"Ferdydurke" - Witold Gombrowicz.

"Ferdydurke" - Witold Gombrowicz

1.Obraz rzeczywistości: szkoła - dom -dwór

Parodia:
- opisów przyrody (jednozdaniowość; ubogie, banalne słownictwo:"ranek był suchy i jasny jak na obrazku"; szablonowe epitety);
- stylizacji gwarowej: Miętus;
- archaizacji: szkoła (j. łaciński);
- liczne "cudzysłowa" i aluzje literackie, oraz stereotypowe hasła reprezentujące bagaż
intelektualny i ideowy polskiego inteligenta:
"Nie damy ziemi skąd nasz ród"
"Moje będzie za grobem zwycięstwo"
"Raz dookoła, raz dookoła"
"Już miesiąc zaszedł, psy się uśpiły"
"W połowie drogi mojego żywota, pośród ciemnego znalazłem się lasu. Las ten co gorsza był
zielony".

Satyra:
- na tradycyjną szkołę, sposób nauczania poprzez wtłaczanie w umysły uczniów gotowych schematów interpretacji literatury ( "Wielki Słowacki wzrusza")
- konserwatyzm w stosunku między dworem a służbą w środowisku ziemiańskim; (Bolimów -
Nawłoć - Boleborza),
- powierzchowną nowoczesność i snobizm (państwo Młodziakowie),
- własną rodzinę,
- sztuczność i pozerstwo w zachowaniu większości ludzi,

Groteska:
- postacie (Profesor Pimko "spoglądajacy pedagogicznym zezem" i "plujący do każdej
spluwaczki");
- świat ludzi to świat aktorów i reżyserów
* Profesor Pimko - staroświecki belfer,
* Zuta - nowoczesna pensjonarka,
* ziemiaństwo - wyższość,
* służba - uniżoność

Forma i styl jest nie tylko w sztuce, ale także w życiu psychicznym:
- człowiek jest zależny od odbicia w duszy drugiego człowieka;
- człowiek zadawala się stereotypem (awangarda budzi nasze zastrzeżenia);
- zachowanie człowieka zdeterminowane jest poprzez czynniki zewnętrzne: społeczne, kulturalne, obyczajowe (behawioryzm);

Bohater walczy o zachowanie autentyczności z :
- belframi - fałszują myśli wieszczów,
- "naiwnymi chłopiętami" i "wulgarnymi chłopakami",
- nowoczesnością, naturalnością i swobodą,
- "wyższością" ziemiańską,
ale ucieka sarmacki stereotyp: raptus, puennae -porwanie dziewicy



Wnioski:
1. Skłonność do narzucania fałszywych "ról":
przyprawianie gęby - przyprawianie masek, nienaturalność, poza, nieszczerość.
2. Przez deformację własnej lub cudzej osobowości osiąga się formę - to stereotyp w myśleniu
w mówieniu, działaniu, to ideały, programy, tradycja i kultura.
3. Obrona autentyzmu - to problem filozoficzny


Gra i rola formy w życiu człowieka

"Człowiek powinien być wszechstronny, doskonalić się duchowo i cieleśnie, być zawsze pięknym! Jestem za pełnią człowieczeństwa".


Gra - zabawa i postępowanie oparte na pewnych regułach.

Józio:
- początkowo nijaki, bezwolny,
- wiernie poddaje się zabiegom Pimki:
* szkoła, aby go upupić
* stancja przyprawia mu gębę staroświeckiego chłopca, aby wplątać go w miłość do
nowoczesnej Zuty
- podejmuje kontrakcję:
* sposób jedzenia
* żebrak z gałązką
* nocne spotkanie
- wieś: 30 letni mężczyzna dziecko
- cukierki - reżyser wydarzeń

Człowiek to urodzony aktor, ma wewnętrzną potrzebę udawania.

Świat to teatr (bardzo stary topos : stworzony przez Petroniusza, spopularyzowany przez Szekspira, Jan Kochanowski - człowiek to marionetka)

Wnioski:
Istotą ludzkiego życia jest świadoma teatralizacja, gra masek, narzucanie ról sobie i innym ludziom.

1. Żyjąc nieustannie udajemy kogoś, kim chcielibyśmy być, tak naprawdę bywamy sobą tylko
rano w łazience (Józio podgląda rano Młodziaków)

2. Narzucamy innym własne o nich wyobrażenia, wszekże takiemu procesowi ulegamy również
my (nowocześni i postępowi Młodziakowie, rodzina Hurleckich, Miętus),

- sytuacje (absurdalne pojedynki: na miny; Filidor i anty Filidor - strzelanie do części ciała
swych dam; bratanie się Miętusa z parobkiem).

- motywy (żebrak z gałązką w ustach "zbabrany" kompot, wieś ze szczekającymi chłopami)

- fabuła oparta na związku przyczynowo - skutkowym: nowele

- tytuł i zakończenie (dyrdymałka, banialuka, androny, łobuzerskie zakończenie - to gra z
czytelnikiem)

- groteskowy sens powtarzających się ciągle części ciała symbolizujących jednocześnie sens
kolejnych trzech części powieści:
pupa: upupienie, dziecinność
łydka: nowoczesność,
gęba: aktor
kupa:

- warstwa językowa:
czytać belfrem, siedzieć z sensem, patriotyzm nogi, robić gębę, ludzie niedoludzcy, ćwierćszopen.



Jaką powieścią jest Ferdydurke?

Powieść precyzyjnie skomponowana posiada:
- postać narratora,
- zwroty do czytelnika,
- świat przedstawiony (fabuła, postacie, czas i miejsce akcji

"Ferdydurke" to utwór prowokacyjny, awangardowy:

1. Kreacyjność - stwarzanie świata innego od rzeczywistego, istniejącego tylko w wyobraźni autora.

2. Rezygnacja z psychologizmu i opisowości.

3. Przenikają się role autora, narratora i bohatera (różny punkt widzenia: narrator Józio - tylko
w pewnym stopniu sobowtór autora, elementy pamiętnika, eseju).

4. Realizm przeplata sięz fantasytką, groteską.

5. Współistnienie fabuły i dygresji, zdarzeń i rozważań, dyskursywność (logiczność).- miesza
zdania na serio i zdania, które parodiują stereotypy myślenia, mówienia i pisania, to stąd
interpretacja utrudniona.

6. Prowokacja tematyczne polegająca na poruszaniu drażliwych spraw.

7. Kompozycja oparta na:
- symetrii:
dwie nowele i one dzielą się na pięć części,
- kontraście:
dojrzałość - niedojrzałość, staroświeckość - nowoczesność, wyższość - niższość

8. Mieszanina nastrojów i sposobów mówienia. Utwór przekorny, niejednoznaczny.

Ferdydurke - "thirty door key" - klucz do 30 drzwi (Józio miał 30 lat)


Groteska - kategoria estetyczna mogąca występować w dziełach z różnych dziedzin sztuki, przejawiająca się takim zestawieniem elementów utworu, że jest on odbierany jako absurdalny w zestawieniu z rzeczywistością i żądzącymi nią prawami empirycznymi. Absurdalność może polegać na wprowadzeniu fantastyki, deformacji postaci i przedmiotów, posługiwanie się brzydotą, karykaturą i wynaturzeniem. Groteskę cechuje: zniekształcenie rzeczywistości, zastosowanie wynaturzonych, nienaturalnych i przerażających form, zmiany nastrojów, prowokacyjność, kontrast - skłócenie wzorów, pomieszanie (np. mowy wzniosłej i pospolitej), brak pouczenia.

Satyra - utwór o celu dydaktycznym wytykający i ośmieszający wady i występki zarówno natury ludzkiej, jak i życia zbiorowego, obyczajowego, społecznego, politycznego. Istotą satyry jest krytyka, posługuje się więc ona często deformacją, groteską, wyostrzeniem atakowanych cech. Wyrażenie krytycznego stosunku do zastanej rzeczywistości; brak pozytywnych postaw i zachowań - to czytelnik ma wyciągać wnioski.

Parodia - utwór literacki nawiązujący do konkretnego wzorca literackiego (konkretnego utworu, stylu jakiegoś pisarza lub prądu lit.) w celu wydobycia efektów komicznych uzyskiwanych albo przez zestawienie pewnych cech wzorca (temat, składnik świata przedstawionego, środki stylistyczno - językowe) z niestosownym kontekstem (np. w poemacie heroikomicznym) albo też przez szczególne przejaskrawienie cech wzorca.

parodia satyra groteska