Symbolizm, nastrojowość i refleksyjność w literaturze Młodej Polski.

Na przełomie 19 i 20w. istniał w literaturze polskiej okres nazywany Młoda Polska. Wyróżnia się w nim dwie fazy. Pierwsza z nich to modernizm. Założeniem ideowym modernizmu było hasło „Sztuka dla sztuki”.
Kazimierz Przerwa - Tetmajer, Jan Kasprowicz, Leopold Staff i Stanisław Wyspiański należą do najwybitniejszych poetów tego okresu. Duży wpływ na ich twórczość miały kierunki literatury europejskiej i symbolizm, impresjonizm, estetyzm. Dlatego stały się one charakterystyczną cechą poezji Młodej Polski.

Symboli jako środka artystycznego wyrazu używali poeci w wielu utworach. Charakterystyczną cechą symbolu jest jego wieloznaczność. Kryje on w sobie bardzo bogate treści, stwarza możliwość różnych interpretacji przedstawionych w utworze zjawisk. Utworem symbolicznym jest krzak dzikiej róży Jana Kasprowicza. Róża i limba to symbole. Róża może oznaczać siłę, zdrowie, wytrwałość, życie, walkę o prawo do istnienia, piękno, młodość; a limba zaś rozkład, chorobę, śmierć, niemoc, bezsilność, brzydotę, starość.
Symbolem posłużył się także poeta w hymnie „Święty Boże”, np. symbolem zła jest szatan, symbolem dobroci Bóg, ale w tym przypadku obojętnie patrzący na katastrofę ludzkości, katastrofę świata.

Reprezentatywnym utworem dla okresu Młodej Polski jest „Kowal” Leopolda Staffa. Wiersz ten został uznany za programowy dla młodego poety. Staff zawarł w nim swe marzenia o potędze myśli i uczucia., wyraził wiarę w wartość i siłę człowieka oraz w jego rozliczne możliwości. Człowiek noszący w piersi „bezkształtną masę kruszców drogocennych” jest zdolny wykuć w niej „serce hartowane, mężne, serce dumne i silne”. Według historyków literatury kowal jest symbolem siły potrzebnej człowiekowi do kształtowania swojej osobowości do walki z losem.

Stanisław Wyspiański w dramacie „Wesele” poruszył problem walki narodowowyzwoleńczej. Ukazał niemoc, uśpienie społeczeństwa polskiego, które było niezdolne zrzucić z siebie jarzmo niewoli. Aby wyrazić swoje myśli, użył poeta symboli jako środka artystycznego wyrazu. Chochoł jest symbolem owego uśpienia, a czapka z pawimi piórami, której szuka Jasiek, gubiąc złoty róg (symbol wolności) jest symbolem niedojrzałości politycznej narodu.

Prócz symbolu w utworach Młodej Polski dominowała nastrojowość i refleksyjność. Szczególny nastrój wytwarzały przepiękne opisy przyrody tatrzańskiej („Melodia mgieł nocnych”, „Pozdrowienie”), której miłośnikiem i piewcą był przede wszystkim Kazimierz Przerwa – Tetmajer („Nikt tak nie kochał smolnych watr...”). Z Tatrami związany był uczuciowo również Jan Kasprowicz. Przyrodzie górskiej poświęcił wiele swoich liryków („Rozmiłowała się dusza ma...”, „Witajcie kochane góry”, „Krzak dzikiej róży”), w których przy pomocy odpowiednich środków artystycznych wytworzył nastrój wywołujący w czytelniku niepowtarzalne przeżycia estetyczne.

Nastrojowym wierszem, ale o nieco innym zabarwieniu uczuciowym jest wiersz „Deszcz jesienny” Leopolda Staffa. Wyżej wymienione utwory Kasprowicza i Tetmajera budziły w czytelniku radość, zachwyt nad pięknem przyrody, chęć przebywania na jej łonie, wiecznego rozkoszowania się cudami natury. Natomiast przedstawiony przez Staffa obraz ponurego deszczowego dnia jesieni wywołuje nastrój smutku, przygnębienia, melancholii

„ O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... i szyby w mgle mokną,
I światła szarego blask sączy się senny...”

Symbolika i nastrojowość utworów poetów Młodej Polski budziły refleksje nad sensem życia, światem, procesami przyrody.
W hymnie „Święty Boże” ukazał Jan Kasprowicz wizję pogrzebu umęczonego chłopca. Chłop zmierza do mogiły, którą wykopał mu szatan. Idzie na zatracenie, a wraz z nim jakby cała przyroda. Wszechmogący Bóg patrzy obojętnym wzrokiem na jego cierpienie, nie wysłuchuje jego modłów i jęków. W utworze tym ukazał poeta jakąś wielką katastrofę, która zawisła nad światem. Bije z niego smutek, melancholia, rezygnacja, groza i przerażenie.

Refleksje nad sensem życia snuje Tetmajer w wierszu „Koniec wieku”. Poeta dochodzi do wniosku, że nie warto żyć na świecie. Przekleństwo, ironia, modlitwa, wzgarda, rozpacz, rezygnacja, walka, troska o przyszłość, używanie świata nic człowiekowi nie dadzą, nie przyniosą zadowolenia i spokoju. Wiersz jest pełny pesymizmu, płynie z niego nastrój znużenia, rezygnacja, niewiara, niechęć do życia. Tetmajer, przedstawiciel dekadentów, często odczuwał boleśnie swoją samotność. Zrozumiał, że samotność jest konsekwencją jego izolacji od spraw ludzkich. Doszedł w końcu do wniosku, że nie należy żyć samemu, trzeba więcej interesować się otaczającym światem, sprawami człowieka. Świadczą o tym słowa wiersza: „Kto zawsze tylko żył w pustyni...”

Pesymistycznym poglądem autora „Melodii mgieł nocnych” przeciwstawia się Staff.
Jego postawa wobec życia jest inna niż Tetmajera – dekadenta. Leopold Staff to optimista. Cechuje go pogoda ducha, wiara w sens i wartość życia. Poeta występuje przeciwko rezygnacji, zwątpieniu, niemocy, rozpaczy. Twierdzi że nic nie jest w stanie przysłonić mu widzenia piękności świata („Nic mi świecie, piękności twej zmącić nie zdoła”), że zawsze „śpiewać będzie (...) pochwałę życia”, mimo że zna jego „gorycz i zawody”, wie „co ból i troska, złuda miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicie.”

Z powyższych rozważań wynika, że wiele utworów Młodej Polski cechuje symbolika, nastrojowość i refleksyjność.
Nastroje bijące z wierszy prowadziły poetów do zadumy, do refleksji nad życiem, nad światem, co z kolei rzutowało na kształtowanie się osobowości twórców literatury młodopolskiej i zajęcia takiej czy innej postawy wobec życia. Końcowy wniosek uczy, że szczęście człowiekowi daje nie ucieczka od rzeczywistości (Tetmajer), ale pełne uczestnictwo w życiu społeczności ludzkiej (Staff).
Potwierdzeniem są słowa wypowiedziane przez samych poetów:
„Żyłem i z rzeczy ludzkich nic nie jest mi obce” – Leopold Staff.