Komunikacja niewerbalna.

GESTY A WIARYGODNOŚĆ
Streszczenie

Komunikacja nie językowa (niewerbalna) jest integralną częścią każdej interakcji społecznej. Komunikaty poza słowne przenoszące informacje zwłaszcza o emocjach i postawach są w dużej mierze nie uświadamiane. Skłania to wielu badaczy do podejmowania prób poznania i zrozumienia prawidłowości występujących podczas tego rodzaju komunikowania się.
Jednym z obszarów badań nad komunikowaniem się nie językowym jest gestykulacja. Niektóre dane wskazują na istotne znaczenie częstości wykonywanych przez nadawcę gestów dla ustosunkowania odbiorcy. Głównym problemem badawczym w opisanym w niniejszej publikacji eksperymencie było ustalenie związku pomiędzy częstością gestykulacji a wiarygodnością. W badaniu wykorzystano dwa fragmenty programu telewizyjnego, które obejrzało 50 osób oceniających. W programach występowały dwie osoby, które gestykulowały z różnym nasileniem. Zadaniem oceniających było wytypowanie osoby bardziej wiarygodnej.
Do oceny zależności istotności różnic w ocenach poszczególnych osób posłużono się statystyką chi – kwadrat. Test wykazał istotny związek pomiędzy typowaniem osoby bardziej wiarygodnej a ilością wykonywanych gestów.
Uzyskane wyniki zachęcają do podejmowania dalszych, bardziej szczegółowych badań w tym kierunku.
Problematyką wiarygodności nadawcy w procesie komunikacji społecznej zajmowano się głównie w badaniach nad zmianą postaw. Fakt ten jest zrozumiały ponieważ wiarygodność źródła informacji odgrywa istotną rolę właśnie podczas wywierania wpływu na postawy. Oczywiście wiarygodność powinna cechować nadawcę także podczas informowania w innych celach np. opisowych, definiujących czy dowodowych (Wiszniewski, 1994).
Badania obejmowały wpływ różnych cech nadawcy, komunikatu oraz odbiorców na skuteczność zmiany postaw (za Zimbardo, 1988). W wyniku przeprowadzonych eksperymentów określono pożądane charakterystyki wszystkich trzech elementów triady komunikacyjnej (nadawca, przekaz, odbiorca) w aspekcie ich wpływu na zmienną zależną, jaką była zmiana postawy. Wyniki tych badań są szeroko znane, ich omówienie można znaleźć w wielu publikacjach (zob. np. Aronson, 1995; Aronson, Wilson, Akert, 1997; Podgórecki, 1974; Zimbardo, l988; Mika, 1981).

W omawianych badaniach wiarygodny nadawca rozumiany był, jako ten, "(...)który jest ekspertem, osobą kompetentną, znawcą tej dziedziny, której dotyczy przekaz" (Mika, 1981, s.194). Badacze koncentrowali się na takich atrybutach wiarygodności, jak tytuł naukowy i pozycja społeczna nadawcy, na umiejętności szybkiego i pewnego przekazywania informacji; zdolności przekonywania oraz języku jakim się posługuje (potoczny vs fachowy). Wykazano, że wszystkie wymienione wyżej zmienne mogą wpływać na ogólne wrażenie dotyczące wiarygodności. Chociaż nie sposób kwestionować znaczenia wymienionych zmiennych z pewnością jednak nie jest to lista kompletna. Newcomb, Turner i Converse (1970) mówią o czynnikach "ubocznych" wpływających na wiarygodność. Gdy autor komunikatu jest mało znany lub w ogóle nie jest znany odbiorcom wtedy dla oszacowania jego wiarygodności mogą oni wykorzystać informacje nie związane merytorycznie z treścią wypowiedzi. Taką informacją uboczną może być według omawianych autorów np. stopień zaangażowania w przekazywaną informację. Wiele wskazuje na to, że innymi użytecznymi dla oszacowania wiarygodności informacjami mogą być też komunikaty nie językowe, jakie podczas mówienia emituje nadawca.

Jak wiadomo, przekazy nie językowe stanowią integralną część każdego aktu komunikacyjnego (Kaczmarek, 1995, 1998a, 1998b). Towarzysząca wypowiedzi ekspresja nie językowa pełni podstawową rolę w odczytywaniu rodzaju przeżywanych emocji. Argyle (1991) podaje, że w sytuacji kiedy komunikaty językowe i nie językowe są niespójne (gdy treść przekazu językowego jest zaprzeczeniem treści przekazu nie językowego), bardziej wiarygodne dla odbiorcy okazują się informacje przekazywane nie językowo, treść językowa zaś jest pomijana. Siła wpływu przekazu nie językowego jest około pięciu razy większa od siły wpływu przekazu językowego. Wskazano tym samym, że ekspresje pozajęzykowe są znaczącym elementem w percepcji wiarygodności. Wciąż jednak nie stwierdzono, które akty zachowań nie językowych odgrywają najważniejszą rolę w ocenianiu wiarygodności. Można przypuszczać, że będą to te same zachowania, które w ogóle mają bogate znaczenie informacyjne, a więc wyrazy twarzy, ton głosu, gesty czy utrzymywanie lub brak kontaktu wzrokowego.
Pewnych wskazówek dotyczących omawianego zagadnienia dostarczają badania przeprowadzone przez Paula Ekmana (1997). Stwierdza on, że ludzie podczas oceniania wiarygodności polegają głównie na słowach wypowiadanych przez nadawcę, oraz jego mimice. Dodaje później, że jak na ironię, akurat te źródła szacowania wiarygodności są najbardziej zawodne, gdyż dosyć łatwo można przy ich pomocy wprowadzić odbiorcę w błąd. Dzieje się tak dlatego, że zarówno dobór treści do wypowiedzi, jak i towarzysząca jej mimika mogą być dowolnie dobierane w zależności od sytuacji. Istnieją wprawdzie takie wyrazy twarzy, które z trudem dają się dowolnie inicjować i kontrolować, ale do wykrycia fałszu w takich udawanych ekspresjach potrzebna jest wprawa nabyta podczas specjalnego treningu. Według Ekmana bardziej wiarygodnymi wskazówkami fałszu są gesty i ton głosu.

Także inne dane (Argyle, 1970, 1991; Zimbardo; 1988) wskazują, że liczba i rodzaj wykonywanych podczas interakcji gestów wpływa na wzajemne ustosunkowanie jej uczestników. Zimbardo (1988) podaje, że Mehrabian zwrócił uwagę na znaczenie gestów wykonywanych podczas interakcji dla wywoływania przychylnej postawy wobec nadawcy. Osoba częściej gestylująca wywołuje sympatię i dążenie do współpracy ze strony innych. Dlatego też nauczyciele, którzy częściej gestykulują osiągają lepsze rezultaty w nauczaniu w porównaniu z nauczycielami mało gestykulującymi. Omawiany autor stwierdza, że żywa gestykulacja jest wskaźnikiem afiliatywności danej osoby. Sztywność i nadmierna kontrola gestów może wzbudzać reakcje przeciwne np. zdystansowanie.