Plan pracy
1. Sformułowanie tezy pracy: Niemożliwość udzielenia odpowiedzi na pytanie: Co to jest filozofia? Analiza problemu.
2. Wyjaśnienie pojęcia filozofia w sposób najogólniejszy.
3. Próba podania czasu, w którym pojęcie zostało sformułowane.
4. Porównanie filozofii do nauki.
5. Ukazanie drugiego znaczenia filozofii-jako dziedziny nienaukowej.
6. Nieudana próba zaklasyfikowania filozofii.
7. Wniosek końcowy, zachęcający do uprawiania filozofii.
Streszczenie
Praca jest próbą udzielenia odpowiedzi na pytanie - Co to jest filozofia?. Na początku pracy zostaje sformułowana teza, która neguje możliwość konkretnego wyjaśnienia terminu filozofia. Następnie rozwinięcie zaczyna się od podania najogólniejszego wyjaśnienia filozofii. Wyjaśnienie to ma budowę podobną do wyjaśnień słownikowych. Kolejnym etapem jest próba zaklasyfikowania filozofii do konkretnej dziedziny naukowej opierając się na wnioskach różnych myślicieli. Jednoznaczne ujęcie tematu okazuje się niemożliwe ze względu na zbyt różnorodne przemyślenia autorów. Końcowy wniosek sformułowałam opierając się myśli Jerzego Pierzanowskiego. Zachęcam w nim do uprawiania filozofii, czyli ciągłego poszukiwania odpowiedzi na nurtujące pytania. Samo wyjaśnienie filozofii w sposób jednoznaczny okazuje się niemożliwe.
Pytanie: Co to jest filozofia? Jest samo w sobie problemem filozoficznym, z którym zmagało się już wielu myślicieli. Interpretowanie w sposób różny odpowiedzi wiązało się z ogromem zadań, które są ciągle stawiane samej filozofii. W swojej pracy powinnam odpowiedzieć na pytanie: Co to jest filozofia?. Jednak na wstępie pragnę zaznaczyć, że pewnej odpowiedzi nie będę w stanie przytoczyć, a jedynie spróbuję przeanalizować dany problem.
Definicja filozofii może wyglądać różnie w zależności od tego jaką filozofię weźmiemy pod uwagę. Jednak w powszechnej opinii istnieje ogólny termin-filozofia, który każdy powinien znać. Z tej przyczyny rozpocznę próbę poszukiwania odpowiedzi na pytanie: Co to jest filozofia? Od wyjaśnienia ogólnego terminu, by móc potem dokonać głębszej analizy tego terminu.
Nazwa filozofia pochodzi z języka greckiego. Tłumaczyć go można jako „umiłowanie mądrości” lub „miłość mądrości”(od file- miłować, lubić i sofia- mądrość).Z samego tego terminu wynikałoby, że filozofią mogą zajmować się jedynie ci, którzy mądrość umiłowali najmocniej ze wszystkiego i swe życiowe poczynania ukierunkowali w stronę jej zdobycia.1 Filozofię można dzielić według różnych kryteriów podziału. Najczęściej spotykanym podziałem (ze względu na przedmiot badania) jest podział na:
- Ontologię, czyli metafizykę, badającą najogólniejsze problemy rzeczywistości przyrodniczej i społecznej.
- Gnoseologię lub teorię poznania, badającą naturę i rozwój ludzkiego poznania, problematykę możliwości poznawczych człowieka i problematykę prawdy i kryteriów prawdy.
- Logikę, badającą prawa poprawnego rozumowania.
- Etykę, zajmującą się moralnością w aspekcie opisowym i normatywnym.
- Estetykę, zajmującą się problemami piękna i brzydoty.
- Filozofię społeczną, rozważającą najważniejsze problemy teoretyczne życia społecznego ludzi.
Do niedawna ważnym działem filozofii była też psychologia, jednak obecnie została wyodrębniona jako oddzielna nauka specjalistyczna. Natomiast jak pisze Stanisław Jedynak twierdzenie, że filozofia powstała w jednym kręgu kulturowym(najczęściej greckim) w ściśle określonym czasie jest twierdzeniem fałszywym. Filozofia względem autora tak jak literatura, sztuka czy religia kształtowała się w długotrwałym procesie w różnorodnych środowiskach kulturowych. Rozwinięta myśl filozoficzna mogła powstawać w środowiskach społecznych „otwartych”, podatnych na wpływy kulturowe z innych środowisk kulturowych, nie przyjmujących ślepo żadnych autorytetów, w tym przede wszystkim autorytetów religijnych. Początki filozofii były trudne zwłaszcza wśród religijnych środowisk. Dotyczy to przede wszystkim Egipcjan, Żydów czy Babilończyków. Znacznie swobodniej myśl filozoficzna mogła rozwijać się w Indiach, w Chinach i Grecji. Na pytanie: Kiedy narodziła się filozofia? Można odpowiedzieć szybko, gdy bada się filozofię grecką. „Pierwszym” filozofem był Tales, a następnie Anaksymander, Anaksymenes, Pitagoras, Heraklit itd. O wiele trudniej jest odpowiedzieć na pytanie, gdy bada się filozofię Indii czy Chin.2
Dużym problemem szczególnie w Polsce jest złe postrzeganie filozofii jako nauki i ludzi, którzy się jej poświęcili. Jak pisze Stanisław Judycki w swoim artykule, że filozof postrzegany jest jako osoba bujająca w obłokach, która rozważa problemy nierozstrzygalne i praktycznie bezużyteczne. Częściowo takie zachowanie zostało wywołane zaniechaniem nauki filozofii szczególnie w szkołach średnich przez ostatnich kilkadziesiąt lat.3 Jednak należy wziąć pod uwagę filozofię jako dziedzinę naukową.
Georges Politzer zaznacza, że filozof to osoba, która stara się dać ścisłą odpowiedź na niektóre pytania. Dodatkowo jeżeli jeszcze weźmiemy pod uwagę, że filozofia na przykład pragnie wyjaśnić zagadnienia dotyczące wszechświata to zrozumiemy, że filozofa interesuje bardzo wiele. Filozofia jest, więc badaniem zagadnień najogólniejszych. Mniej ogólne zagadnienia badane są przez nauki specjalne. Filozofia staje się przedłużeniem tych nauk, w tym znaczeniu, że opiera się na nich i jest od nich zależna.4
Podobnie Leszek Kołakowski w swoim tekście również wskazuje na fakt istnienia pokrewieństwa myślenia filozoficznego z myśleniem naukowym. Pomimo, że pytania filozoficzne nie mają odpowiedzi spełniających kryteria naukowe, to przecierają się przez życie umysłowe. W konsekwencji ktoś bierze na siebie ciężar wypowiedzenia tych pytań. Można sądzić, że pytania filozoficzne wprawiły naukę w nieustający ruch, spragniony nowych wyzwań, a wyzwania owe dyktuje filozofia.5
Bertrand Russel również w „Zarysie filozofii” nie wykazuje różnicy pomiędzy wiedzą filozoficzną a wiedza naukową. Stwierdza, że nie ma specjalnego źródła mądrości tylko przeznaczonego dla filozofii, a nie dla wiedzy. Tak samo wyniki osiągnięte przez filozofię nie różnią się w sposób radykalny od wyników osiągniętych przez wiedzę. Filozofia różni się od wiedzy tylko większym krytycyzmem i ogólnością. Ale krytycyzm odnosi tu autor do badania różnych części tego, co w naszym mniemaniu jest naszą wiedzą i badania zgodności między nimi.6
Termin filozofia posiada również drugie znaczenie, w którym używamy go, gdy mówimy o filozofii życiowej lub o filozofii jakiegoś człowieka. Nie jest to już znaczenie naukowe, lecz zbiór przekonań, które ktoś żywi i pragnie zwykle wzbudzić w innych, a które tworzą jego osobisty pogląd na świat. Przekonania takie często powstają na tle religijnym lub też przybierają postać wierzeń zastępujących wiarę religijną u osób, które ją utraciły. Filozofia taka nie jest rozpatrywana pod względem naukowym, odzwierciedla ona czyjeś uczucia i przekonania. Dlatego też nie jest ona poddawana krytyce naukowej.7
Analizując dwa znaczenia filozofii można zauważyć, że filozofia nie tylko musi być dziedziną przeznaczoną dla uczonych specjalistów. A nawet jak piszą autorki książki „Filozofia i wartości” złą jest ta filozofia, która jest tylko zrozumiałą przez grono wybranych. W filozofii można znaleźć wiedzę o dobru najwyższym, można świadomie kształtować swoje życie.8 Jednak po wysuniętych wnioskach przez różnych myślicieli ponownie słowo filozofia nie zostaje dla nas jasno sprecyzowane. Z jednej strony myśl filozoficzna posiada cechy wspólne z nauka, z drugiej odnosi się do nieuzasadnionych przekonań. Czy dla filozofii można odnaleźć konkretne znaczenie?
Husserl swoje stanowisko zaznacza stanowczo mówiąc o filozofii jako dziedzinie nienaukowej. Natomiast interpretację samego terminu uzależnia od indywidualnych przekonań i poglądów.9 Zaś artykuł „ Co to jest filozofia i czego jej trzeba?” opisuje filozofię jako nieustającą próbę poszukiwania sensu istnienia.10 Natomiast w „Powołaniu filozofii i filozofa” filozofia zostaje połączona ze sztuką i nauką pod wspólną nazwą kultura-jako forma obrony. Autor przypisuje tu filozofii rolę strażniczki przed anarchią i bezwładem w ciągle rozwijającym się świecie. Filozofia ma bronić tego co ludzkie i wartościowe. Zaś filozof ma być humanistą, ponieważ humanizm to postawa, która jednoczy, a nie dzieli. Jednoczy wszystkie filozofie i systemy wiedzy mające na uwadze dobro najwyższe- konkretnego człowieka.11 Legowicz nawet osobę odrzucającą wszelką filozofię, przedstawia jako tą, która również jest za filozofią, poprzez zaprzeczenie. Zwraca uwagę, że w każdej przyjętej postawie najważniejszy powinien być człowiek, rozpatrywany jako najwyższa wartośc.12
Próbując w zakończeniu pracy dojść do konkretnych wniosków musze przyznać, że jest to niemożliwe. Na pytanie: Co to jest filozofia? Można odpowiedzieć szybko korzystając z wyjaśnień słownikowych jednak adekwatną odpowiedź jest niezwykle trudno sformułować. Zgodzę się z autorem artykułu Jerzym Perzanowskim „O filozofii”, że na temat filozofii nie należy mówić zbyt dużo. Należy ją po prostu uprawiać.13 Wiele osób próbowało precyzyjnie odpowiedzieć na pytanie zawarte w tytule pracy. Jednak jest to problem filozoficzny, na który każdy może spojrzeć inaczej. Filozofia na pewno pozwala spojrzeć na problemy z różnych perspektyw. Stanowi fundamenty, na których od nowa można budować swój światopogląd, a poznając dokonania wcześniejszych filozofów ma się świadomość, jakie błędy zostały popełniane i jak można bronić się przed ewentualnymi zarzutami, na które napotkać możemy w przyszlości.