Słowiński Park Narodowy

1. Utworzenie Słowińskiego Parku Narodowego

Myśl utworzenia nadmorskiego parku narodowego powstała w Polsce zaraz po drugiej wojnie światowej. Na pierwszym powojennym zjeździe Państwowej Rady Ochrony Przyrody w Krakowie we wrześniu 1945r., na wniosek prof. dra Władysława Szafera podjęta została uchwała treści następującej: „Zjazd uznaje za pilną potrzebę utworzenia osobnego parku narodowego dla ochrony wybrzeża morskiego, który służyć powinien nie tylko potrzebom naukowym, ale również mógłby zaspokoić inne, ważne interesy społeczno-kulturalne, związane z propagandą polskiego morza.”
Wyszukanie odpowiednich terenów powierzono Wojewódzkiemu Komitetowi Ochrony Przyrody w Poznaniu. W porozumieniu z władzami wojewódzkimi w Gdańsku i Szczecinie zaproponowano utworzenie dwóch parków nadmorskich, a to jednego na wyspie Wolin, o charakterystycznym wybrzeżu klifowym i pięknych lasach sosnowych i bukowych, oraz drugiego w rejonie jezior przybrzeżnych Łebsko i Gardno z płaskim wybrzeżem morskim, charakteryzującym się wydmami należącymi do największych a Europie. Pierwsza konferencja w sprawie tego ostatniego parku odbyła się w Łebie w dniu 18.06.1946 r. z udziałem naukowców z Poznania i Gdańska, przedstawiciela Ministerstwa Leśnictwa i władz miejscowych. po zapoznaniu się z terenem stwierdzono, że nadaje się on szczególnie na park narodowy.
W dniu 8.01.1959 r. odbyło się w Gdańsku wspólne posiedzenie prezydiów rad narodowych Gdańska i Koszalina, na którym postanowiono:
1.zaopiniować pozytywnie skorygowane granice parku i projekt zagospodarowania przestrzennego jego otoczenia,
2.zaproponować nadanie parkowi nazwy „Słowiński Park Narodowy”,
3.wystąpić do Rady Ministrów z wnioskiem o utworzenie parku narodowego na zaprojektowanym terenie o powierzchni ok. 20 400 ha.
Jednak nieprędko jeszcze Słowiński Park Narodowy został powołany do życia, wobec zaistnienia zastrzeżeń, co do wyłączenia z normalnej gospodarki i produkcji tak dużego obszaru. Wreszcie rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23.09.1966 r. utworzony został z dniem 1 stycznia 1967 r. Słowiński Park Narodowy na nieco mniejszym od projektowanego obszarze (ok. 18 000 ha.).W oparciu o to rozporządzenie minister leśnictwa i przemysłu drzewnego wydał zarządzenie z dnia 10.11.1966 r. w sprawie określenia granic Słowińskiego Parku Narodowego i ograniczeń obowiązujących na jego terenie.
W r. 1977 Słowiński Park Narodowy został uznany przez UNESCO-decyzja Biura Międzynarodowej Rady Koordynacyjnej Programu „Człowiek i Środowisko”- za część międzynarodowej sieci rezerwatów środowiska.

2. Położenie Parku, jego granice i obszar

Słowiński Park Narodowy leży w województwie słupskim. Granica parku przebiega od brzegu morza w odległości ok. 1 km na zachód od miasta Łeby w kierunku południowym, obejmując jezioro łebsko i lasy oraz torfowiska na jego wschodnim pobrzeżu, następnie na zachód od jeziora- wieś Kluki z otaczającym ją lasem, mierzeja Łebską i Gardnieńską i jezioro Gardno. Północną granicę Parku stanowi Morze Bałtyckie. Projektowana strefa ochronna Parku obejmuje Łebę z jeziorem Sarbsko na wschód od miasta, następnie teren na południe od jeziora Łebsko poza drogę Wicko-Główczyce-Choćmirowo, cały obszar pomiędzy jeziorami Łebsko i Gardno- łącznie ze wzgórzami morenowymi na południe od Smołdzina, wreszcie teren na południe i zachód od jeziora Gardno po wsie Objazda i Dębina.
Cały obszar strefy ochronnej wynosi ok. 50 tys.ha.
Na strefę rezerwatową Parku składają się następujące tereny:
1.wydmy nadmorskie, częściowo ustalone i pokryte sośniną o charakterystycznym pokroju, jak również wydmy ruchome tzw. białe, tworzące urzekający krajobraz pustynny;
2. jeziora przybrzeżne, w tym największe na naszym wybrzeżu jezioro Łebsko, częściowo zasypywane przez wydmę;
3.charokterystyczne dla tego regionu bory sosnowe oraz bory bagienne o bogatym i oryginalnym runie,
4. torfowiska i bagna.

3. Klimat

Słowiński Park Narodowy leży w obrębie typu klimatów bałtyckich, w krainie zwanej „Pobrzeżem Łebskim”. Klimat ten charakteryzują stosunkowo łagodne zimy i niezbyt gorące lata, ja również duża wilgotność powietrza. Średnia temperatura roczna wynosi 7,5o . Najzimniejsze miesiące to styczeń- średnia temperatura-0,6o i luty- 1,2o, najcieplejsze- lipiec 16,5o i sierpień 16,4o. Średnia roczna opadów wynosi 655mm do 690mm. Najwięcej opadów występuje latem i jesienią, przy tym są one często gwałtowne i obfite. Najmniej opadów w lutym i marcu. Średnia ilość dni deszczowych w roku wynosi 120 do 140. Śnieg notowany jest od października do maja, średnio przez 34 dni. Okres wegetacji trwa około 200 dni. Rozpoczyna się pomiędzy 5 a 10 kwietnia, a kończy między 5 a 10 listopada.

4.Przyroda

Ukształtowanie powierzchni
Na ukształtowanie powierzchni Słowińskiego Parku Narodowego wpłynęły zasadniczo dwa czynniki: lądolód skandynawski i późniejsza działalność Morza Bałtyckiego. Wpływ lądolodu datuje się z okresu trzeciego zlodowacenia, zwanego bałtyckim albo północnopolskim, które nastąpiło w okresie 100 tys. do 20 tys. lat temu. Czoło lądolodu dotarło wówczas do Polski środkowej na linii mniej więcej Zielona Góra, Leszno, Konin, a następnie- w miarę ocieplania się klimatu- lądolód cofał się na północ, zatrzymując się, co pewien czas, gdy klimat okresowo znów się oziębiał. Taki okres „zatrzymania się” lądolodu nastąpił między innymi na Pomorzu, a wynikiem tego jest pasmo wzgórz morenowych, otaczających od południa i zachodu teren Parku.
W okresie litorinowym wody Bałtyku zalały płaski brzeg morski aż po wzgórza morenowe, a na obszarze obecnego Parku utworzyła się płytka zatoka morska. W dalszym ciągu prądy morskie o kierunku z zachodu na wschód przynosiły materiał, uzyskany w wyniku abrazji (podmywania) wysokich brzegów morskich, i formowały długie pasmo mierzei odcinającej zatokę, z której następnie powstał szereg jezior przybrzeżnych. Wiek mierzei Gardnieńskiej i Łebskiej określa się na ok. 5,5 tys. lat. Oczywiście proces ten był skomplikowany, niejednokrotnie mierzeja była przerywana i znów łączona, a odkładanie piasku i formowanie wydm obserwuje się nadal.
Wielkości wydm na Pobrzeżu Słowińskim są różne. Największe pole wydmowe znajduje się na Mierzei Łebskiej, rozciągając się na powierzchni ok 500 ha. Wysokość wydm dochodzi do 40 m, posiadają też one różnorodne kształty, jak: wały wydmowe, nasypy piaszczyste wygięte parabolicznie, wzgórza kurhanowe itp. Formy wklęsłe, powstałe wskutek wywiewania piasku, to równiny, misy, niecki, rynny, rowy. Formy wydm ulegają ustawicznym zmianom w wyniku ruchu piasków: stwarza to zmienność urzekająco pięknego krajobrazu.


Wody
Przez teren Parku Przepływają następujące rzeki: Łeba na długości ok. 4000m, Łupawa- ok. 2500 m i Pustynka- 4500 m; ponadto występują liczne kanały i rowy melioracyjne.
Na terenie Parku znajdują się 4 jeziora typu przybrzeżnego, zestawione poniżej:

Nazwa jeziora Powierzchnia
(w ha.) Długość
(w km) Szerokość
(w km) Głębokość
maks. (w m) śred.
(w m)
Łebsko 7140 16,3 7,6 6,3 1,6
Gardno 2468 6,8 4,7 2,6 1,3
Dołgie Wielkie 156 2,7 0,9 2,9 1,4
Dołgie Małe 6,3 0,5 0,15 1,7 0,7

Roślinność
Świat roślinny Słowińskiego Parku Narodowego jest niezmiernie ciekawy. Odzwierciedla on zmiany klimatyczne i Środowiskowe, jakie występowały i nadal występują na tym terenie. Bezpośrednio po ustąpieniu lądolodu, ze względu na trudne wówczas warunki klimatyczne i siedliskowe, pierwszymi roślinami, jakie się tu pojawiły, były gatunki występujące dziś na tundrach północnych. Reliktami z tamtego okresu są: bażyna czarno-jagodowa, malina moroszka- występująca w dużej ilości w rejonie Kluk- oraz zimoziół północny. W wyniku stopniowego ocieplania pojawiła się brzoza, sosna i wierzby, a następnie inne gatunki drzew i krzewów liściastych, jak: dąb, lipa, wiąz, buk. Dalsze ocieplenie powoduje pojawienie się roślin klimatu atlantyckiego, jak wrzosiec bagienny, jarząb szwedzki, wiciokrzew pomorski i woskownica europejska. Szczególnie charakterystyczny jest na terenie parku strefowy układ roślinności, której pasy przebiegają równolegle od brzegu morskiego w głąb lądu.
Największe znaczenie dla zatrzymania ruchu piasków mają trawy nadmorskie, głównie piaskownica zwyczajna i wydmuchrzyca piaskowa. Stanowią one przeszkodę dla nanoszonego wiatrem piasku, a w miarę zasypywania szybko rosną ku górze, osiągając po kilka metrów długości. One to właśnie w pierwszej kolejności przy6czyniają się do spiętrzania wydm. W tym też zespole występuje, obecnie niestety już niezmiernie rzadko najpiękniejsza roślina wybrzeża- mikołajek nadmorski, będący całkowicie pod ochroną.
Coraz bardziej urozmaicony skład roślinności stwarza warunki do wkroczenia pierwszych drzew: sosny i brzozy. Dużą rolę odgrywa tu krzewiąca się bażyna czarna, w cieniu której nasiona sosny znajdują dogodne warunki do skiełkowania. Tak powstaje charakterystyczny dla wydm nadmorskich sosnowy bór bażynowy. Sosny w tym borze wykazują wyraźną asymetrię koron i strzał, spowodowaną wiatrami, wiejącymi od morza. Pnie ich są zbieżyste i nisko ugałęzione, a często do znacznej wysokości przysypane piaskiem.
Do roślin charakterystycznych dla borów nadmorskich należą- poza bażyną czarną- storczyki: listera sercowata i tajęża jednostronna, liczne gatunki gruszyczek, borówka brusznica i wrzos pospolity. Bory sosnowe, będące dominującym typem drzewostanów Słowińskiego Parku Narodowego, charakteryzuje duża zmienność.
Udział poszczególnych gatunków drzew wchodzących w skład drzewostanów parku, można ująć procentowo i przedstawia się on następująco: gatunkiem panującym jest sosna-85,1%, dalej brzoza-6,9%, olcha-5,4%, świerk-1,3%, buk-0,8%, dąb-0,3%, modrzew-0,1% i jesion-0,1%.

Świat zwierząt
Zróżnicowane środowisko przyrodnicze parku, różne typy lasu, bagna, torfowiska, olbrzymie obszary trzcin przyjeziornych stwarzają dogodne warunki bytowania wielu gatunków zwierząt. Najokazalszym jest jeleń europejski, prawdziwy król polskich lasów. Występuje on w Słowińskim Parku Narodowym dość licznie- stwierdzono ostatnio ponad 100 sztuk pogłowia. Główną jego ostoją są leśne rezerwaty ścisłe jak również trudno dostępne dla człowieka przybrzeżne zarośla sosny kosówki, bagna i trzciny. Jelenie-byki na tutejszym terenie charakteryzują się szczególnie silnym porożem i sylwetka tego szlachetnego zwierzęcia przedstawia się naprawdę imponująco.
Bardzo licznie w Parku występuje sarna (ok. 300 sztuk).
Najtrudniej spotkać się z dzikiem, chociaż jest ich również sporo- ponad 80 sztuk.
Oprócz tych najbardziej reprezentatywnych przedstawicieli ssaków występują również w Parku lisy, borsuki, jenoty, zające, kuny, tchórze, wydry, piżmaki, karczowniki ziemno-wodne, wiewiórki, jeże i drobne gryzonie. Zimą plażę morską odwiedzić czasem foka, a morze wyrzuca w czasie sztormu martwe morświny. Na pograniczu Parku obserwowano też przechodzące łosie, a w zimie 1973 r. w lasach wzgórza Rowokół pojawił się wilk.

5. Turystyka
Głównym walorem turystycznym Słowińskiego Parku Narodowego są przepiękne krajobrazy, jakie można podziwiać już z daleka, od strony wysoczyzny morenowej. Pomiędzy wałem wzgórz morenowych a pasem wydm szeroko rozłożyła się malownicza dolina, z olbrzymią taflą jeziora łebsko na wschodzie i nieco mniejszą jeziora Gardno na zachodzie. Na jasnozielonym tle łąk i pól poprzecinanych drogami- odcinają się ciemne plamy lasów oraz kolorowe domki nielicznych osiedli. Na horyzoncie oślepiająca w słońcu biel wydm stwarza niezapomniane wrażenia. Są tu 3 zasadnicze punkty „wypadowe”:
Smołdzino
Siedziba Zarządu Słowińskiego Parku Narodowego, jest dużą wsią, położoną malowniczo, nad rzeką Łupawą u podnóża Rowokół, ok. 30 km na północ od Słupska Z tamtejszych zabytków istnieje jedynie kościół z r. 1632 rozbudowany w r. 1828 w kształt krzyża.
W centrum Smołdzina, nad rzeką Łupawą, znajduje się ładnie utrzymany budynek Dyrekcji Słowińskiego Parku Narodowego, ocieniony starym, rozłożystym dębem. Dąb ten- o obwodzie 4,5 m – uznany jest za pomnik przyrody.
Niedaleko od siedziby Dyrekcji Parku znajduje się Muzeum Słowińskiego Parku Narodowego otwarte w r. 1974.W poszczególnych salach Muzeum zebrane są eksponaty elementów przyrody Parku, zgrupowane według środowisk.
Rowy
Jest to wieś rybacka, położona u ujścia do morza rzeki Łupawy, przepływającej przez jezioro Gardno. Obecnie Rowy posiadają przy ujściu rzeki Łupawy port rybacki.
Łeba
Jest to największa i najbardziej uczęszczana miejscowość na obrzeżu Parku, z której też najliczniejsze rzesze turystów rozpoczynają zwiedzanie Parku. Łeba leży ok. 32 km na północ od Lęborka. Obecnie Łeba jest miastem liczącym ok. 3500 stałych mieszkańców, trudniących się głównie rybołówstwem. Miasto ożywia się dopiero w okresie letnim, kiedy napływają tu ogromne rzesze wczasowiczów i turystów. Znajdują się tu liczne zakładowe domy wczasowe, ośrodki kolonijne i campingowe. Jeśli chodzi o domy wczasowe, to Fundusz Wczasów Pracowniczych dysponuje tylko jednym domem wczasowym „Neptun”, pięknie położonym nad samym morzem – o charakterystycznej dla Łeby sylwetce zameczku.
Piękna, rozległa plaża jest największą atrakcją Łeby. W sezonie plaża jest pod opieką ratowników, ma wypożyczalnię koszy i leżaków.
W pobliżu domu wczasowego „Neptun” znajdują się czynne cały rok łazienki, w których można korzystać również z kąpieli w ciepłej wodzie morskiej.

Szlaki turystyczne
Szlaki główne:
1.Północny-nadmorski,oznaczony kolorem czerwonym, prowadzi od Łeby poprzez Mierzeję Gardnieńsko-Łebską do wsi Rowy. Długość jego wynosi ok. 40 km.

2.Południowy, oznaczony kolorem żółtym, biegnie z Łeby przez piękne partie lasu, okrąża jezioro Łebsko i przez wsie Gać, Izbica, Kluki dochodzi do Smołdzina, Skąd przez malownicze wzgórze Rowokół doprowadza do wsi Gardna Wielka.

3.Szlak pomocniczy, oznaczony kolorem czarnym, łączy te dwa – prowadząc od wsi Gardna Wielka w stronę morza do szlaku czerwonego.