Protisty

Protisty - jedno z pięciu wyróżnianych obecnie królestw organizmów żywych, obejmujące te eukarionty, które pozostały po wyłączeniu organizmów zaliczonych do zwierząt, roślin i grzybów. Nie istnieje żadna zaawansowana ewolucyjnie cecha, która wyróżniałaby protisty od pozostałych eukariontów. Większość protistów to jednokomórkowce, zdarzają się też wielokomórkowce, a nawet organizmy zbliżone do tkankowego poziomu organizacji. Wśród nich są organizmy tak małe jak jednokomórkowe pierwotniaki i tak ogromne jak brunatnica osiągająca długość 60 m. Chociaż większość protestów to mikroskopijnej wielkości organizmy jednokomórkowe, niektóre z nich tworzą kolonie, inne są komórczakami, a jeszcze inne wielokomórkowcami nie posiadającymi wyspecjalizowanych tkanek. Protisty można podzielić na podstawie sposobu odżywiania na samożywne i cudzożywne. Rozmnażają się przez podział komórki, czasem jednak spotyka się też rozród płciowy. Wielokomórkowce rozmnażają się za pomocą zarodników. Protisty poruszają się za pomocą pełzania, ruchów rzęsek i wici, ruchów błonki falującej.

Ogólna charakterystyka

Protisty to organizmy eukariotyczne, w większości jednokomórkowe, o zróżnicowanej budowie morfologicznej, o wielkości od 10 μm do kilku milimetrów. W budowie protistów można zazwyczaj wyróżnić przód, tył, stronę grzbietową oraz brzuszną. Protisty na ogół oddychają tlenowo, prowadząc wymianę gazową całą powierzchnią komórki. Oddychanie beztlenowe – fermentacja występuje tylko u form pasożytniczych.

Budowa

Protisty wykształciły pellikulę, czyli błonę komórkową podścieloną utworami błoniastymi (w efekcie wzmocniona została cała konstrukcja). Jej dodatkową właściwością jest duża elastyczność, pozwalającą na poruszanie się ruchem ameboidalnym. Komórki protistów wypełnia cytoplazma, najczęściej podzielona na zewnętrzną ektoplazmę oraz ulokowaną centralnie w komórce endoplazmę. U protistów wyróżnia się wyspecjalizowane organelle ruchowe:
- wić, rzęska - twory identyczne pod względem konstrukcji, różniące się jednak liczbą, wielkością oraz tym, że rzęski połączone są włókienkami pod warstwą błony komórkowej, co pozwala na skoordynowanie ich ruchów.
- nibynóżki - ich działanie polega na przelewaniu cytoplazmy do różnych rejonów komórki, a co za tym tworzenie uwypukleń czy wypustek komórki; pozwala to na przemieszczanie się ruchem ameboidalnym oraz na "oblewanie" ciała potencjalnej ofiary.

Odżywianie

Protisty to organizmy, które odżywiają się autotroficznie (samożywne i poprzez fotosyntezę) oraz miksotroficznie (zależnie od panujących warunków środowiska, czyli zarówno autotroficznie jak i heterotroficznie).

Sposoby rozmnażania się protistów

- bezpłciowo - zazwyczaj rozmnażanie polega wtedy na podziale mitotycznym komórki - powstają dwie komórki potomne o jednakowym podłożu genetycznym, co prowadzi do szybkiego zwiększenia liczby osobników danego gatunku. Zasadniczą wadą jest brak zmienności genetycznej.
- płciowo - rozmnażanie płciowe prowadzi do powstawania nowych osobników o zmodyfikowanym materiale genetycznym. Nie dość, że gamety pochodzą od różnych osobników, to na dodatek podczas procesu rozmnażania dokonuje się ich "mieszanie". Wyróżniamy też proces płciowy - koniugację. Nie jest to rozmnażanie, a tylko wymiana genów pomiędzy dwoma osobnikami.

Zmysły, wrażliwość

Protisty nie mają wyspecjalizowanych narządów zmysłów. Najprostszą formą odbioru bodźca jest zmiana polaryzacji błony komórkowej. Depolaryzacja przy zetknięciu z innym obiektem wywołuje reakcję organizmu. Niektóre Protisty wykształciły specyficzne organelle do percepcji wrażeń świetlnych np. plamka oczna.

Systematyka protistów

Zwyczajowo dzieli się protisty na zwierzęce, roślinopodobne i grzybopodobne, nie są to jednak grupy taksonomiczne.

Podział protistów zwierzęcych

Protisty zwierzęce były wg starej klasyfikacji zaliczane do królestwa zwierząt, wchodząc w skład typu pierwotniaki. Są to organizmy jednokomórkowe odżywiające się cudzożywnie, na drodze fagocytozy, pasożytnicze lub drapieżne.
Typ: Parabasalia - wiciowce nieposiadające mitochondriów. Czasem jedna z wici tworzy błonkę falującą (rzęsistek)
Typ: Kinetoplastydy - wiciowce z kinetoplastem, który przypomina mitochondrium. Może występować błonka falująca (świdrowiec)
Typ: Wiciowce kołnierzykowe - wiciowce z cytoplazmatycznym kołnierzykiem; wić z dodatkowym ciałkiem podstawowym
Typ: Apikompleksy - często pasożyty wewnątrzkomórkowe; skomplikowany cykl życiowy (zarodziec malarii)
Typ Zarodziowe - protista poruszające się z pomocą nibynóżek (ameby, otwornice, promienice)
Typ: Orzęski - wolno żyjące lub symbiotyczne; posiadają dwa rodzaje jąder (pantofelek).

Podział protistów samożywnych

Protisty roślinopodobne to jedno- lub wielokomórkowce, niekiedy na tkankowym poziomie organizacji. Charakteryzują się samożywnością, często pozyskaną odmiennymi sposobami (chloroplast "pozyskany" w wyniku symbiozy wtórnej).
Typ: Eugleny- jednokomórkowe wiciowce, zbliżone do kinetoplastydów, czasem cudzożywne (euglena zielona)
Typ: Tobołki - jednokomórkowe wiciowce, samożywne, cudzożywne, wolnożyjące lub pasożytnicze (bruzdnice)
Typ: Chryzofity - jedno- lub wielokomórkowe, niekiedy tkankowce (złotowiciowce, okrzemki, brunatnice).

Podział protistów grzybopodobnych

Jest to kilka grup protistów zaliczanych kiedyś do grzybów, ale z nimi niespokrewnionych.
Typ: Śluzowce - protisty lądowe, odżywiające się martwą materią (plazmodium)
Typ: Lęgniowce - wodne lub glebowe, saprofityczne lub pasożytnicze (roztoczkowce).