Komunikacja i jej rodzaje

Termin „komunikacja” wywodzi się z łaciny od słowa communicatio i oznacza łączność, wymianę, rozmowę. W relacji między ludźmi komunikacja to przekaz pewnej informacji (komunikatu) i zdolność do odbioru i rozumienia tego przekazu. Często pojęcie to utożsamia się również ze sposobem przekazywania informacji (komunikatów) oraz z relacjami, jakie zachodzą podczas ich wymiany.

Wyróżniamy cztery wymiary komunikacji:
• intrapsychiczny - dotyczy wewnętrznych doświadczeń
• interpersonalny - dotyczy przynajmniej dwóch jednostek, które mają ze sobą bezpośredni kontakt
• grupowy - porozumienie członków danego zespołu, którzy w strukturze grupy zajmują określone pozycje
• społeczny - komunikacja przybiera formę kontaktu mającego miejsce pomiędzy grupami lub zespołami o dużej liczebności, uczestnicy takiej komunikacji charakteryzują się anonimową tożsamością

Elementy komunikacji:
• myśl - w umyśle nadawcy pojawia się zaczątek jakiejś myśli
• kodowanie - zamiana określonej treści na pewne gesty i symbole, kodowanie jest niezwykle istotnym procesem, gdyż nadawca komunikatu chce być zrozumiany przez odbiorców i dzięki kodowaniu chce stworzyć pewną wspólnotę, która zapobiegnie ewentualnym nieporozumieniom i zaburzeniom w komunikacji
• odkodowanie - jest to proces modyfikacji komunikatu przez słuchacza w taki sposób, który umożliwi mu zrozumienie danego komunikatu, proces odkodowania odbywa się w dwóch fazach: w pierwszej słuchacz otrzymuje określony komunikat, a w drugiej dokonuje jego przekształcenia, na proces odkodowania wpływają osobiste doświadczenia słuchacza oraz jego ocena zastosowanych symboli
• sprzężenie zwrotne - jest to wyrażanie reakcji na usłyszany komunikat, istnieją dwa rodzaje sprzężeń zwrotnych: wyrażenie bezpośrednie (np. potakiwanie głową) i wyrażenie pośrednie (np. wzrost wydajności pracy), w tym przypadku można mówić o pewnej zależności - im silniejsze jest sprzężenie zwrotne, tym wyższy i lepszy poziom komunikacji
Poziomy komunikacji interpersonalnej:
• poziom faktyczny - na tym poziomie jednostki rozmawiają na tematy neutralne, które nie wywołują zbyt dużego zaangażowania uczuciowo - emocjonalnego
• poziom instrumentalny - na tym poziomie jednostki operują "instrukcjami", nadawca komunikatu oczekuje od jego odbiorcy konkretnych zachowań i działań
• poziom afektywny - na tym poziomie jednostki angażują się w komunikację emocjonalnie i uczuciowo, często wyrażają swoje poglądy, postawy i wartości

Proces komunikacji interpersonalnej charakteryzuje się określoną dynamiką. Każdy bodziec w postaci słowa, gestu czy mimiki powoduje u odbiorcy komunikatu pojawienie się określonych myśli i pewnych stanów uczuciowo - emocjonalnych, zwane intencjami, które czasami zostają przez odbiorcę ujawnione na zewnątrz. Intencje mogą być uświadomione lub przeciwnie - nieuświadomione. Nierzadko mamy do czynienia z sytuacją, w której rozpoznanie uczuć drugiego człowieka jest bardzo trudne.

Aby komunikacja była skuteczna i efektywna trzeba czuć, słuchać i mówić. Jednym z najbardziej skutecznych narzędzi podczas trudnych sytuacji jest dobre słuchanie. Słyszenie to czynność mimowolna, która odbywa się na poziomie percepcji.

Słyszenie obejmuje zarówno działalność receptorów, jak i również interpretację nadchodzących sygnałów słuchowych. Słuchanie to swego rodzaju rozkodowywanie znaczeń usłyszanych wyrazów, zdań i wypowiedzi. Wyróżniamy słuchanie bierne i czynne. Słuchanie bierne niewiele różni się od słyszenia i ma miejsce wtedy, kiedy motywacja osoby słuchającej jest na bardzo niskim poziomie

Podczas aktywnego słuchania umysł osoby słuchającej jest wykorzystywany w zdecydowanie większym stopniu. Aktywne słuchanie umożliwia słuchaczowi zdobycie pewnych wiadomości i informacji oraz zapoznanie się z poglądami, postawami czy uczuciami drugiej osoby, ale jednocześnie wymaga od słuchacza pójścia tokiem myślenia i przyjęcia punktu widzenia swojego rozmówcy. Wyrazem aktywnego słuchania jest nie tylko komunikacja werbalna, ale także komunikacja niewerbalna przejawiająca się określona mimiką czy gestami. Aktywne słuchanie umożliwia właściwe porozumiewanie się z drugą osobą, zniwelowanie napięcia w trudnych sytuacjach oraz zachęcenie rozmówcy do ewentualnego współdziałania i współpracy.

Komunikacja interpersonalna dzieli się na komunikację werbalną i komunikację niewerbalną.

Komunikacja werbalna (słowna) charakteryzuje się tym, że w wymianie komunikatów używamy wypowiadanych słów, które za pomocą określonych reguł gramatycznych są przekształcane w zdania.

Natomiast komunikacja niewerbalna (bezsłowna) opiera się na mowie ciała (np. gestach, mimice).

Komunikacja międzyludzka (zarówno werbalna, jak i niewerbalna) to proces, który zachodzi nieustannie. Skutkiem niemal każdej sytuacji jest przekazywanie i odbieranie określonych komunikatów. Nawet jeżeli jednostka nie wypowiada ani jednego słowa, to jej ciało przekazuje sygnały, które świadczą o jej samopoczuciu, postawie i nastawieniu. Komunikacja bezsłowna jest procesem o charakterze spontanicznym, który często zachodzi bez udziału świadomości. Jest to proces ciągły, w skład którego wchodzą wszelkie zachowania o charakterze nielingwistycznym.

Typy ekspresji niewerbalnej:
• mimika - odzwierciedla określone stany emocjonalne oraz postawy, główne stany emocjonalne, które są wyrażane za pomocą mimiki to szczęście, zdziwienie, strach, smutek, gniew, pogarda
• proksemika - określa wzajemny wpływ relacji przestrzennych między rozmówcami na proces komunikacji, proksemika dostarcza wiedzy na temat sposobu strukturyzacji i wykorzystania określonej przestrzeni przez rozmówców, na proksemikę wpływają dwie sprzeczne potrzeby - potrzeba prywatności i potrzeba afiliacji
• kinezjetyka - zajmuje się postawami ciała, np. gestami, ruchy ciała są niezwykle istotne, gdyż można przestać komunikować się w sposób werbalny, ale nie da się zapanować nad ciałem, które nieustannie wysyła określone sygnały i informacje, np. określona postawa, gest, napięcie, wysyłanie informacji za pomocą ciała może być intencjonalne lub nieintencjonalne
• parajęzyk - podczas mówienia pojawiają się znaki świadczące o naszych uczuciach i emocjach, np. ton głosu, tempo mówienia, wysokość i natężenie głosu

Twarz to jedna z najbardziej ekspresyjnych części naszego ciała. Wyraża stany uczuciowo - emocjonalne, nastroje oraz reakcje na określone wypowiedzi i zachowania. Poszczególne elementy twarzy charakteryzują się różną ekspresyjnością.
Niezwykle istotny w każdej komunikacji jest kontakt wzrokowy pomiędzy rozmówcami.
Kolejnym przejawem komunikacji niewerbalnej jest dotyk. Dotyk charakteryzuje się bardzo dużą siłą oddziaływania.

Podczas wzajemnej komunikacji ważną rolę odgrywają gesty. Porozumiewające się ze sobą jednostki nieustannie wykonują określone ruchy ciała, np. poruszają głową lub rękoma. Ruchy te posiadają ścisłą koordynację z mową i należą do procesu komunikacji. Poruszanie głową może odgrywać dwie funkcje - z jednej strony jest swego rodzaju wzmocnieniem i stanowi zachętę dla drugiej osoby do kontynuowania przekazywania komunikatu, z drugiej może oznaczać nie zgadzanie się z rozmówcą (seria kiwnięć głową) lub chęć zabrania głosu.

Rodzaje gestów:
• emblematory - niewerbalne zastępniki określonych wyrazów, np. znak słuchawki oznaczający, że rozmawia przez telefon
• afektatory - niewerbalne zachowania, które świadczą o odczuwanych emocjach bądź uczuciach, np. opuszczenie głowy może być oznaką wstydu lub onieśmielenia)
• ilustratory - gesty pozwalające w sposób plastyczny podkreślić daną wypowiedź, np. podczas opisu małego dziecka gestykulujemy w charakterystyczny sposób, aby podkreślić małe rączki
• regulatory - gesty, które służą synchronizacji przebiegu wymiany zdań, np. skinienie głowy oznaczające akceptację
• adaptatory - gesty, które mogą posłużyć jako zaspokojenie pewnych potrzeb, np. obgryzanie paznokci podczas odczuwanego zdenerwowania

Funkcje komunikacji niewerbalnej:
a) funkcja informacyjna:
b) wspieranie wypowiedzi słownej:
Komunikacja niewerbalna służy głównie wyrażaniu stanów uczuciowo - emocjonalnych.

Komunikacja werbalna (słowna) polega na przekazywaniu rozmówcy za pomocą słów określonej ilości informacji. Na komunikację werbalną wywierają wpływ następujące czynniki:
• akcent
• płynność wypowiedzi
• treść wypowiedzi

Mówiąc o komunikacji interpersonalnej nie sposób nie wspomnieć tu a barierach komunikacyjnych.
Do barier komunikacyjnych zaliczamy te wszystkie czynniki, które wywierają niekorzystny wpływ na komunikację. Bariery komunikacyjne utrudniają zrozumienie informacji zawartych w danym komunikacie.

Bariery komunikacyjne mogą mieć charakter fizyczny lub psychologiczny. Do barier komunikacyjnych zaliczamy:
• różnice kulturowe - wszystkie nasze dotychczasowe doświadczenia mają wpływ na nasz system poznawczy, zróżnicowania w interpretacji tego samego komunikatu przez kilka osób wynikają właśnie z kontekstu poznawczego i związanych z nim doświadczeń, które w zasadniczy sposób odciskają swoje piętno na sposobie myślenia każdego z nas
• brak decentracji - zrozumienie rozmówcy oraz właściwa interpretacja danego komunikatu jest możliwa tylko wtedy, jeżeli będziemy w stanie przyjąć punkt widzenia i perspektywę nadawcy komunikatu, osoba, która opiera się tylko na własnej osobie i na własnym punkcie widzenia nie może być ani dobrym słuchaczem, ani dobrym rozmówcą
• utrudnienia percepcyjne - komunikacja może być zaburzona, gdy nie jesteśmy w stanie zrozumieć swojego rozmówcy, który ma niewyraźną artykulację, mówi zbyt szybko, jaka się itd.
• stereotypy - określone stereotypy wpływają na naszą komunikację, np. osoba, która posiada wysoki status społeczny będzie zazwyczaj słuchana dużo chętniej, niż osoba, której status jest niski, jeżeli nasz rozmówca charakteryzuje się pewnymi atrybutami, które mogą być przejawem jego wysokiego statusu społecznego, to najprawdopodobniej poświęcimy mu więcej swojego czasu, więcej naszej uwagi, będziemy bardziej uprzejmi i chętniej zgodzimy się z jego poglądami, natomiast zupełnie inaczej będziemy traktować rozmówcę, której status społeczny nie jest wysoki
• wybiórczość uwagi - skupianie się tylko na niektórych aspektach wypowiedzi, a nie na jej całokształcie, w przypadki, kiedy słuchacz stara się odtworzyć w myślach przebieg opowiadanego zdarzenia, może pominąć pewne ważne aspekty wypowiedzi
• samopoczucie - sposób patrzenia na otaczającą nas rzeczywistość jest w dużej mierze uzależniony od właściwości psychologicznych, określone postawy, wartości, normy, plany i cele wyznaczają ogólne i względnie trwałe ramy, a określony stan psychofizyczny wpływa na tymczasowe spostrzeganie pewnych zdarzeń i sytuacji