga w wizerunku jest to redukowanie boga do tej widzialności.

"Hinduizm jest zarazem politeistyczny w podwójnym sensie: istnieje nie tylko jedyny Bóg, który uobecniany jest w bożyszczach, lecz jest ich wielu - niektóre teksty mówią o 33 milionach - co miało oznaczać ich nieskończoną ilość. Samo uobecnianie Boga, jego "materializacja", nie jest wydarzeniem jednorazowym. Dokonuje się ono w każdym wizerunku bóstwa. Oprócz tego istnieje bardziej osobowy sposób obecności Boga na ziemi. Przykładem tego jest sam Kriszna, uważany za "zstąpienie" (jest to dosłowny przekład terminu «awatara») boga Wisznu"7. Według wierzeń hinduistów Wisznu dziesięć razy pojawiał się na ziemi w swoich kolejnych zstąpieniach w postaci ludzkiej lub zwierzęcej dla ratowania ludzi i świata, dla zaprowadzenia właściwego porządku. W ósmym zstąpieniu pojawił się jako Kriszna.

Mimo tak różnych wyobrażeń i pojęć Boga, można powiedzieć, że "hinduiści w swej większości są monoteistami, wierzą bowiem w jedynego odwiecznego władcę świata (Iszawara)"8, którego sługami są wszyscy inni różni bogowie. Nie mają jednak pojęcia Boga, który powołuje świat do istnienia z niczego. "Nie ma w Indiach takiego kierunku, który by wierzył w stworzenie w tym znaczeniu, jakie ma to słowo na Zachodzie: coś powstaje z niczego"9. Według hinduistów świat jest wieczny, ale znajduje się nieustannie w stanie przemian, którym podlegają także bogowie z wyjątkiem najwyższego władcy świata Iszawary10, mającego ograniczony wpływ na te przemiany. Jest bowiem zależny od wiecznie istniejących materii i dusz, a zwłaszcza od prawa karmy, czyli od zasług i win ludzi, które to zasługi i winy określają los człowieka w kolejnym wcieleniu, a nawet decydują o naturze świata, stworzonego na nowo tak, aby na nim mogli żyć ludzie stosownie do swoich zasług i win. Hinduiści uważają, że Bóg łaskawy, kochający i współczujący nie może zapobiec cierpieniom ludzi w ich kolejnych wcieleniach. Współczucie skłania Go jednak do uczenia ludzi, co powinni czynić, a czego unikać, aby osiągnąć wyzwolenie.

W hinduizmie istnieje przekonanie, że człowiek zależnie od swoich zdolności i skłonności, może pojmować i wyobrażać sobie prawdę o Bogu i człowieku w najrozmaitszy sposób. Prawda absolutna wydaje się przerastać możliwości poznawcze człowieka. Dlatego wyznawcy hinduizmu nie są skłonni do przyjmowania dogmatów religijnych, a gotowi do postawy obojętności wobec nich i do uznania prawdy cząstkowej w każdym z wierzeń czy systemów religijnych, co rodzi postawę tolerancji wobec różnych przekonań religijnych, a także nastawienie relatywne wobec prawdy. Hinduiści nie uważają swojej religii za najprawdziwszą na świecie, lecz za najprostszą i najkrótszą drogę do wyzwolenia. Religia jest dla nich przede wszystkim drogą życia, a jego sposób ważniejszy niż prawdy religijne, w ich przekonaniu same w sobie względne11.

Człowiek i jego wyzwolenie
Hinduizm ukazuje wizję człowieka typową dla religii kosmocentrycznych. A "religie kosmocentryczne traktują człowieka jako istotę dualistyczną, posiadającą dwa luźno ze sobą powiązane pierwiastki: element cielesny, zniszczalny, ulegający ciągłym przemianom (transmigracja w hinduizmie i buddyzmie) oraz pierwiastek duchowy, stanowiący właściwą jaźń człowieka. Dualizm tej koncepcji polega na traktowaniu ciała wyłącznie jako czegoś zewnętrznego w stosunku do jaźni, jako czegoś, co jest jakby odzieniem zużytym, które się z czasem odrzuca"12. "Pierwiastek duchowy, czyli dusza jest uważana w hinduizmie za element wieczny i niezmienny»13.

Podstawową nauką o człowieku i jego wyzwoleniu w hinduizmie jest teza o wędrówce dusz (transmigracja, reinkarnacja, metempsychoza, sansara), "którą przyjmują wszystkie sekty i szkoły filozoficzne hinduizmu oraz wszystkie odłamy buddyzmu"14. Nauka o wędrówce dusz głosi, że istnieje we wszechświecie powszechne wewnętrzne prawo moralne, niezależne od Boga, które polega na automatycznej odpłacie za wszystkie czyny człowieka. Według tego prawa karmy zarówno dobre jak i złe czyny domagają się odpowiednio nagrody lub kary. Karma (z sanskrytu «karman» = praca, służba) to "suma etycznych skutków dobrych albo złych myśli, słów i uczynków człowieka, wyznaczająca jego los w nowej reinkarnacji, a potem kolejno w dalszych, do czasu osiągnięcia pełnego wyzwolenia"15. Hinduizm więc wskazuje człowiekowi jako cel wyzwolenie od udręk łańcucha wcieleń w kolejne stany istnienia duszy, które mogą być nie tylko w ludziach, ale również w bogach, w demonach, a także w zwierzętach i nawet roślinach. Np. kto kradnie zboże, stanie się w nowych narodzinach myszą, człowiek okrutny pojawi się pod postacią tygrysa, cudzołożny będzie oszukiwany przez swoją żonę, zazdrosny stanie się po śmierci ślepcem. Nagrodę stanowią ponowne narodziny w wyższej kaście, a karę w niższej, lub poza kastą. Hinduizm wyróżnia jeszcze około trzech tysięcy podkast, z których każda ma własne zwyczaje i normy postępowania. System kast opierał się na podziale pracy, ale w hinduizmie nadano mu znaczenie absolutnego porządku, usankcjonowanego przez bogów. Formalnie system kastowy zniesiono w Indiach w 1950 r.

W celu osiągnięcia wyzwolenia od kolejnych wcieleń hinduizm proponuje trzy główne drogi: ascezy, głębszej medytacji, ufnej miłości Boga zwanej bhakti. Ludzie, którzy w drodze do wyzwolenia czują się za słabi do podjęcia pełnej wyrzeczeń i surowości drogi ascetyzmu i zbyt ociężali, by iść drogą głębokiej medytacji, mogą wybrać drogę miłości i ufnej wiary, czyli oddania się Bogu. W tej drodze kładzie się nacisk na emocjonalne doznanie Boga, czemu mają służyć praktyki religijne, a więc kult sprawowany w świątyniach przed posągami lub symbolami bogów oraz w domach przed kapliczkami lub ołtarzykami. Hinduiści śpiewają i recytują hymny na cześć bogów. Myją i namaszczają posągi. Zapalają przed nimi światła i okadzają je. Obdarowują posiłkami i kwiatami. Podczas świąt posągi bogów obwozi się po mieście. Hinduiści realizują swoje życie religijne również poprzez pielgrzymki do miejsc świętych, jak Benares, Mathura, Allahabad i kąpiele w świętych rzekach, np. w Gangesie, gdzie obmywają się ze swoich grzechów, a także poprzez określone posty, umartwienia czy zachowywanie składanych ślubów.
W hinduizmie zasadniczo nie ma pojęcia grzechu jako obrazy Boga. Złe uczynki powodują w człowieku niepożądane skutki w formie cierpień, ale nie mówi się, że grzesznik obraził nimi Boga. Gdy popełnione zło zaowocuje w formie cierpień, winy giną raz na zawsze i nie pozostawiają po sobie śladu. Przez zło człowiek sam sobie wyrządza krzywdę i musi się od niego uwolnić bez pomocy Boga albo przez mechaniczne działanie prawa karmy, albo przez osobisty wysiłek, jak praktyki ascetyczne, medytacje i emocjonalne oddanie się Bogu.

Stan wyzwolenia nazywany jest w hinduizmie, a także w buddyzmie, nirwaną, co znaczy dosłownie "zdmuchnięcie, zgaśnięcie". Jest to rzeczywistość trudna do określenia. Zwykle pojmuje się nirwanę jako ostateczne wyzwolenie od reinkarnacji, od pragnienia bogactwa, sławy i nieśmiertelności, od namiętności, od iluzji i empirycznej osobowości, jako osiągnięcie nieznanego stanu spokoju i prawdy absolutnej.
"Hinduista ma w życiu cztery cele: rozkosz zmysłową (kama), zdobywanie dóbr ziemskich (artha), wypełnianie obowiązków obywatelskich i religijnych (dharma) i osiągnięcie wyzwolenia (moksza). Każdy z tych kolejnych celów jest lepszy od poprzedniego, to znaczy, że wyzwolenie jest najwyższym celem, do którego każdy powinien dążyć"16.

Hinduizm jest jednym z najstarszych i najbardziej złożonych systemów religijnych świata. Zarazem wciąż pozostaje religią żywą a nawet zyskuje nowe grono wyznawców - dobrym przykładem tej powolnej ekspansji terytorialnej jest sytuacja wyznaniowa Nepalu - jednego z krajów najbardziej nas interesujących bo na wskroś himalajskich. Podobnie jak buddyzm tybetański hinduizm obecny jest w codziennym życiu wyznawców będąc punktem odniesienia i wskazówką dla prawie każdej ludzkiej działalności. Charakterystycznymi cechami hinduizmu są jego "pojemność" - zdolność do przyswajania idei i wierzeń na pierwszy rzut oka sprzecznych, obecność systemu klasowego (warny i kasty), wiara w reinkarnację oraz bardzo bogate podstawy doktryny w postaci piśmiennictwa sakralnego: Wed, brahman, aranjak i upaniszad oraz gigantycznego dorobku powstajacych przez całe wieki komentarzy do tych tekstów. Ważne miejsce w świadomosci każdego hinduisty zajmują eposy: Mahabharata ze szczególnym naciskiem na Bhagavad Gitę i Ramajana - historie w nich opisane, postaci i przesłanie, które z nich wynika są naprawdę znane wszystkim - wykształconym jak i analfabetom. Kiedy przyglądamy się codziennym praktykom religijnym wydaje się, że trudno o równie politeistyczną wiarę - jednak pomimo obecności tysięcy bogów i bóstw z tego obrazu wyłaniają się trzy postacie najważniejsze. Są to tworzący tzw. trimurti bogowie Brahma, Sziwa i Wisznu (opisuję tu sytuację obecną, niektórzy bogowie pierwotnej postaci hinduizmu z upływem czasu tracili na ważności, pojawiały się nowe bóstwa, niektóre z nich ewoluowały zmieniając zakres spraw za które były odpowiedzialne).

W ramach trimurti zatem Brahma reprezentuje stworzenie, Wisznu trwanie a Sziwa zniszczenie świata. Kult Brahmy, pomimo wagi jaką pastać ta posiada, jest minimalny, natomiast wisznuizm i sziwaizm stanowią dwa główne nurty hinduizmu. Pierwszy z tych nurtów kładzie nacisk na znaczenie wcieleń boga Wisznu tzw. awatarów, z których najważniejsze wydają się być dwie postaci - Kriszna oraz Rama - bohaterowie niezwykle popularni zarówno w Indiach jak i w Nepalu. Kriszna jest jak wiemy postacią czczoną także w wielu ośrodkach w Ameryce i Europie. Wisznu jest bogiem pomagającym ludziom, walczącym ze złem, koncentrującym się na dobru świata. Przedstawiany jest jako postać z czterema ramionami trzymająca w rękach muszlę, dysk, lotos czy buławę. "Niebiańskim rydwanem" Wisznu jest Garuda - człowiek-ptak.
Sziwa ma naturę bardziej dwoistą, z jednej strony jest bogiem śmierci, z drugiej - płodności. Ważną postacią związaną z Sziwą jest jego małżonka - śakti - rodzaj siły, energii, pierwiastek żeński - Parwati, Durga lub nosząca naszyjnik z ludzkich czaszek Kali. W ikonografii charakterystycznymi cechami Sziwy są zwinięte włosy symbolizujące pielgrzyma, z których często tryska woda nawiązująca do roli boga w sprowadzeniu na ziemię świętego Gangesu. Rydwanem Sziwy jest byk Nandin. Na fotografii obok posąg Nandina z Majsuru na południu Indii. Synem Sziwy jest bardzo popularny w Indiach i Nepalu człowiek-słoń Ganeśa.

Życie i śmierć w hinduizmie są cykliczne a cykliczność tę determinuje karman - prawo, które na podstawie naszych uczynków decyduje o przyszłym wcieleniu. Popularne jest stwierdzenie, że "zbieramy to, co zasiejemy". Celem życia każdego hinduisty jest uwolnienie się kołowrotu wcieleń i połączenie duszy jednostkowej - atmana z "duszą wszechświata" - brahmanem. Jakie drogi ku temu prowadzą? Otóż najważniejsza i dostępną wszystkim wyznawcom ścieżką jest spełnianie swojej dharmy - zakresu obowiązków wynikającego z obecnego wcielenia, przynależności do klasy społecznej (warny) i kasty. Ważnym elementem niejako przyspieszającym ten proces może być asceza. Szczególny nacisk kładzie się na spełnianie rytuałów i wypełnianie powinności religijnych.