Protisty - charakterystyka najważniejszych typów

Protisty zwierzęce:
- organizmy cudzożywne,
- odżywiają się poprzez fagocytozę,
- nie mają chloroplastów, ściany komórkowej, nie są zbudowane ze strzępek

Typ: PARABASALIA
- jednokomórkowce, poruszają się przy pomocy wici, brak mitochondriów,
- jedna z wici może tworzyć błonkę falującą,

PRZEDSTAWICIELE:
- rzęsitek (Trichomonas) – pasożyt lub nieszkodliwy współbiesiadnik żyjący w jelitach zwierząt,
- rzęsitek pochwowy (Trichomonas hominis) – pasożyt człowieka, przenoszony drogą płciową, powoduje (zwłaszcza w kobiet) stany zapalne dróg rodnych.

Typ: KINETOPLASTYDY (Kinetoplastida)
- wiciowce wolno żyjące lub pasożytnicze,
- obecny kinetoplast – podobny do mitochondrium, z własnym DNA, ulokowany blisko nasady wici,
- spokrewnione z eugleninami (Euglenophyta),

PRZEDSTAWICIELE:
- świdrowce (Trypanosoma) – groźne pasożyty zwierząt i człowieka,
- świdrowiec gambijski (Trypanosoma brucei gambiense) – wywołuje śpiączkę afrykańską, przenoszony przez muchę tse-tse (odżywia się krwią zwierząt),
- śpiączka afrykańska:
- początkowo brak silnych infekcji,
- objawy pojawiają się nawet po kilku latach (gdy pasożyt dostanie się do ośrodkowego układu nerwowego) są to: rozkojarzenie, zaburzenia koordynacji, śpiączka,
- następuje nieodwracalne uszkodzenie mózgu.

Typ: CHOANOFLAGELLATA – wiciowce kołnierzykowe
- cudzożywne wiciowce, żyjące swobodnie bądź prowadzące osiadły tryb życia,
- przeważnie żyją pojedynczo, rzadziej w koloniach,
- cecha charakterystyczna: wysoki kołnierzyk zbudowany z wypustek cytoplazmatycznych, otaczający długą wić,
- kołnierzy + wić => aparat filtracyjny, który umożliwia zdobywanie pokarmu,
- występuje dodatkowe ciałko podstawowe leżące pod kątem prostym do ciałka podstawowego wici (nie występuje to u innych protistów, ale np. u plemników)
- mają płaskie grzebienie mitochondrialne (podobieństwo do zwierząt, inne protisty mają rurkowate)
- rozmnażają się przez podział podłóżny.

Typ: APIKOMPLEKSY (Apicomplexa, Sporozoa)
- wyłącznie pasożyty, brak wielu organelli,
- są haploidalne (diploidalna tylko zygota),
- bardzo wiele gatunków powoduje zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi i zwierząt,

PRZEDSTAWICIELE:
- zarodziec malarii (Plasmodium) – wywołujący malarię,
- w Polsce sporadycznie występuje malaria trzeciaczka (ataki pojawiają się co trzy dni),
- zarodźce maja dwóch nosicieli: stałocieplnego kręgowca i określony gatunek komara lub krwiopijnej muchy, w Polsce zarodźce malarii mogą przenosić tylko samice niektórych gatunków komara widliszka (Anopheles),
- zarodźce w klimacie umiarkowanym nie mogą ukończyć rozwoju, bo jest za zimno (poniżej 16oC giną).

„Typ”: ZARODZIOWE (Sarcodina)
- brak wici i rzęsek, poruszają się przy pomocy nibynóżek,
- pobierają pokarm przez pino- i fagocytozę,

PRZEDSTAWICIELE:
- ameby (Amoebina), inaczej pełzaki:
- kształt nieregularny,
- mogą przekraczać 1 mm średnicy,
- lub wiele jąder, jedna wodniczka tętniąca (wydalanie) i wodniczki pokarmowe (trawienie; zmienna liczba),
- nibynóżki – nieliczne, szerokie,
- można dostrzec przód (wysuwają się nibynóżki) i tył (bryłka gęstej cytoplazmy),
- żyją w wodzie, glebie, ściółce,
- żywią się bakteriami,
- niektóre są pasożytami, np. Entamoeba histolytica – żyje w jelicie ludzkim i wywołuje czerwonką amebową, czyli pełzakową.
- otwornice (Foraminifera)
- organizmy morskie, składnik planktonu,
- tworzą wapienne pancerzyki złożone z wielu komór,
- przez otworki w pancerzyku wysuwają dziesiątki długich, cienkich nibynóżek, które tworzą wokół ciała przestrzenną sieć, w której znajdują się wodniczki pokarmowe,
- żywią się bakteriami (mniejsze) lub drobnymi zwierzętami (większe),
- niektóre mają w cytoplazmie bruzdnice, z których otrzymują cukry,
- puste pancerzyki tworzą na dnie morskim muł, z którego powstają skały wapienne.
- promienice, radiolarie (Radiolaria)
- składnik planktonu,
- wytwarzają szkielet i pancerzyki z krzemionki,
- żywią się niewielkimi organizmami (inne protisty, niewielkie zwierzęta) – łowią je za pomocą długich nibynóżek,
- szkielety martwych osobników tworzą na dnie morskim muł, z którego powstają skały – radiolaryty,
- mikropaleontologia – dyscyplina zajmująca się badaniem mikroskopijnych skamieniałości w osadach skalnych.

Typ: ORZĘSKI (Ciliata)
- obecność bardzo licznych rzęsek, które są ułożone wzdłuż ciała w charakterystyczne szeregi,
- pelukulla (błona komórkowa + cytoplazma do niej przylegająca) ma bardzo skomplikowaną budowę,
- występuje „komórkowy otwór gębowy” – cytosom i „komórkowy odbyt” – cytopyge (nie występują rzęski),
- wodniczki pokarmowe tworzą się wewnątrz cytoplazmy, a opróżniają się w obrębie cytopyge,
- rzęski służą do: poruszania się oraz napędzania pokarmu (np. bakterii, okrzemek) do cytosomu, m. in. Pantofelka lub wirczyka,
- występuje dwoistość jąder: mikronukleus (Min) – zamknięte archiwum zawierające całość informacji genetycznej; nieczynne) oraz markonukleus (Man) – spełnia wszystkie funkcje jądra komórkowego,
- rozmnażają się poprzez poprzeczny podział komórki, mikronukleus dzieli się mitotycznie, a markonukleus przewęża się i rozdziela na dwie części (musi to zajść z mitotyczną precyzją),
- proces płciowy orzęsków – koniugacja: wymiana materiału genetycznego pomiędzy dwoma osobnikami, (UWAGA: to nie jest rozmnażanie),
- orzęski w przyrodzie: żyją licznie w wodach słonych i słodkich; żywią się bakteriami i drobnymi szczątkami organicznymi; niektóre (np. didinium) mogą pochłonąć równie wielkie osobniki (np. pantofelka); entodinium – żyją w pierwszej komorze żołądka przeżuwaczy, są im niezbędne do życia.

Prostisty roślinopodobne:
- formy jednokomórkowe – wiciowce, pełzaki, nieruchome komórki,
- czasami forma koloni lub komórczaka,
- najwyżej uorganizowane glony mają ciało w formie plechy, tzn. wielokomórkowe i zróżnicowane.

Typ: EUGLENINY (Euglenophyta)
- inaczej klejnotki,
- jednokomórkowe, żyją w wodzie słodkiej,
- swobodny tryb zycia, poruszają się przy pomocy wici,
- nie mają ściany komórkowej,
- nie rozmnażają się płciowo,
- chloroplasty zyskały dzięki zielenicom,
- spokrewnione ze świdrowcami,
- przeważnie heterotroficzne (cudzożywne), jeśli samożywne to gdy zachodzi potrzeba (brak światła) stają się cudzożywne.

Typ: TOBOŁKI (Pyrrophyta)
- inaczej dinofity,
- zarówno cudzo- jak i samożywne.

PRZEDSTAWICIELE:
- bruzdnice
- jednokomórkowe wiciowce,
- żyją w toni wodnej (słone i słodkie),
- dwie bruzdy przebiegające pod kątem prostym względem siebie, znajdują się w nich dwie wici,
- często występuje pancerzy (pod błoną komórkową) z wielu płytek celulozowych,
- chloroplasty pochodzą od krasnorostów,
- zakwity – „czerwony przypływ” – masowe pojawienie się bruzdnic,
- wytwarzają trucizny: nieszkodliwe dla zwierząt, trujące dla ludzi.
- nocoświetlik:
- w nocy reaguje na ruch wody i wytwarza światło, statki pozostawiają na wodzie świecącą smugę.

Typ: CHRYZOFITY (Chrysophyta)
- glony złociste,
- samożywne,
- najliczniejsza grupa,
- duża zawartość fukoksantyny (złocista lub brązowa barwa, maskująca zielony chrolofil),
- dwie, różnej wielkości wici: dłuższa (pokryta sztywnymi, białkowymi włoskami) i krótsza (gładka)

PRZEDSTAWICIELE:
- złotowiciowce (Chrysophyceae)
- jednokomórkowe,
- niektóre są pełzakami (amebami) ale najwięcej jest wiciowców,
- spotykane w wodach słodkich.

- okrzemki (Bacillariophyceae)
- jednokomórkowe, żyją pojedynczo w wodach słonych i słodkich,
- dwuczęściowa ściana komórkowa (skorupka) wysycona krzemionką, dwie części: mniejsza (denko) i większa (wieczko),
- przy podziale każda komórka potomna dostaje jedną część ściany i dobudowuje sobie drugą,
- tam gdzie występuje dużo skorupek okrzemek powstaje ziemia okrzemkowa, stosowana do produkcji dynamitu.

- brunatnice (Phaeophyceae)
- występują w wodach słonych,
- największy stopień rozwoju ciała,
- plecha z częściami podobnymi do organów roślin lądowych (niby-korzenie, niby-łodyga, niby-liście),
- dominuje sporofit, czasami nawet brak gametofitu,

Protisty grzybopodobne:
- złożone z nitkowatych strzępek,
- wytwarzają owocowania

Typ: Lęgniowce (Oomycota)
- żyją w wodzie (nie tylko),
- odżywiają się martwymi szczątkami lub pasożytują na innych organizmach,
- ciało zbudowane z komórczakowych strzępek,
- rozmnażają się bezpłciowo (pływki)

PRZEDSTAWICIELE:
- roztoczkowce
- żyją w wodzie,
- tworzą podobny do pleśni nalot na szczątkach organicznych,
- mogą atakować ryby,

- fitiftora (Phytophtora)
- pasożyt ziemniaków, pomidorów (wywołuje zarazę ziemniaczaną),
- wytwarza jednokomórkowe zarodniki przenoszone przez prądy powietrza,

Typ: Śluzowce (Myxomycota)
- dużych rozmiarów wielojądrowe pełzaki,
- żyją w ściółce leśnej lub na pniach drzew (galaretowata substancja)