Matura ustna z WOS-u

Wiedza o Społeczeństwie
Człowiek w społeczeństwie
1.Człowiek w społeczeństwie (człowiek jako istota społeczna, człowiek jako jednostka - tożsamość, mentalność, wartości, potrzeby, postawy, modele osobowości)
Człowiek jest istotą społeczną - dlatego też dla prawidłowego rozwoju istoty ludzkiej potrzebni są inni ludzie . Analizując rozmaite spojrzenia na naturę człowieka można zauważyć ścisły związek zachowania się jednostki , przyjętego przez nią systemu wartości , jej potrzeb , postaw i możliwości rozwojowych z wpływami środowiska , w którym żyje .
Psychologiczne koncepcje człowieka:
a) koncepcja behawiorystyczna - zachowanie człowieka jest sterowane przez środowisko, w którym istnieją różne bodźce stanowiące nagrody i kary; manipulowanie nimi modyfikujące zachowanie; działanie człowieka jest działaniem sprawnym, powoduje zmianę środowiska
b) koncepcja psychoanalityczna - siły napędowe zachowania (popędy, potrzeby) tkwią w człowieku, czego on jest świadom i stymulują one to, do czego człowiek dąży i czego unika; wychowanie - uspołecznianie decyduje o kształtowaniu popędów
c) koncepcja poznawcza - środowisko jest ważnym determinantem zachowania człowieka; człowiek odbiera informacje ze środowiska, przetwarza je, regulują one ludzkie czynności; są źródłem wiedzy o otaczającym świecie; człowiek nie jest biernym obserwatorem, lecz badaczem
d) koncepcja humanistyczna - człowiek jest pewną całością, dążącą do samorealizacji i rozwoju; aktualne doświadczenia kształtują działanie i przeżycia; w warunkach naturalnych jednostka i świat społeczny tworzą jednolity system
Osobowość - to zbiór cech (tożsamość, mentalność, uznawanie wartości, potrzeby, postawy, temperament, inteligencja, zdolności), które wyznaczają zachowanie człowieka
Tożsamość
a) osobista - to wizja własnej osoby, jaką człowiek ma; właściwości wyglądu, psychiki, zachowania przede wszystkim z punktu widzenia ich odrębności i niepowtarzalności u innych ludzi
b) społeczna - świadomość cech wspólnych z innymi osobami, należącymi do grupy, w której jednostka żyje; poczucie przynależności do grupy i dostrzeganie odrębności innych grup
Mentalność - system zasad, opartych na założeniach normatywnych, którymi człowiek kieruje się przy przetwarzaniu informacji o życiu społecznym
a) indywidualistyczna - człowiek jest odrębną, autonomiczną jednostką, której poczucie wartości zależy od sukcesów życiowych, i której działania realizują ustalony przez siebie cel i program, która ponosi odpowiedzialność za swoje czyny; stosunki społeczne mają charakter kontraktu; każdy człowiek ma prawo do tego, co sam potrafi zdobyć
b) kolektywistyczna - jednostka jest częścią społeczeństwa, jej poczucie wartości zależy od oceny innych; świat społeczny to układ stosunków między grupami, więź społeczna to identyfikacja z grupą, aktywność jednostek zależy od grupy; zbiorowość ustala prawa jednostki, zasada współodpowiedzialności
Wartości - cecha lub zespół cech właściwych danej osobie lub rzeczy, decydujących o jej zaletach
a) dionizyjskie - konsumpcja, komfort, wygoda, przyjemność, rozrywki
b) heraklesowe - dominacja nas innymi ludźmi, władza, sława
c) prometejskie - działania altruistyczne i pro-społeczne, walka z cierpieniem, złem, okrucieństwem
d) apolińskie - twórczość, poznawanie świata, rozwój nauki i sztuki
e) sokratyczne - poznawanie i rozumienie samego siebie, samodoskonalenie, samokształcenie
Potrzeby - brak czegoś, co wprowadza organizm w niepożądany stan, który staje się motywacją do działania w kierunku odpowiedniej zmiany tego stanu, czyli zaspokojenia potrzeby
a) biologiczne - pożywienia, oddychania, łaknienia, unikania bólu, ruchu, odbierania bodźców wzrokowych, słuchowych, dotykowych
b) psychiczne - bezpieczeństwa, miłości, uznania, afiliacji, osiągnięć, piękna, aprobaty społecznej, poznawania, pomagania innym
Postawy - pod tym mianem rozumie się zwykle zespół stosunkowo trwałych przekonań i nastawień do danego przedmiotu oraz tzw. dyspozycji (skłonności ) do zachowań wobec tego przedmiotu . Przedmiotem tym może być zarówno rzecz , jak i osoba , grupa ludzi ( np. klasa , warstwa , społeczeństwo ) , a także zjawiska niematerialne - koncepcje polityczne czy symbole .
Stereotyp - rodzaj postawy wobec rzeczywistości społecznej, w której element poznawczy jest specyficznie zdeformowany; wiedza o przedmiocie postawy jest nabywana niezależnie od osobistych doświadczeń jednostki
Temperament - zespół względnie stałych cech psychicznych charakteryzujących dynamikę emocjonalnego życia człowieka, procesów poznawczych i zachowania się; cechy to m.in. siła reakcji na bodźce, impulsywność
Inteligencja - swoisty zespół zdolności umysłowych umożliwiających jednostce sprawne korzystanie z nabytej wiedzy oraz skuteczne zachowanie się w nowych warunkach i wobec nowych wydarzeń
Zdolność - własności istot żywych przejawiające się w skutecznym wykonaniu określonych czynności
Modele osobowości:
a) autorytatywna - postrzeganie ludzi jako silnych i dominujących lub słabych i podporządkowujących się; uległość wobec autorytetów, ślepe posłuszeństwo, silna potrzeba ładu i porządku, niechęć do krytycyzmu, kierowanie się przesądami, stereotypami, uprzedzeniami; wrogość i agresywność wobec starszych
b) demokratyczna - postrzeganie ludzi jako wzajemnie równych, kieruje własnym losem i odpowiada za własne czyny, niezależność w sądach i zachowaniu; akceptacja i zrozumienie dla innych, tolerancja, empatia, życzliwość, akceptacja rzeczywistości
2.Grupy społeczne (struktura, klasyfikacja grup społecznych)
Grupa społeczna - zbiorowość składająca się z minimum 3 osób powiązanych ze sobą więziami społecznymi, najczęściej o charakterze instytucjonalnym, powołanym do realizacji założonych celów, posiadającą wspólne wartości oraz oddzielną od innych grup zasadę odrębności .
Cechy grupy społecznej : - struktura
- wartości
- odrębność
- celowość
Klasyfikacja grup społecznych .
Do najczęściej stosowanych kryteriów klasyfikacji grup społecznych należą : wielkość i struktura grupy , stopień trwałości więzi łączących grupę , rodzaj więzi , organizacja grupy społecznej , charakter członkostwa , rodzaj solidarności panujący w grupie .
Wielkość i struktura grupy :
- grupy małe od kilku do kilkunastu osób , np. klasa , grupa rówieśników
- grupy duże ( istnieje w nich struktura nadrzędna , łącząca podrupy wchodzące w skład dużej grupy społecznej ) np. szkoła , partia polityczna
b) Stopień trwałości więzi łączących grupę .
- krótkotrwałe np. szkolna klasa
- trwałe - istnienie grupy przekracza czas trwania ludzkiego życia np. naród , wyznawcy religii
c) Rodzaj więzi :
- grupy pierwotne - łączy je więź osobista np. rodzina , naród
- wtórne - grupy powołane do realizowania określonego zadania np. partia polityczna , wojsko
d) Organizacja grupy :
- grupy nieformalne - powstają żywiołowo , kierowane są przez swych przywódców , np subkultury młodzieżowe
- formalne - powstają w wyniku odgórnych decyzji , posiadają przepisy wewnętrzne , np partia
e) Charakter członkostwa :
- członkostwo automatyczne , niezależne jest od naszej woli np. naród , rodzina
- członkostwo ekskluzywne ( elitarne ) np. partia
- członkostwo inkluzywne ( otwarte ) , np. kibice
f) Rodzaj solidarności panującej w grupie - pozwala podzielić grupy na te , z którymi czujemy się związani ( ?nasze? ) oraz obce , zewnętrzne , obojętne emocjonalnie lub nawet wrogie .
3.Rodzina jako podstawowa grupa społeczna (funkcje rodziny, typy rodzin, patologia rodzin)
Rodzina - jest to podstawowa grupa pierwotna złożona z małżonków i dzieci oraz ogółu krewnych każdego z małżonków . Istotą rodziny są dwa rodzaje więzi społecznych tj. małżeńska i rodzicielska . O istnieniu rodziny oprócz związku dwóch osób o odmiennych płciach decyduje także pokrewieństwo , między jej członkami . Wyróżniamy dwie linie pokrewieństwa : - wstępna ( rodzice , dziadkowie i potomkowie )
- zstępna ( rodzice , dzieci ,wnuki )
Funkcje rodziny :
Materialno - ekonomiczna - z tego punktu widzenia rodzina zaspokaja potrzeby materialne osób wchodzących w jej skład . Zwykle w każdej rodzinie znajdują się osoby , które swoją aktywność życiową kierują na zdobywanie środków potrzebnych do jej przetrwania i stanowią przez to materialny filar ( podstawę ) jej funkcjonowania .
Opiekuńcza - polega na tym , że rodzina troszczy się o osoby wchodzące w jej skład , które ze wzgledu na wiek lub stan zdrowia nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb .
Prokreacyjna - jej celem jest spłodzenie potomstwa i zapewnienie mu odpowiednich warunków do życia i wychowania .
Seksualna - polega na możliwości realizacji potrzeb płciowych jednostek . Jak już wcześniej była o tym mowa , rodzina jest akceptowanym społeczniemiejscem zaspokajania potrzeb płciowych .
Kontrolna - rodzina kontroluje zachowanie swoich członków , wymuszając zgodne z normami społecznymi .
Socjalizacyjna - odbywa się na dwóch płaszczyznach : - wychowanie potomstwa ; - wzajemne dopasowywanie się małżonków . Pierwszy z tych wymiarów ma szczególne znaczenie dla społeczeństwa , gdyż dzięki wychowaniu w rodzinie jednostka uczy się zasad rządzących życiem społecznym , poznaje podstawowe wartości i normy zachowania .
Kulturalna - jest ściśle związana z funkcją socjalizacyjną . Jej celem jest zapoznanie młodego pokolenia ze wzorami kulturowymi obowiązującymi w konkretnym społeczeństwie oraz z jego dziedzictwem kulturowym .
Rekreacyjno - towarzyska - pozwala na zaspokojenie potrzeby kontaktu z innymi ludźmi oraz na wypoczynek .Bliskie kontakty między ludźmi stwarzają możliwość odreagowania stresów i napięć towarzyszących codziennej aktywności człowieka .
Funkcja klasowa - niekiedy w rozważaniach na temat rodziny zwraca się uwagę na to , że jest ona miejscem wyznaczającym dzieciom miejsce w strukturze społecznej . Rodzaj wychowania , przykład rodziców , ich status społeczny i posiadane wykształcenie rzutują na sposób wychowania dzieci i w poważny sposób decydują o ich dalszych losach życiowych. Wpływ ten jest widoczny chociażby w często zdarzającym się zjawiskudziedziczenia przez dzieci zawodów , a przez to i pozycji społecznej rodziców .
TYPY RODZIN
Do pierwszego , podstawowego kryterium podziału rodzin należy ilość partnerów ( współmałżonków ) : monogamiczny ( dwoje partnerów ) i poligamiczny ( większa ilość partnerów ). Drugi z tych typów może występować w dwóch odmianach : jako związek między jednym mężczyzną i wieloma kobietami ( poliginia ) oraz związek jednej kobiety z wieloma mężczyznami ( poliandria ) . Drugim możliwym kryterium podziału jest zakres wybierania małżonków . Jeśli małżeństwo zawierane jest w obrębie jednej ( własnej ) zbiorowości , to takie małżeństwo nazywamy endogamicznym . Natomiast związki zawierane bez wzgledu na przynależność partnerów , to małżeństwa egzogamiczne . Trzecie kryterium to hierarchia poważania i wewnątrzrodzinnej władzy .Małżeństwa ( rodziny ), w których pełnia władzy należy do mężczyzny noszą nazwę patrialchalnych . Z kolei małżeństwa z dominującą rolą kobiety ( matki i żony ) to małżeństwa matrialchalne . Ostatnim , piątym możliwym kryterium podziału małżeństw jest miejsce zamieszkania małżonków po ślubie . Jeśli małżonkowie zamieszkują w domu męza to mamy do czynienia z patrylokatem , a jeśli w domu żony - matrylokatem.
PATOLOGIA RODZIN
- konflikty spowodowane odmiennością osobowości współmałżonków
- konflikty międzypokoleniowe
- nadużywanie alkoholu
- zdrada małżeńska
- wychowywanie dzieci w niepełnych rodzinach
4.Społeczeństwo (struktura społeczna, klasy i warstwy społeczne, socjalizacja, społeczeństwo obywatelskie)
Pojęcie społeczeństwo odnosi się w większości przypadków do liczby zbiorowości , których członków łączy coś wspólnego . W socjologi wyróznia się 3 pojęcia :
zbiorowość - są to ludzie żyjący na określonym obszarze , których łaczą bardziej lub mniej trwałe stosunki i więzi społeczne , np. mieszkancy jednego bloku
społeczność - jest to zbiorowość , w której wystepują stosunkowo trwałe więzi miedzy ludźmi . Wyrózniamy społeczność lokalną - grupa ludzi zamieszkujących wieś , osiedle , regionalną - grupa ludzi zamieszkujących jedno województwo , społeczność światowa - ludzie róznych państw .
społeczeństwo - jest to duża wyraźnie wyodrębniona społeczność , która stanowi pewien zamkniety układ , mający wyspecjalizowane instytucje ( ekonomiczne , polityczne , kulturalne ) integrujące mniejsze społeczności i zbiorowości wchodzące w jej skład .
Struktura społeczna jest to zbiór elemantów z których składa się społeczeństwo oraz jest to układ między tymi elementami .
Elemementy struktury społecznej :
-str. klasowa
-str. warstwowa
-str. zawodowa
-str. demograficzna
Społeczeństwa, w których występuje struktura ,która ma swój kształt
i funkcjonuje nazywamy morficznym . Społeczeństwo nie posiadające struktury nazywamy amorficznym .
Socjalizacja - bezwiedny proces przystosowania się człowieka do życia społ., polegający na przejmowaniu wartości, norm i wzorów zachowań obowiązujących w danej zbiorowości.
Społeczeństwo obywatelskie - (społeczeństwo cywilne), społeczeństwo, w którym jest ograniczona do minimum ingerencja władzy polit. w życie obywateli; obywatele z własnej inicjatywy tworzą odpowiadające ich potrzebom formy życia gosp., społ. i kulturalnego.
5.Naród i jego cechy
Naród, utworzona w procesie historycznym trwała wspólnota ludzi, która powstała w wyniku współżycia jednostek, rodzin i grup w określonych warunkach przyrodniczo-biologicznych oraz ukształtowała rozumiane przez siebie i przekazywane z pokolenia na pokolenie:1) potrzeby, emocje i wyobrażenia;2) ich artykulację - język (zarówno w wąskim, jak i szerokim tego słowa znaczeniu);3) środki i sposoby ich zaspokajania, nadając im swoisty dla własnego poznania sens kulturowy.Wspólnota potrafi chronić swą integralność tak przed zagrożeniami zewnętrznymi, jak i wewnętrznymi, a tym samym dąży do utworzenia państwa na zajmowanym przez siebie terytorium, w sytuacji zaś utraty państwowości umie pielęgnować i rozwijać więzi (obyczaje, język, kulturę itp.) i zmierza bądź to do odzyskania niepodległości, bądź też do zapewnienia sobie politycznych gwarancji autonomii bytu narodowego, jeśli została zmuszona do emigracji poza tereny, na których jako naród się ukształtowała.
W zależności od tego jakich swer życia narodu dotyczą cechy można wyróżnić 3 koncepcje :
- antropologiczną
- polityczną
-ekonomiczną
Ad1. Cechy narodu według tej koncepcji :
- wspólny język ojczysty ( na jego podstawie naród jest określany jako wspólnota etniczno - językowa.
- wspólne terytorium narodowe - kształtuje się ono w procesie historycznym na gruncie naturalnych stosunków geograficznych.
- wspólnota więzi kulturowych , wspólna kultura narodowa obejmuje : tradycję , obyczaje , kulturę ludową , psychikę , charakter narodu .
- świadomość narodowa ?????
Ad2. Zakłada ona podporządkowanie grupy ludzi do tej samej władzy politycznej oraz dążenie do utworzenia własnego państwa .
Ad3. Zakłada , że naród to wspólnota ludzi należących do jednego systemu ekonomicznego , obejmująca majątek i gospodarkę narodową
6.Prawa człowieka i ich ochrona (systemy ochrony praw człowieka, przyczyny łamania praw człowieka)
Prawa człowieka, zespół praw i wolności, które przysługują każdemu człowiekowi bez względu na rasę, płeć, język, wyznanie, przekonania polityczne, pochodzenie narodowe i społeczne, majątek itp. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój.Wyrazem respektowania tak rozumianych praw są akty prawne w postaci konstytucji, ustaw, umów międzynarodowych i deklaracji organizacji międzynarodowych. Uznaje się je za wartości uniwersalne i równocześnie chroni się je, uznając za cenne dla człowieka i ludzkości. Kształtowały się od czasów oświecenia wraz z rozwojem nowoczesnych prądów myślowych.Po raz pierwszy potwierdzono istnienie naturalnych praw jednostki w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 (Wielka Rewolucja Francuska). W XX w. przyjęto zasadę, że respektowanie bądź nierespektowanie praw jednostki nie jest wewnętrzną sprawą poszczególnych państw, ale także społeczności międzynarodowej.Podstawę prawną dla ochrony praw człowieka stworzyły dwa dokumenty: Karta Narodów Zjednoczonych uchwalona w 1945 i Powszechna Deklaracja Praw Człowieka uchwalona w 1948 przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. W Deklaracji do podstawowych praw zaliczono: wolność, równość, prawo do pracy, ochrony prawnej, azylu, posiadania obywatelstwa, ochrony społecznej, do nauki, zakładania rodziny.W 1966 Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło dwa międzynarodowe pakty praw: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych. Obydwa weszły w życie w 1976, kiedy to uzyskały wymaganą liczbę 35 ratyfikacji (obecnie ponad 100).Obok nich ONZ uchwaliła ponad 60 konwencji szczegółowych przyjętych w ramach Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) i UNESCO. Istnieją też regionalne systemy ochrony praw człowieka, jak np. podpisana w 1950 w Rzymie przez członków Rady Europy Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, która weszła w życie w 1953.W 1961 państwa członkowskie Rady Europy wprowadziły Europejską Kartę Socjalną. Instytucjami służącymi ochronie praw człowieka są: Komitet Praw Człowieka ONZ, Europejska Komisja Praw Człowieka, Europejski Trybunał Praw Człowieka i Komitet
Przyczyny łamania praw człowieka są bardzo różne. Wynika to przede wszystkim z odmienności, różnic dzielących poszczególne kraje. Jednakże prawa człowieka łamane są celowo. W wielu przypadkach wybiera się tą drogę jako tzw. mniejsze zło. Doskonałym przykładem są kary śmierci w USA. Każdy ma prawo do życia a jednak sądy w niektórych stanach np. Teksasie łamią je i skazują podsądnych na karę śmierci. Nie jest to jednak widzimisie sędziów a skuteczna walka z wzrastającą przestępczością.
W innych państwach łamie się inne prawa. Przykładowo w krajach o totalitarnym systemie rządów tj. Chiny, Kuba, Indonezja i Korea Północna państwo nie ingeruje w życie i działalność obywateli dopóki ci egzystują według jego wyznaczników. Najczęściej łamane jest w takich sytuacjach prawo do wolności osobistej i wolności słowa. Władze nie tolerują oporu, upomnień ludzi o swoje prawa czy wolnej prasy. Więc niszczą to w bardziej lub mniej oficjalny sposób. Przez ww. sytuacje powstał nowy termin na więźnia, którego zamknięto właśnie za powyższa działalność więzień sumienia.
W państwach islamskich jeszcze inaczej łamie się prawa człowieka a w szczególności kobiet. Które podobnie jak w państwach azjatyckich czy nawet w USA jeszcze nie tak dawno były zredukowane do roli gospodyni domowej. W państwach azjatyckich tj. Japonia przyczyną była wielowiekowa tradycja, ale w USA tylko stereotypy. W przypadku styczności kobiety z działalnością zawodową to nawet dziś są one gorzej traktowane od mężczyzn. Przejawia się to w trudności otrzymania stanowisk kierowniczych bądź to otrzymywaniu niższych profitów za tą samą pracę co mężczyźni.
Rażącym łamaniem praw człowieka-dziecka jest sytuacja w biedniejszych krajach Afrykańskich. Tam młodzi ludzie przyszli obywatele nie mają możliwości edukacji. Spowodowane jest to ciągłą walką na najwyższych szczeblach władzy, która zajęta własnymi problemami nie robi nic dla swoich obywateli. Innymi przyczynami są również: walki pomiędzy plemionami, brak wykwalifikowanej kadry i przede wszystkim szkół, które mieszczą się od siebie w znacznych odległościach wystarczających, aby rodzic nie chciał wysyłać tam potomstwa. Faktem jest również istnienie innych ważniejszych problemów takich jak na przykład niemożność wyżywienia obywateli.
Ostatnią przyczyną są nierówności w traktowaniu się państw, ale tu już największe znaczenie ma polityka. Wielkie potęgi militarne mają znaczy wpływ na działalność międzynarodowych komisji i parlamentów, które wydają coraz to nowe prawa odnoszące się do różnych dziedzin życia ludzkiego. Ciekawym jest to, że obowiązkami wynikającymi z tych powyższych ustaw są obarczone państwa borykające się z wieloma innymi problemami. W czasie, gdy wielkie potęgi dalej łamią te same prawa i nie robią żadnych wysiłków, aby swoją sytuacje zmienić.
Polityka jako zjawisko społeczne
7.Polityka jako zjawisko społeczne (koncepcje polityki)
Polityka jest to ogół działań związanych z dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy , jej wykonywaniem oraz wytyczniem kierunków rozwoju państwa w różnych dziedzinach . Pojęcie to wywodzi się z języka greckiego ?politike? co oznacza ? sztuka rządzenia państwem ?.
Koncepcje polityki
Najstarsza koncepcja polityki zawiera jej ogólne znaczenie. Zgodnie z nim polityka to samodzielna działalność kierownicza . Koncepcja dyrektywno - organizatorska określa , że jest to sztuka dokonywania wyboru celów i podejmowania decyzji w skali państwowej oraz skutecznej ich realizacji . Z koncepcji politologicznej wynika , że jest to zorganizowana działalność mająca na celu zdobycie i utrzymanie władzy. Koncepcja socjologiczna uznaje politykę za sferę realizacji potrzeb i interesów społecznych . Koncepcja konsensualna określa ją jako sztukę rozstrzygania konfliktów na drodze kompromisu .Koncepacja konfliktowa uznaje politykę za sposób rozstrzygania konfliktów w drodze walki . Natomiast koncepcja regulacyjno - represyjna przedstawia politykę jako strefę legalnego stosowania przymusu .
Tak więc strefa polityki obejmuje swoim zasięgiem następująca zjawiska społeczne : instytucje polityczne ( państwo , partie polityczne ) , stosunki polityczne związane z walką o władzę , z jej utrzymaniem oraz sprawowaniem , świadomość społeczną , idee i wartości polityczne , interesy dużych grup społecznych oraz opinię publiczną .
8.Władza jako zjawisko społeczne
Władza to zdolność podejmowania i realizowania decyzji , niezależnie od woli ludzi , których dotyczy .Oznacza to możność narzucania i wykonywania decyzji tak , aby ludzie zachowywali się w sposób pożądany i oczekiwany . Dlatego władza jest wyposażona w zalegalizowane środki przymusu fizycznego i ekonomicznego . Politologia odróżnia władzę polityczną od władzy ekonomicznej. Władza polityczna to władza państwowa , której podmiotami są instytucje polityczne występujące w danym państwie i dysponujące środkami przymusu ( np. Organy władzy i administracji państwowej ) Posiadanie środków produkcji daje ich dysponentom władzę ekonomiczną , a tym samym możność wpływania na tych , którzy nie mają środków produkcji i są zmuszeni do pracy .Z wcześniejszych rozważań wynika , że władza jest skutkiem stosowania zalegalizowanego przymusu , przemocy i sankcji karnych . Taki typ władzy określany jest mianem władzy jako siły . Jaednak władza może się również opierać na dobrowolnej akceptacji społecznej spowodowanej uznaniem jej autorytetu lub legalności .Ten typ władzy określany jest mianem władzy jako autorytetu . We współczesnym państwie upowszechnił się trójpodział władzy wg. Monteskiusza na władzę ustawodawczą ( legislatywę - tworzącą prawo ) , władzę wykonawczą ( egzykutywę - realizującą prawo ) i władzę sądowniczą ( judykatywę - obsługującą prawo ). Po II wojnie światowej upowszechniło się pojęcie ? czwarta władza? , którym określa się środki masowej informacji i opinię publiczną. W zalezności od systemu prawnego państwa mogą istnieć formalne i nieformalne ośrodki władzy .
Państwo organizatorem życia społecznego
9.Państwo i jego cechy (cechy państwa, typy i formy państwa)
Państwo - jest polityczną organizacją społeczną wyposażoną w suwerenną władzę , jest także organizacją terytorialną i przymusową , czyli przynależność do państwa jest sformalizowana .
Cechy państwa :-suwerenność - ma ona wymiar wewnętrzny , co oznacza , że władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i wymiar zewnętrzny , co oznacza , że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw .
- terytorium - czyli obszar lądowy , przestrzeń powietrzna , wody terytorialne , placówki dyplomatyczne .- władza - to organy państwa , które działają w sposób bezpośredni i sprawczy oraz są wyposażone w środki przymusu . - ludność - czyli obywatele , oraz cudzoziemcy na stałe zamieszkujący w państwie nie posiadający obywatelstwa .
Obywatelstwo - jest to więź prawna łącząca osobę fizyczną z państwem . Stosowane są dwie podstawowe zasady nabycia obywatelstwa przy urodzeniu : -zasada krwi - oznacza , że dziecko nabywa obywatelstwo rodziców . -zasada prawa ziemi oznacza , że człowiek nabywa obywatelstwo państwa , w którym się rodzi .
Typy państwa
Do wyróżnienia typu państwa najczęściej używane jest kryterium dominującego sposobu produkcji oraz charakteru stosunków społecznych.
Z tego punktu widzenia wyróżnia się państwa :
a) niewolnicze
b)feudalne
c)kapitalistyczne
d)socjalistyczne
Inny sposób klasyfikacji został zaproponowany przez D. Bella , który posługując się kryterium charakterystyki społeczeństw , wyróznił trzy grupy państw :
- preindustrialne
- industrialne
-postindustrialne
Po upadku systemu komunistycznego mówi się o istnieniu wysoko i słabo rozwiniętych , lub też rozwiniętych i rozwijających się państw kapitalistycznych.
Formy państwa :
ze względu na formy rządów , czyli struktury organów państwa i stosunków panujących między nimi wyróżniamy :
- monarchię ( reprezentantem jest władca sprawujący władzę w zasadzie dożywotnio )
- republikę ( organy państwa - jednoosobowe lub kolegialne - są powoływane na określony czas w drodze wyborów .
Monarchie mogą być nieograniczone (absolutne) lub ograniczone ( parlamentarne ) a republiki : demokratyczne i autorytarne .
ze wzgledu na ustrój polityczny wyróżniamy :
- państwa demokratyczne - ( pluralistyczne społeczeństwo wpływa na skład organów sprawujących władzę i ich sposób działania )
- państwa autorytarne (istnieje ograniczony pluralizm i zawężony wpływ społeczeństwa na organy sprawujące władzę , np. Polska Piłsudzkiego , Portugalia Salazara )
- państwa totalitarne ( brak pluralizmu , kontrola przez państwo wszelkich dziedzin życia publicznego , a nawet sfer ściśle prywatnych , np. III Rzesza , ZSRR )
c) ze względu na system polityczny wyróżniamy formy państwa :
- parlamentarnego ( rząd powoływany przez głowę państwa , musi posiadać poparcie parlamentu , przed którym ponosi odpowiedzialność )
- prezydenckiego ( silna pozycja prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych ,odpowiadającego za politykę zagraniczną , będącego zwierzchnikiem sił zbrojnych )
- mieszanego (stanowi połączenie systemu parlamentarnego i prezydenckiego )
- parlamentarno - komitetowego (opiera się na zasadzie jednolitości władzy państwowej , której najwyższym organem jest parlament )
d) ze względu na strukturę terytorialną wyróżniamy :
- państwa unitarne ( wew. jednolite , w których jednostki administracji lokalnej są podporządkowane organom centralnym i nie posiadają politycznej samodzielności )
-państwa złożone (składające się z części ,które mają pełny lub ograniczony zakres suwerenności) . Państwa złożone mogą występować w postaci unii personalnej ( związek dwóch lub więcej państw połączonych tylko osobą głowy państwa ) , uni realnej ( związek dwóch lub więcej państw mających wspólną głowę państwa ,politykę zagraniczną , wojsko i finanse , np. Polska i Litwa po 1569r. )
-państwo federacyjne ( państwo związkowe mające własne organy federalne , którym poszczególne państwa fedaralne przekazują część praw suwerennych .)
- państwa konfederacyjne ( związek państw powołanych w celu realizacji określonych zamierzeń ).
10.Funkcje współczesnego państwa
Państwo - jest polityczną organizacją społeczną wyposażoną w suwerenną władzę , jest także organizacją terytorialną i przymusową , czyli przynależność do państwa jest sformalizowana .
Cechy państwa :-suwerenność - ma ona wymiar wewnętrzny , co oznacza , że władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i wymiar zewnętrzny , co oznacza , że państwo jest organizacją niezależną w podejmowaniu decyzji od innych państw .
- terytorium - czyli obszar lądowy , przestrzeń powietrzna , wody terytorialne , placówki dyplomatyczne .- władza - to organy państwa , które działają w sposób bezpośredni i sprawczy oraz są wyposażone w środki przymusu . - ludność - czyli obywatele , oraz cudzoziemcy na stałe zamieszkujący w państwie nie posiadający obywatelstwa .
Obywatelstwo - jest to więź prawna łącząca osobę fizyczną z państwem . Stosowane są dwie podstawowe zasady nabycia obywatelstwa przy urodzeniu : -zasada krwi - oznacza , że dziecko nabywa obywatelstwo rodziców . -zasada prawa ziemi oznacza , że człowiek nabywa obywatelstwo państwa , w którym się rodzi .
Funkcje państwa - to całokształt jego działalności w określonej swerze życia społecznego
Państwo spełnia dwie podstawowe funkcje -wewnętrzną - występuje w każdym państwie , polega ona na zapewnieniu porządku i bezpieczeństwa w kraju . Jest realizowana przez organy administracji państwowej , policję i wymiar sprawiedliwości . - zewnętrzną - polega na zabezpieczeniu interesów państwa na arenie międzynarodowej . Służy jej utrzymywanie sił zbrojnych oraz działalność dyplomatyczna. Funkcja ta zmienia się ponieważ większe znaczenie zyskuje współpraca regionalna państw . Szczegółowe funkcje państwa :
-gospodarczo-organizatorska - polega na stwarzaniu warunków dla działalności gospodarczej . W państwach liberalnych sprawdza się do polityki podatkowej . Niskie podatki sprzyjają inwestowaniu .Utrzymywanie silnej pozycji i waluty krajowej . W państwach o ambicjach szerszego ingerowania w ekonomię , polityka państwa polega na tworzeniu nowych miejsc pracy poprzez inwestowanie w określone dziedziny wytwórczości np. w infrastrukturę , w interwencyjny skup towarów rolnych . - kulturalno-oświatowa - polega na finansowaniu przez państwo szkolnictwa publicznego oraz na dofinansowywaniu ambitnej twórczości , teatralnej , filmowej oraz dbałość o dziedzictwo kulturowe. Utrzymywanie muzeów , konserwacja , zabytków. - socjalna - polega na pomocy najuboższym i bezrobotnym w formie zasiłków , rent oraz rzeczowej pomocy społecznej. Do tej funkcji zalicza się również działalność społeczną służby zdrowia i programy szkoleń dla bezrobotnych.
11.Systemy polityczne państwa (parlamentarny, parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, kanclerski, parlamentarno-komitetowy, prezydencki, mieszany)
System polityczny - jest to ogół organów państwowych , partii politycznych w organizacji grup społecznych uczestniczących w działaniach politycznych danego państwa wraz z generalnymi zasadami i normami regulującymi ich działalność.
Systemy polityczne - parlamentarny -charakteryzuje się przewagą parlamentu nad władzą wykonawczą . Rząd powoływany jest przez parlament i jest przed nim odpowiedzialny . Parlament w każdej chwili może odwołać rząd .Prezydent powoływany jest przez parlament lub inne ciało przedstawicielskie , np. w Niemczech przez Zgromadzenie Związkowe . Kompetencje głowy państwa ograniczają się do funkcji reprezentatywnej , oraz do udziału w pewnych formalnych procedurach np. prezydent powierza premierowi misję utworzenia rządu .W ramach systemu parlamentarnego wyróżniamy warianty : 1. parlamentarno - gabinetowy , występuje w demokracjach o dużym rozdrobnieniu politycznym . Aby mógł być powołany rząd przez parlament musi się nawiązać koalicja składająca się z co najmniej z dwóch partii . 2 gabinetowo-parlamentarny - polega na przewadze rządu na parlamentem GB
3.kanclerski -charakteryzuje się bardzo silną pozycją kanclerza jako szefa rządu . N A
4.parlamentarno - komitetowy - polega na tym , iż rząd jest traktowany jako komitet wykonawczy parlamentu . - prezydencki - charakteryzuje się silną pozycją prezydenta , jest on równorzędny z parlamentem . Jest głową państwa i szefem administracji . Odpowiada za politykę zagraniczną i jest zwierzchnikiem sił zbrojnych . Powołuje wszystkich członków rządu . Nie odpowiada przed parlamentem , stan oskarżenia może być postawiony przez kongres w przypadku złamania prawa .USA
12.Zasady ustrojowe współczesnego państwa (państwo prawa, państwo prorogatywne, zasada suwerenności, pluralizm i monizm polityczny)
Wyróżnia się dwie zasady funkcjonowania państwa : - państwo prawa - jest to państwo konstytucyjne , czyli państwo praworządne , w którym stosunki między organami państwowymi a obywatelami i ich organizacjami są określone przez stabilne normy prawne .W państwie prawnym najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmuje ustawa , która obok konstytucji jest najważniejszym aktem regulującym na zasadnie wyłączności sytuację prawną obywateli ,kompetencje i tryb działania organów państwa i budżet państwa . Granicą działania państwa prawnego są prawa człowieka . W procesach decyzyjnych obowiązuje zasada większości , jednocześnie respektowane są prawa mniejszości .
PRAWNE GWARANCJE RZĄDÓW PRAWA : - ustrojowe ( podział władzy , legalnie i swobodnie działająca opozycja , niezawisłość sądów)
-legislacyjne (hierarchia aktów prawnych , nadrzędność konstytucji ) - proceduralne -prawa oskarżonego w procesie karnym , domniemanie niewinności oskarżonego , zasada odpowiedzialności indywidualnej. Cechy państwa prawa : - równość wobec prawa , -pewność prawna ,- zabezpieczenie wolności - podział władzy (egzekutywa , legislatywa i sądownictwo )
Pluralizm :?różnorodność w wielości?, właściwy dla państwa demokratycznego. Termin ?pluralizm polityczny? zakłada istnienie różnorodnych sił politycznych konkurujących w ramach przyjętym w danym państwie reguł gry. Dla pełnej realizacji pluralizmu politycznego w danym państwie jest niezbędne występowanie zróżnicowania interesów w otoczeniu systemu politycznego, a zwłaszcza w społeczeństwie i gospodarce.
Monizm : typowy dla państwa totalitarnego i częściowo także dla państwa autorytarnego. Jego podstawowym założeniem jest usiłowanie kierowania wszystkimi działaniami społecznymi z jednego centrum. Współzależności organizacyjne pozwalają na przekazywanie z centrum decyzyjnego (wódz, grupa osób, partia polityczna) poleceń do dowolnej komórki każdej organizacji społeczeństwa
13.Podstawowe formy regulacji prawnej (konstytucja, prawo wyborcze, system partyjny)
Konstytucja - pochodzi z języka łacińskiego constituale , co oznacza urządzać , ustanawiać . Jest najważniejszym aktem prawnym w państwie . Utożsamiana jest z ustawą zasadniczą , która różni się od innych ustaw : a) szczególną mocą prawną , tzn. że konstytucja zajmuje najwyższe miejsce w systemie źródeł prawa : - nie ma w państwie norm prawnych , które byłyby nadrzędne , lub równorzędne normom zawartym w konstytucji -normy zawarte w innych aktach prawnych nie mogą być sprzeczne z przepisami konstytucji . b) szczególną treścią , oznacza to , że ustawa ta reguluje podstawowe kwestie dla państwa i społeczeństwa . c) specjalnym trybem jej uchwalania i zmiany , oznacza odmienną procedurę od stosowanej przy uchwalaniu i zmianach .
System partyjny, układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw. Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.
Współcześnie w państwach demokratycznych partie polityczne pełnią kilka funkcji:
1) kształtują opinię społeczną, propagując programy partyjne;
2) wyborczą, budując program polityczny, selekcjonując kandydatów i organizując wybory;
3) rządzenia, realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. opozycji politycznej.
Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:
1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),
2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),
3) wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów
14.Ustrój polityczny współczesnych państw (państwo demokratyczne, totalitarne, system partyjny)
demokracja- to rządy większości przy poszanowaniu praw mniejszości . Współczesne demokratyczne państwo jest państwem prawa , realizującym , w szczególności zasady : - suwerenności narodu i podziału władzy . Warunkiem demokracji jest powszechne prawo wyborcze musi mu towarzyszyć wolność słowa , zrzeszania się i konkurowania w walce o władzę . Dla prawidłowego funkcjonowania demokracji ważne jest istnienie odpowiedniej struktury społecznej . Wśród czynników służących demokracji jest również poziom rozwoju gospodarczego. Względny dobrobyt wpływa na łagodzenie napięć społecznych , kształtowanie stosunków politycznych opartych na kompromisie .
Totalitarne - oznacza pełną kontrolę państwa nad działaniami społeczeństwa i poszczególnych jednostek . Interes państwa i jego cele dominują nad interesem jednostki i życiem osobistym. Władza państwowa jest zmonopolizowana , skupiona w rękach jednej partii np. komunistycznej lub masowego ruchu politycznego np. faszystowskiego .Przykładem jest państwo typu Stalinowskiego i III Rzesza Niemiecka
Autorytaryzm - jest koncepcją sprawowania władzy opartą na idei szeroko rozumianego autorytetu społecznego ( silna władza wykonawcza ). Udział obywateli w życiu politycznym ma charakter rytualny i jest ściśle kontrolowany .Autorytaryzm rozwija się przede wszystkim tam , gdzie społeczeństwo jest mało aktywne politycznie.
15. Systemy polityczne wybranych państw współczesnych (jedno wybrane)
- Stany Zjednoczone
- Francja
- Niemcy
- Wielka Brytania
- Monarchie i republiki we współczesnym świecie
- Współczesne reżimy dyktatorskie
- Systemy polityczne państw sąsiadujących z Polską
W Wielkiej Brytanii istnieje system dwupartyjny; gł. rolę w życiu polit. odgrywają: Partia Konserwatywna i Partia Pracy; trzecią partią o charakterze ogólnonar. reprezentowaną w parlamencie jest Socjalliberalna Partia Demokratyczna (tzw. liberalni demokraci); ponadto w Szkocji i Walii umiarkowane poparcie uzyskują partie regionalne: Szkocka Partia Narodowa i Walijska Partia Narodowa; działa też wiele partii o marginalnym znaczeniu, m.in. Partia Spółdzielcza (zał. 1917, współpracująca z Partią Pracy), Partia Zielona (zał. 1973 jako Partia Ekol., obecna nazwa od 1985) i Lewica Demokr. (zał. 1991 w miejsce rozwiązanej Komunist. Partii Wielkiej Brytanii, zał. 1920). Odrębny system partyjny ukształtował się w Irlandii Pn. ( Irlandia Północna - Partie polityczne)
16.Monarchie i republiki we współczesnym świecie.
MONARCHIA, forma rządów, w której reprezentantem władzy suwerennej jest monarcha (król, cesarz, sułtan), sprawujący tę władzę w zasadzie dożywotnio, samodzielnie lub wraz z innymi organami państwa. W XX w. (w W. Brytanii 100 lat wcześniej) formą monarchii konstytucyjnej stała się monarchia parlamentarna (W. Brytania, państwa skand., państwa Beneluxu, Hiszpania), w której właściwy proces sprawowania władzy realizuje się między parlamentem a rządem. Rola monarchy sprowadza się do funkcji reprezentacyjnej - jest on traktowany jako symbol tradycji i tożsamości państwa, ma jednak prawo do informacji o toku spraw państw. (w pewnych sytuacjach także do wyrażania opinii lub zastrzeżeń). W niektórych systemach (Japonia, Szwecja) konstytucja określa pozycję monarchy raczej jako symbol., w innych (Hiszpania) - przyznaje mu uprawnienia arbitra w razie zakłócenia relacji między parlamentem a rządem. Monarchia jest typem rządów w kilkunastu krajach Azji i Afryki; przybiera niekiedy formy despotyczne i dyktatorskie
Współczesna myśl polityczna
17.Ideologia - doktryna - program polityczny (funkcje ideologii, typologia ideologii)
Ideologia - jest to system idei i (lub) przekonań odwołujących się do określonego zestawu podstawowych wartości , który wpływa na życie polityczne , czyli ma zwolenników i sympatyków skupiających się wokół osób , partii politycznych , ruchów społecznych .Ideologie odróżniają się od innych systemów przekonań tym , że - mają na celu zyskanie zwolenników dla określonych przekonań , wartości . - własne założenia uznają , za bezdyskusyjne w sposób emocjonalny odnoszą się do tego co głoszą - dążą do podkreślania różnic między własnym systemem przekonać , a innymi .
Doktryna - oznacza naukę lub ogół twierdzeń z określonej dziedziny wiedzy .
Doktryna polityczna - jest zbiorem uporządkowanych idei wyznaczających cele i kierunki działalności politycznej , zawiera ona nie tylko wskazania teoretyczne , ale i praktyczne jak realizować idee odnoszące się do społeczeństwa , władzy i ustroju politycznego . Określa zatem zasady i działania , które ułatwiają , zdobycie lub utrzymanie władzy politycznej
18.Główne ideologie funkcjonujące we współczesnym świecie (konserwatyzm, liberalizm, chrześcijańska demokracja, socjaldemokracja, nazizm ,faszyzm, komunizm)
Konserwatyzm - jest ideologią odwołującą się do takich wartości jak tradycja , religia , rodzina , naród , autorytet , hierarchia , odpowiedzialność , poszanowanie prawa , osobista własność .Wg konserwatystów społeczeństwo kształtuje się i rozwija w sposób naturalny , jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej . Konserwatyści krytycznie odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne. Stoją na stanowisku , że społeczeństwu nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury . Konserwatyści opowiadają się za władzą elit , oraz bezwzględnym respektowaniem zasady , rządów prawa. Gospodarka powinna się opierać na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez własny rynek . (taczerka)
Liberalizm - jest ideologią , która w centrum sytuuje jednostkę ludzką . Główne wartości : wolność , indywidualizm , tolerancja , wolność wobec prawa . Warunkiem respektowania tych wartości jest - istnienie gospodarki rynkowej i rządów opartych na zasadzie podziału władzy. Państwo powinno spełniać jedynie swe funkcje podstawowe , czyli bezpieczeństwo wew/zew. Liberałowie są zwolennikami ustroju parlamentarnego .
Myśl chrześcijańsko-demokratyczna - opiera się na katolickiej nauce społecznej . Podstawą społecznej nauki kościoła stała się encyklika o ?O rzeczach nowych? ogłoszona przez Papieża Leona XIII w 1891 roku. Postępowanie człowieka powinno opierać się na zasadach moralnych , na nich opierają się wartości społeczne i polityczne. Są to - godność osoby ludzkiej , solidarność , odpowiedzialność , rodzina , własność prywatna , praca , pluralizm , pokój .Zasada solidaryzmu określa wzajemne powiązania oraz odpowiedzialność , wszystkich jednostek społeczeństwa . W społeczeństwie istnieją różnego rodzaju wspólnoty z których najważniejszą jest rodzina. Myśl ta opowiada się za ustrojem demokratycznym. Dużą rolę odgrywa demokracja lokalna . Demokratyczny ład społeczny, powinien być budowany zgodnie z zasadą pomocniczości państwa tzn. władza polityczna , powinna zajmować się ogólnym kierowaniem kontrolą . Podstawą ustroju gospodarczego powinno być respektowanie własności prywatnej . Człowiek powinien dbać o to , aby nie koncentrować się wyłącznie na materialnej , konsumpcyjnej stronie życia. Państwo powinno umiarkowanie ingerować w gospodarkę , aby nie dopuścić do wyzysku pracowników przez pracodawców. Taki model to społeczna gospodarka rynkowa .Myśl ta odrzuca wszelkie próby , gwałtownej rewolucji .
Socjaldemokracja - opiera się na takich wartościach jak równość , sprawiedliwość społeczna ., wolność , solidarność , wspólnota . Cechą jest dążenie do zbudowania ustroju społecznego opartego na zasadzie sprawiedliwości .Warunkiem miało być wprowadzenie własności społecznej i taki podział wytworzonego dochodu , który prowadziłby do ???????? nierówności . Głównym adresatem były państwa najuboższe a zwłaszcza klasa robotnicza . Podstawą tej myśli jest reinterpretacja koncepcji dwóch twórców socjalizmu europejskiego , czyli Marksa i Engelsa
Nazizm , narodowy socjalizm, hitleryzm, ruch polityczny. (od 1919), ideologia, od przejęcia władzy przez A. Hitlera 1933 reżim państw. w Niemczech (tzw. III Rzesza) Nazizm jako ideologia pokonanych, rozczarowanych i spragnionych odwetu był przepełnionym nienawiścią programem negacji powojennego ładu; zwracał się przeciw liberalizmowi, systemowi wielopartyjnemu i parlamentaryzmowi, demokracji, marksizmowi, komunizmowi i pacyfizmowi, które uznawał za inspirowane i wspierane przez Żydów; występował przeciwko chrześcijaństwu i Kościołom, próbując stworzyć własną ?religię germańską?. Nazizm głosił skrajny antyindywidualizm, dążąc do zawładnięcia ?całym człowiekiem?, wymagał nie tylko lojalności i posłuszeństwa, ale i czynnego wspierania ruchu, m.in. przez doskonalenie ?narodowosocjalistycznego instynktu?
Faszyzm, nazwa masowych ruchów politycznych. i ideologii o skrajnie nacjonalistycznym charakterze, zmierzających do zdobycia władzy i stworzenia totalitarnego państwa. Jako ruch i ideologia faszyzm ukształtował się we Włoszech; 1919 B. Mussolini założyciel. Głosił, zwł. we Włoszech i w Niemczech, przepełniony nienawiścią program negacji wersalskiego ładu politycznego. w Europie; zwracał się przeciwko liberalizmowi i demokracji, pluralizmowi partyjnemu i parlamentaryzmowi, a także przeciwko kapitalizmowi i bolszewizmowi. Był wrogo nastawiony do indywidualizmu, humanitaryzmu i racjonalizm
Komunizm : 1) ideologia postulująca ró?wność ( egalitaryzm) i wspólnotowość w organizacji życia społ. oraz racjonalność w kierowaniu życiem gosp., głosząca nieuchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań dla osiągnięcia tego celu; 2) w teorii marksistowskiej. najwyższa, bezklasowa forma organizacji społ., następująca po kapitalizmie; 3) ruch społ. i politycznego. wywodzący się z ideologii marksistowskiej., ukształtowany w wyniku rozłamu
19.Partie polityczne (funkcje, typologia partii politycznych, historyczny rozwój partii systemy partyjne)
Partia polityczna jest to dowolna organizacja walcząca o zdobycie lub utrzymanie władzy w państwie w celu realizacji własnego planu politycznego.
Cechy partii politycznej : struktura organizacyjna, program, walka o władzę, organizacja polityczna.
Funkcje: - kształtowanie opinii politycznej, aktywizują politycznie społeczeństwo daje możliwość wyrabiania własnych poglądów w tej dziedzinie życia społecznego a ponadto kształtuje opinie publiczną przez propagowanie własnego programu politycznego ; -funkcja wyborcza partie mobilizują zwolenników określonego programu oraz konkretnego przywódcę partii ; -funkcja rządzenia -zwycięstwo w wyborach daje im możliwość utworzenia gabinetu ministrów, obsady różnych stanowisk państwowych niższego szczebla, a wiec zapewnienia możliwości kariery członków
Czynniki podziału na różne partie: - proces tworzenia nowoczesnego narodu; - konflikty między dominującą i podporządkowaną kulturą oraz miedzy kościołem a państwem; - proces rewolucji przemysłowej ; -konflikty pomiędzy agraryzmem a industrializacją oraz między kapitałem a pracą
Typy partii: - konserwatywne i liberalne; -robotnicze; -chrześcijańskie; -agrarne: -faszystowskie: - narodowo-wyzwoleńcze; -ekologiczne; -religijne
Rzeczpospolita Polska - ustrój polityczny
20.Konstytucja jako zasadnicza podstawa działania państwa (polskie konstytucje, naczelne zasady ustroju politycznego RP)

2 kwietnia 1997r Zgromadzenie Narodowe uchwaliło nową Konstytucję RP. Konstytucja ta następnie została przyjęta przez narów w ogólno narodowym referendum 25 maja (52.7%). Po stwierdzeniu przez Sąd Najwyższy ważności referendum, 16 lipca konstytucja została podpisana przez prezydenta RP. I ogłoszona w ?Dzienniku Ustaw? Konstytucja weszła w życie 17 października zakończono kilkuletni okres prowizorium konstytucyjnego, a transformacja ustrojowa w Polsce zyskała solidną podbudowę prawną. Nowa polska konstytucja została przyjęta przez należycie legitymizowany, wywodzący się z wolnych wyborów parlament. Konstytucja z 2 kwietnia 1997r składa się ze wstępu i 13 rozdziałów podzielonych na 243 artykuły. Stanowi ona prawną podwalinę państwową, zapewniającą wolność i efektywność gospodarowania, ale zarazem gwarantującą poczucie socjalnego bezpieczeństwa. Nowa Polska konstytucja mimo pewnych niedostatków, bez wątpienia odpowiada standardom współczesnego konstytucjonalizmu.
21.Władza ustawodawcza - Sejm i Senat (Sejm RP i jego struktura, funkcje sejmu RP; Senat RP i jego struktura, funkcje i praca Senatu)
Organami państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat. Naród do którego należy władza zwierzchnia w RP, sprawuję tę władzę przez swych przedstawicieli wybieranych do Sejmu i Senatu, a także przez wyrażanie woli w drodze referendum. Sejm i Senat są zatem także organami narodu, za których pośrednictwem sprawuje on władzę. Cech tych konstytucja nie przypisała żadnemu innemu organowi państwowemu. Strukturę naczelnych władz państwa konstytucja oparła na zasadzie podziału i równowagi władz. Dlatego też Sejm i Senat mogą podejmować jedynie takie działania, które są wyraźnie lub w sposób dorozumiany przewidziane w konstytucji. Obecne uprawnienia parlamentu RP w zasadzie wystarczają do zapewnienia odpowiedniej obsady personalnej naczelnych władz państwa (poza Prezydentem RP) oraz konstytucyjności działań Prezydenta i rządu. Parlament jest również gwarantem zgodności kierunku polityki władzy wykonawczej z wolą narodu. Polski parlament jest dwuizbowy. Pozycja izb nie jest jednak równa. Niewątpliwie większe znaczenie ma Sejm. Jest to izba polityczna nadająca kierunek polityce państwa i decydująca o losach rządu. On także uchwala ustawy. Rola Senatu została zarysowana znacznie skromniej. Przede wszystkim uczestniczy on w uchwalaniu ustaw przez Sejm. Bierze także udział w podejmowaniu niektórych innych decyzji przez wyrażanie zgody na akty Sejmu lub Prezydenta ( bez prawa ich inicjowania )bądź tworząc wraz z Sejmem specjalne ciało - Zgromadzenie Narodowe, wyposażone w ściśle określone, szczególne kompetencje. Sejm i Senat łączą się w Zgromadzenie Narodowe w wypadkach wyraźnie wskazanych w konstytucji, tworząc wówczas nowy, odrębny organ państwa uprawniony do podejmowania przewidzianych przez prawo decyzji. Zgromadzenie jest zwoływane przez marszałka Sejmu, który również przewodniczy jego obradom. Sejm i Senat łączą się w Zgromadzenie Narodowe w następujących przypadkach: w celu przyjęcia przysięgi od nowo wybranego Prezydenta, uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, rozpatrzenia sprawy postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, wysłuchania orędzia Prezydenta. Poza wskazanymi wypadkami Sejm i Senat istnieją jako dwa odrębne organy, odbywające niekiedy wspólne posiedzenia. Wiąże się to zazwyczaj wizytami w parlamencie wybitnych osobistości z zagranicy lub obchodami rocznicowymi np. 200 rocznicy Konstytucji 3 Maja czy 500-lecia polskiego parlamentaryzmu
22.Władza wykonawcza - Prezydent RP i Rada Ministrów
PREZYDENT
Prezydent jest wybierany przez naród na 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, bezpośrednich głosowaniu tajnym. Ponownie może być wybrany tylko jeden raz. Prezydentem może zostać każdy obywatel polski, który ukończył 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Wybory Prezydenta RP zarządza marszałek Sejmu. Nowo wybrany Prezydent obejmuje urząd po złożeniu przysięgi wobec Zgromadzenia Narodowego.
Do jego podstawowych zadań należy:
-czuwanie nad przestrzeganiem konstytucji RP
-stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności
Wybory prezydenta RP zarządza marszałek sejmu. Prawo zgłaszania kandydata na prezydenta przysługuje organizacjom politycznym i społecznym. Prezydent RP ma przede wszystkim grać rolę czynnika stabilizacji wewnętrznej i zewnętrznej i ma oddziaływać na funkcjonowanie innych naczelnych władz państwa zwłaszcza na parlament i rząd.
KOMPETENCJE PREZYDENTA:
-zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu
-zwoływanie ich na pierwsze posiedzenie
-skrócenie kadencji Sejmu
-podpisywanie ustaw
-prawo zwracania się trybunału konstytucyjnego
-wytyczanie kierunków polityki państwa
RADA MINISTRÓW
Prowadzi ona politykę wewnętrzną i zagraniczną RP.
Zadania RM:
-zapewnienie wykonania ustaw
-wydawanie rozporządzeń w celu wykonania ustaw
-podejmowanie uchwał w zakresie wykonywania jej konstytucyjnych uprawnień
-uchwalenia projektu budżetu państwa
-ochrona interesów Skarbu Państwa
Rada Ministrów sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju, zawiera umowy międzynarodowe, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami oraz organizacjami międzynarodowymi, a także zapewnia zewnętrzne i wewnętrzne bezpieczeństwo państwa oraz porządek publiczny.
23.Władza sądownicza - organ ochrony prawnej i kontroli
ORGANY OCHRONY PRAWNEJ I KONTROLI:
Organy orzekające
Wymiar sprawiedliwości w RP sprawują: Są Najwyższy, sady powszechne (rejonowe, okręgowe, apelacyjne), sądy wojskowe (okręgowe, garnizonowe) i sądy administracyjne( Naczelny Sąd Administracyjny, wojewódzkie sądy administracyjne). Są one, wraz z trybunałami, organami państwa w zakresie władzy sądowniczej.
Sąd Najwyższy: sprawuje nadzór nad działalnością innych sądów w zakresie orzekania; nadzór ten realizowany jest przez rozpoznawanie kasacji czyli odwołań od prawomocnych orzeczeń sądów drugiej instancji. Sędziów SN powołuje prezydent na czas nieokreślony na wniosek krajowej rady sądownictwa. Pierwszy prezes SN powoływany jest przez prezydenta spośród kandydatów zaproponowanych przez zgromadzenie ogólne sędziów SN, kadencja jego trwa 6 lat.
Sądy powszechne: rozpatrują sprawy z zakresu prawa karnego, cywilnego, rodzinnego, opiekuńczego i prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Dzielą się na:
- rejonowe ( pierwszej instancji ) obejmują jedną lub kilka gmin
-okręgowe ( drugiej instancji ) obejmują województwo
-apelacyjne
Sądy wojskowe: powołany do orzekania w sprawach karnych dotyczących żołnierzy.
Sądy administracyjne: powołane do orzekania czy decyzje organów administracji publicznej są zgodne z obowiązującym prawem.
W systemie ochrony prawnej na szczególną uwagę zasługują trybunały: Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
Trybunał Konstytucyjny; jego zadaniem jest orzekanie o zgodności z konstytucją ustaw, umów międzynarodowych i innych aktów normatywnych centralnych organów państwowych, a ponadto rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.
Trybunał Stanu z kolei to szczególnego rodzaju sąd polityczny, sąd dla polityków. Jego zadaniem jest orzekanie o odpowiedzialności osób zajmujących najwyższe stanowiska państwowe za naruszenie konstytucji i ustaw
Organy kontroli przestrzegania prawa.
Do tej grupy organów zalicza się prokuraturę, Rzecznika Praw Obywatelskich, Najwyższą Izbę Kontroli oraz Krajową Radę Radiofonii i Telewizji. Zadaniem prokuratury jest przede wszystkim ściganie przestępstw i występowanie z oskarżeniem przed sądami.
Rzecznik Praw Obywatelskich - został powołany do stania na straży praw i wolności człowieka i obywatela , określonych w konstytucji i innych przepisach prawa, bada czy w skutek działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji praw i wolności nie nastąpiło naruszenie prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej. Rzecznik nie rozstrzyga, a jedynie zwraca się do właściwych organów państwa.
Najwyższa Izba Kontroli - jest powołana do kontroli działalności gospodarczej, finansowej i organizacyjno-administracyjnej organów administracji rządowej. Narodowego Banku Polskiego i państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności , gospodarności, celowości i rzetelności. Szczególną rolę odgrywa NIK w zakresie kontroli wykonania budżetu państwa i centralnych planów finansowych..
Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji - do jej zadań należy: projektowanie kierunków polityki państwa w tej dziedzinie, przyznawanie koncesji na rozpowszechnienie programów radiowych i telewizyjnych, określenie opłat abonamentowych, określanie zasad działalności reklamowej w radiu i telewizji. Krajowa Rada stoi na straży wolności słowa, interesu publicznego oraz prawa obywateli do informacji w radiu i telewizji.
Organy pomocy i obsługi prawnej
Obecnie w Polsce istnieją trzy rodzaje tego typu organów: notariat, adwokatura i radcowie prawni. Są one zorganizowane na zasadzie samorządności.
24.Samorząd terytorialny i społeczny (struktura terytorialna Polski, gmina, powiat i województwo, samorząd społeczny)
Samorząd terytorialny jako podstawowa forma lokalnego życia publicznego od 1999 r. na szczeblu gminy, powiatu i województwa. Jednostki samorządu terytorialnego są wspólnotami mieszkańców danego terytorium i mają osobowość prawną. Organy samorządu działające na wyższych szczeblach podziału terytorialnego nie stanowią wobec pozostałych jednostek organów nadzoru lub kontroli. Samodzielność wszystkich wspólnot samorządowych podlega ochronie sądowej. Zadaniem jednostek samorządu terytorialnego jest zaspokajanie zbiorowych potrzeb społeczności regionalnych (województwo) lub lokalnych (powiat, gmina). Czynią to w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Odpowiedzialność zakresie ustalonym przez ustawy lub porozumienia z organami administracji rządowej samorząd wykonuje także zlecone zadania administracji rządowej, otrzymując na to odpowiednie środki finansowe. Ustrój województwa, powiatu i gminy jako jednostek samorządu terytorialnego określają statuty, rodzaj lokalnej (regionalnej) konstytucji. Organem stanowiącym i kontrolnym samorządu w województwie jest sejmik, w powiecie i gminie rada. Ciała te są wybierane na okres 4 lat w głosowaniu powszechnym i bezpośrednim przez wszystkich pełnoletnich mieszkańców danej wspólnoty samorządowej. Do kompetencji organów należy: uchwalanie statusu, wybór i odwoływanie zarządu, uchwalanie budżetu i udzielanie zarządowi absolutorium. Organy stanowiące obradują na sesjach raz na kwartał. Organem wykonawczym wspólnoty samorządowej w powiecie i województwie jest zarząd. W województwie na czele 5-osobowego zarządu stoi marszałek województwa kierujący podległym mu urzędem marszałkowskim stanowiącym jego aparat urzędniczy. W powiecie na czele od 3 do 5 osób zarządu stoi starosta który kieruje starostwem powiatowym. W miastach na prawach powiatu (liczące 100 tys. Mieszkańców) na czele zarządu stał prezydent miasta. Obecnie organem wykonawczym w gminie jest odpowiednio wójt, burmistrz lub prezydent miasta. Rada gminy sprawuje kontrolę nad organem wykonawczym, corocznie udziela mu absolutorium. W celu wspólnego wykonywania zadań publicznych gminy i powiaty mogą tworzyć odpowiednie związki komunalne lub związki powiatów. Województwa mogą nawiązywać współpracę ze społecznościami regionalnymi innych państw. Samorząd woj. wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim określone w ustawach, powiat z kolei wykonuje określone ustawami zadania publiczne o charakterze ponadgminnym i powiatowym. ZADANIA GMINY: gospodarka terenami, lokalne drogi i mosty kanalizacja, zaopatrzenie w wodę, lokalny transport, oczyszczanie ścieków, oświata, targowiska, porządek publiczny
STOWARZYSZENIA GMIN I ZWIĄZKI KOMUNALNE - Związek Miast Polskich, Związek Gmin Wiejskich RP, Unia Miasteczek Polskich
SAMORZĄD SPOŁECZNY:
-Działa w szeroko rozumianej sferze gospodarczej oraz jako samorząd tzw. wolnych zawodów, określany ogólnie mianem samorządu zawodowego
Do samorządu społecznego należą:
-samorząd spółdzielczy, rolniczy, pracowniczy załóg przedsiębiorstw państwowych. W tej sferze działają również: samorząd zawodowy rzemiosła, zawodowy niektórych podmiotów gospodarczych, gospodarczy w postaci izb gospodarczych. Cechą tego samorządu jest dobrowolność zrzeszania się w nim osób prowadzących działalność gospodarczą. Wyjątkiem jest samorząd rolniczy, do którego przynależność jest przymusowa (z mocy prawa). Nieco inny charakter ma tzw. wolnych zawodów. Przynależność do niego jest obowiązkowa i warunkuje zasadniczo możliwość wykonywania danego zawodu. Taki charakter ma samorząd działający w ramach organów obsługi i pomocy prawnej (samorząd notarialny, adwokacki, radców prawnych) podobnie jest z samorządem osób pracujących w służbie zdrowia: samorządem lekarzy, pielęgniarek i położnych. Jednostkami organizacyjnymi samorządów tzw. wolnych zawodów są odpowiednie izby okręgowe oraz izby naczelne lub krajowe. Szczególnym zadaniem tego rodzaju samorządu jest, obok reprezentowania interesów ekonomicznych danej grupy zawodowej, ustalanie i upowszechnianie zasad etyki zawodowej oraz sprawowanie nadzoru nad ich przestrzeganiem.
25.Partie polityczne, związki zawodowe i stowarzyszenia RP)status prawny partii politycznych; system partyjny RP; partie polityczne; związki zawodowe i organizacje pracodawców; stowarzyszenia, ruchy społeczne i funkcje)
We współczesnych społeczeństwach głównymi organizatorami życia politycznego są partie polityczne. Konstytucja zakazuje istnienia partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod, zakładają nienawiść rasową i narodowościową i praktyk nazizmu, faszyzmu i komunizmu. Wniosek o wpisanie partii do ewidencji winien być poparty przez co najmniej 1000 obywateli polskich , którzy ukończyli 18 lat. Do partii politycznych nie mogą należeć osoby pełniące funkcje publiczne, jak: sędziowie trybunału konstytucyjnego, prezes NBP, prokuratury, policjanci, rzecznik praw obywatelskich, zawodowi wojskowi. Status określa nazwę partii , jej skrót, siedzibę, prawa i obowiązki członków, sposób uzyskiwania środków finansowych itd. Ogół partii politycznych można podzielić na 4 zasadnicze rodziny:
- partie postpeerelowskie: Sojusz Lewicy Demokratycznej, Polskie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Demokratyczne
-partie postsolidarnościowe: Unia Pracy, Unia Wolności, Platforma , Ruch Społeczny, Ruch Odbudowy Polski, Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, Zjednoczenie Chrześcijańsko- Narodowe, Liga Polskich Rodzin
Obywatelska RP, Prawo i Sprawiedliwość
-partie wywodzące się z pozasolidarnościowej opozycji antykomunistycznej; Konfederacja Polski Niepodległej, Polska Partia Socjalistyczna, Chrześcijańsko- Demokratyczne Stronnictwo Pracy, Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne, Unia Polityki Realnej
-partie nowe: Polska Partia Przyjaciół Piwa. Samoobrona RP, Krajowa Partia Emerytów i Rencistów.
Wpływ na obecny kształt systemu partyjnego ma również znaczenie skonfliktowanie wewnętrzne społeczeństwa polskiego i dominujący model kultury politycznej, który charakteryzuje się m.in. brakiem umiejętności zawierania trwałych porozumień i kompromisów , kompromisów także nietolerancje. Wszystkie te okoliczniki sprawiają, że bardzo trudne jest uporządkowanie polskiej sceny politycznej według tradycyjnego niegdyś podziału na lewicę, prawicę i centrum.
Cechy ugrupowań lewicowych:-
-zaangażowanie państwa w sferę gospodarki
-aktywna polityka socjalna państwa
-demokracja polityczna
-pluralizm kulturalny
-tolerancja obyczajowa
na lewicy:
-Sojusz Lewicy Demokratycznej
-Unia Pracy
- Polska Partia Socjalistyczna
- Samoobrona RP
w centrum:
- Polskie Stronnictwo Ludowe
- Unia Wolności
- Platforma Obywatelska RP
na prawicy:
-, Ruch Społeczny, Ruch Odbudowy Polski, Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, Zjednoczenie Chrześcijańsko- Narodowe, Liga Polskich Rodzin
Unia Polityki Realnej Prawo i Sprawiedliwość
SYSTEM PARTYJNY:
Występuje w Polsce system wielopartyjny. Cechą tego systemu jest brak partii większościowej wyraźnie i trwale górującej nad pozostałymi partiami, mogącej stanowić oś powstających koalicji partyjnych w tym systemie szczególna rola przypada partiom centrowym - Polskie Stronnictwo Ludowe, Unia Wolności które poszukują partnerów wśród innych ugrupowań centrowych oraz nieco na prawo i nieco na lewo od centrum
ZWIĄZKI ZAWODOWE:
Związki zawodowe są dobrowolnymi i samorządnymi organizacjami ludzi pracy, powołanymi do reprezentowania i obrony ich praw, interesów zawodowych i socjalnych. W swojej działalności statutowej są niezależne od pracodawców , administracji państwowej, samorządu terytorialnego oraz od innych organizacji. Związki zawodowe reprezentują swych członków, bronią ich godności, praw oraz interesów materialnych i moralnych, zarówno zbiorowych jak i indywidualnych. Związki zawodowe mogą łączyć się w federacje. Ogólno krajowe związki zawodowe i zrzeszenia związków zawodowych mogą z kolei tworzyć konfederacje.
ORGANIZACJE PRACODAWCÓW
Związki pracodawców mogą łączyć się w federacje i konfederacje. Związki te są samorządne i niezależne w swej działalności statutowej od organów administracji państwowej, samorządu terytorialnego i od innych organizacji. Ustawa zakazuje organizacjom pracodawców podejmowania działań mających na celu ograniczenie praw pracowników do zrzeszenia się w związki zawodowe lub sprawowanie kontroli nad związkami zawodowymi. Główną organizacją pracodawców jest Konfederacja Pracodawców Polskich.
STOWARZYSZENIA I RUCHY SPOŁECZNE
Stowarzyszenia są dobrowolnymi, samorządnymi i