Łemkowie

Łemkowie, grupa etniczna zasiedlająca obszar Karpat od rzeki Osławy i Laborca na wschodzie po dolinę rzeki Poprad na zachodzie. Ukształtowana w długim procesie historycznym, podczas którego wchłaniała i asymilowała różne elementy etniczne. Na słabe na tym obszarze osadnictwo polskie, rozwijające się głównie w dolinach rzecznych, oraz grupy pasterskie wędrujące pasem Karpat od Bałkanów w XV i XVI w. napłynęła szeroka fala osadnictwa ruskiego.

Powstała w ten sposób grupa etnograficzna należąca do ukraińskiego obszaru językowego, lecz posiadająca wiele cech własnych, wyróżniających ją od grup sąsiednich (Rusinów Szlachtowskich czy Bojków). Wsie na terenie Karpat zakładane były na prawie wołoskim, dostosowanym do gospodarki pasterskiej. Charakterystyczne tylko dla Łemków są wsie łańcuchowe o układzie tzw. łanów leśnych.
Łemkowie zajmowali się zarówno pasterstwem, jak i rolnictwem, a przewaga którejś z tych dziedzin zależała od lokalnej sytuacji sprzyjającej bądź hodowli, bądź też uprawie roli. Pod względem religii Łemkowie należeli do obrządku wschodniego (prawosławni, patrz prawosławie, i grekokatolicy). Ludność ta samą siebie nazywała Rusnaki, nazwa Łemko pochodzi od słowackiego "lem", używanego w znaczeniu "tylko, ale", nie występującego w innych gwarach ukraińskich.

Praktycznie od wybuchu I wojny światowej Łemkowszczyzna stała się terenem nie tylko działań bojowych, ale i ostrej walki politycznej między Starorusinami a Ukraińcami. Rywalizacja ta toczyła się także w okresie międzywojennym, a rząd polski nie umiał zająć w tej sprawie konkretnego stanowiska.

Pod koniec wojny Łemkowszczyzna znalazła się w polu działania Ukraińskiej Powstańczej Armii (UPA), zbrojny ruch ukraiński popierali nacjonalistycznie nastawieni księża greckokatoliccy. W obliczu przeciągających się walk i działalności terrorystycznej na Łemkowszczyźnie, w kwietniu 1947, strona polska podjęła akcję pod kryptonimem Wisła, której celem było całkowite zlikwidowanie UPA. Równolegle z działaniami wojskowymi przeciw UPA całą ludność zamieszkującą te tereny przesiedlono do województw w zachodniej Polsce. Była to trzecia z kolei akcja przesiedleńcza na tym terenie: pierwsza miała miejsce w 1940 i wynikała z porozumienia Niemiec i Związku Radzieckiego, druga w latach 1944-1946 na podstawie umowy Polski z Ukraińską SRR o wzajemnej wymianie ludności.
Na terenach opuszczonych przez Łemków próbowano osiedlać repatriantów ze Związku Radzieckiego. Nowe osadnictwo rozwijało się jednak bardzo opornie. Po 1956 Łemkowie uzyskali możliwość powrotu na ziemie ojczyste i obejmowania gospodarstw dotąd nie zajętych przez osadników polskich. Wielu Łemków skorzystało wówczas z możliwości powrotu, wielu pozostaje nadal w województwach zachodnich.

ŹRÓDŁA:
1. „Multimedialna Encyklopedia PWN” ; 1998r.