Ignacy Mościcki (1867-1946)

Inżynier chemik, profesor elektro-chemii, wynalazca, położył wielkie zasługi w dziedzinie elektrotechniki (technika wysokich napięć i ochrona przepięciowa). Wykrył wyładowania powierzchniowe i opublikował prace z dziedziny wytrzymałości dielektryków na przebicie. Opracowywał technologie chemiczne (kwas azotowy, nawozy sztuczne i rafinacja ropy naftowej) oraz projektował fabryki chemiczne.
Opracował metodę i technologię produkcji tlenków azotu w łuku elektrycznym (1901- 1904), rewelacyjną w skali światowej. Była ona podstawą produkcji nawozów azotowych. Opracował również wysokonapięciowe kondensatory produkowane we Fryburgu przez ok. 20 lat pod nazwą kondensatorów Mościckiego. Był profesorem elektrochemii na Uniwersytecie Lwowskim od 1912r., a od 1925 r. na Politechnice Warszawskiej. Doktor honoris causa Politechniki Warszawskiej (1924). W latach 1926-39 był Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej .
Urodził się 1 grudnia 1867r. W Mierzanowie koło Płocka. Był synem miejscowego ziemianina, uczestnika Powstania Styczniowego. Kształcił się w gimnazjum w Płocku, ukończył szkołę realną Babińskiego w Warszawie, w latach 1887-91 ukończył Wydz. Chemii politechniki w Rydze. Podczas studiów związał się z konspiracyjną patrotyczną organizacją socjalistyczną „II Proletariat”. Zagrożony aresztowaniem wyjechał w 1892 do Londynu, gdzie utrzymywał się z dorywczych zajęć, pracując m.in. jako robotnik w fabrykach. Jednocześnie pogłębiał wiedzę w zakresie fizykochemii, m.in. w laboratorium Technical College Finsbury. W Londynie zetknął się i związał politycznie z Józefem Piłsudzkim.
Przeniósł się do Fryburga (Szwajcaria, 1897) i został asystentem J. Wierusza-Kowalskiego, profesora fizyki miejscowego uniwersytetu. Prowadził tam badania w zakresie chemii fizycznej i elektrochemii.
Wobec wyczerpywania się złóż saletry chilijskiej rosło zapotrzebowanie rolnictwa na nawozy azotowe, a przemysłu na kwas azotowy. Opracował metodę techniczną wiązania w tym celu azotu z powietrza i zrezygnował z asystentury (1901) aby objąć kierownictwo - opartej głównie na polskich kapitałach firmy - Societe de l'Acide Nitrique w Fryburgu produkującej Jego metodą kwas azotowy. Do znacznie wydajniejszej metody produkcji kwasu azotowego opracował kondensatory wysokonapięciowe (1903) i uruchomił ich produkcję we Fryburgu (1904). Produkował również opracowane przez siebie baterie wysokiego napięcia zasilające te kondensatory, np. baterię kondensatorową na 100 kV zainstalowaną na wieży Eiffia (1907).
Prace nad bardzo wydajną metodą przemysłowej produkcji kwasu azotowego z powietrza przez spalanie powietrza w łuku elektrycznym wirującym pod wpływem pola magnetycznego zakończył w 1905 r. Zaprojektował w tym celu specjalny piec wyposażony w urządzenia zapłonowe, zawory przepięciowe oraz prostownik iskrowy wysokiego napięcia.
W 1906 opracował nowy system absorpcji do wielkich rozcieńczeń produktów gazowych oraz system wież absorpcyjnych nieprzerwanego działania. Wprowadził nową metodę stężania kwasu azotowego za pomocą kwasu siarkowego zastosowaną przez koncern Aluminium A. G. Neuhausen w dużej wytwórni kwasu azotowego w Chippis (kanton Wallis).
W 1912 r. zastosował swój piec o płomieniu wirującym do syntezy cyjanowodoru z azotu i węglowodorów. Powrócił do kraju i objął Katedre Chemii Fizycznej i Elektrochemii Technicznej Szkoły Politechnicznej we Lwowie jako profesor zwyczajny. Własnym kosztem wyposażył zorganizowany przez siebie na tej uczelni Instytut Elektrochemiczny. W tym czasie opracował projekt fabryki kwasu azotowego w Miluzie oraz wytwórni żelazocyjanków w Borach k. Jaworzna, w których realizacji przeszkodził wybuch pierwszej wojny światowej. W latach 1915-17 pełnił funkcję dziekana Wydz. Chemicznego we Lwowie. Współpracował z konspiracyjną Polską Organizacją Wojskową (POW) oraz Ligą Niezawisłości Polski. Zorganizował we Lwowie (1916) Instytut Badań Naukowych i Technicznych "Metan", wydający m.in. własny miesięcznik. We Lwowie zgromadził wokół siebie wybitnych współpracowników, do których zaliczali się m.in. K. Kling, K. Drewnowski, W. Swiętosławski i E. Kwiatkowski.
W latach 1917-22 stworzył wiele metod i urządzeń udoskonalanej rafinacji ropy naftowej. Pracował nad polepszaniem sposobów destylacji ropy naftowej, opracował metodę frakcjonowanej kondensacji wprowadzoną w rafinerii w Jedliczu (1921), a następnie powszechnie stosowaną w przemyśle rafineryjnym USA. Wynalazł techniczne sposoby chlorowania metanu w celu uniknięcia eksplozji. Pracował nad pirogenetycznym rozkładem węglowodorów, ekstrakcją wosku ziemnego z jego pokładów w Borysławiu, nadającą się także do uzyskiwania oleju z nasion, żywicy z trocin itp., a także nad metodami przemysłowymi produkcji cyjanków i amoniaku wykorzystanymi w fabryce "Azot" k. Jaworzna.
Po odzyskaniu niepodległości Polski wniósł istotny wkład w organizację polskiego przemysłu chemicznego. W 1922 r. został mianowany dyrektorem kombinatu związków azotowych w Chorzowie opuszczonego przez niemiecki personel. Pomimo sabotażu, kombinat został uruchomiony w krótkim czasie, a po wprowadzeniu Jego własnych udoskonaleń produkcja azotniaku i karbidu została wielokrotnie powiększona i rozszerzona o amoniak, kwas azotowy, azotan amonu, saletrzak i nitrofos - to całkowicie uniezależniło Polskę w tym zakresie od importu.
W 1925 r. został wybrany rektorem Politechniki Lwowskiej ale w tym samym roku przeniósł się na Politechnikę Warszawską, gdzie objął Katedrę Elektrochemii Technicznej. W latach 1926 i 1933 był dwukrotnie wybrany prezydentem Rzeczypospolitej. Z Jego inicjatywy powstał w latach 1927-30 nowoczesny państwowy kombinat chemiczny Mościce k. Tarnowa, produkujący tani kwas azotowy z amoniaku.
Ogłosił ponad 60 prac naukowych w językach polskim, francuskim i niemieckim. Był autorem 40 patentów polskich i zagranicznych. Otrzymał doktoraty h.c.: Politechniki Lwowskiej, Politechniki Warszawskiej, Sorbony, uniwersytetów w Dorpacie, Fryburgu, Warszawie i Wilnie. Był członkiem Polskiej Akademii Umiejętności, Akademii Nauk Technicznych, Tow. Naukowego Warszawskiego i Polskiego Tow. Chemicznego. Pod koniec lat 1930-tych wynalazł urządzenie wytwarzające zjonizowane ("górskie") powietrze m.in. dla celów szpitalnictwa. Po wybuchu drugiej wojny światowej opuścił Kraj. Internowany w Rumunii zrzekł się godności prezydenta i wyjechał do Szwajcarii gdzie pracował naukowo, m.in. nad zminiaturyzowaniem Jego aparatu do wytwarzania "górskiego" powietrza tak by się nadawał do instalowania w zwykłych mieszkaniach oraz nad nowymi metodami konserwacji żywności. Zmarł 2 października 1946 w Versoix k. Genewy.
Spośród wszystkich prezydentów pełnił najdłużej, bo ponad 13 lat, najwyższy urząd w państwie. Prezydentem wybrano go wkrótce po przewrocie majowym, a decyzja Zgromadzenia Narodowego stanowiła wypełnienie woli Józefa Piłsudskiego. Podobnie z woli Marszałka Zgromadzenie przedłużyło w 1933 r. Kadencję Mościckiego o następne 7 lat. Przetrwał jednak na swoim stanowisku również okres wielkich przeobrażeń po śmierci Piłsudskiego, przeciwstawiając się najpierw zakusom ze strony Walerego Sławka, a następnie podjazdowej kampanii Rydza- Śmigłego. Co spowodowało ten udany bieg wydarzeń: talent polityczny Mościckiego, samoczynne działanie mechanizmu ustanowionego w 1926 r. Systemu władzy czy też może czysty przypadek? Przypadkowy był na pewno wybór Mościckiego na urząd prezydenta wiosną 1926r. 31 maja Zgromadzenie Narodowe ogromną większością głosów oddało tę godność Józefowi Piłsudskiemu, co oznaczało moralno-prawną legalizację dokonanego kilkanaście dni wcześniej zamachu. Marszałek odrzucił jednak ofiarowane mu stanowisko. W wystosowanym z tej okazji liście do Macieja Rataja wyjaśnił m.in., iż nie potrafi „żyć bez pracy bezpośredniej, gdy istniejąca konstytucja od Prezydenta taką własnie pracę odsuwa i oddala”. Ta zaskakująca wszystkich decyzja zmuszała do szukania zastępczego kandydata, przy czym Piłsudski proponował początkowo Zdzisława Lubomirskiego, Artura Śliwińskiego i Mariana Zdziechowskiego. Wszystkie te postacie wywołały jednak zastrzeżenia w bliskim otoczeniu Marszałka, toteż koniec końców urzędujący premier, Kazimierz Bartel, zasugerował osobę swego akademickiego kolegi z Politechniki Lwowskiej, prof. Ignacego Mościckiego. Piłsudski zgodził się i po jego rekomendacji Zgromadzenie Narodowe wybrało Mościckiego prezydentem 1.06.1926 r. Największym problemem dla większości elektorów było zdobycie informacji o zapatrywaniach kandydata. W prawdzie w młodości Mościcki był członkiem Ligi Narodowej oraz „Zetu”, utrzymywał tez kontakty z ruchem socjalistycznym, jednakże od chwili gdy udał się na emigrację i osiadł w Szwajcarii (1897), z życiem politycznym nie miał już styczności. Zrobił natomiast karierę naukową jako specjalista od elektrochemii. Wysunięcie kandydatury Mościckiego na prezydenta zaskoczyło wszystkich, łącznie z zainteresowanym („nocy tej oczu nie zmrużyłem”- pisał we wspomnieniach), pozostawało wszakże w zgodzie z charakterem większości decyzji personalnych, podjętych przez Piłsudskiego zaraz po powrocie. Piłsudski prezentował nowego prezydenta jako czowieka nie związanego z żadnym obozem politycznym i posiadającego umysł nie dający się „wepchnąć w ramy doktryn, a specjalnie w ramki maluczkich doktrynek, ciasnych formułek i jeszcze ciaśniejszych prawidełek, jakimi ludzie tak chetnie krępują i siebie, i tych którzy muszą pracować nad większymi zagadnieniami”. 4 czerwca odbyła się uroczystość zaprzysiężenia nowej głowy państwa. Mościcki był wyraźnie wzruszony i słowa przysięgi wypowiadał drżącym głosem. Przed ceremonią odprawiono mszę św. w kaplicy zamkowej.