Uzdrowiska i wody mineralne w Polsce

Uzdrowisko to miejscowość lub jej część, mająca klimat oraz warunki środowiskowe o właściwościach leczniczych (klimatoterapia, przyrodolecznictwo), zasobna w naturalne tworzywa lecznicze (np. wody lecznicze, borowiny), wyposażona w budynki i urządzenia umożliwiające działalność leczniczą i wypoczynkowo-turystyczną (m.in. sanatoria, zakłady kąpielowe, pijalnie wód, zakłady fizykoterapii). Istnieją liczne kryteria klasyfikacji uzdrowisk, np. ze względu na posiadane tworzywa lecznicze i położenie fizjograficzne rozróżnia się uzdrowiska: zdrojowe (wody lecznicze), borowinowe i klimatyczne, uzdrowiska nizinne (do 200 m n.p.m.), podgórskie (do 400 m n.p.m.), górskie (400–800 m n.p.m.), wysokogórskie (powyżej 800 m n.p.m.). W Polsce, poza 37 uzdrowiskami istniejącymi od dawna, wyodrębnia się jeszcze 25 miejscowości spełniających niektóre warunki określone w ustawie z 1966 roku o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym.
Busko Zdrój: Idealne miejsce do rehabilitacji pourazowej. Skutecznie leczy się tu również schorzenia dermatologiczne, kardiologiczne, neurologiczne i reumatyczne. Wiele buskich sanatoriów mieści się w zabytkowych starannie odrestaurowanych budynkach. Kuracjusze szczególnie lubią sanatorium „Markojn”, wybudowane w1836 roku w sąsiedztwie pięknego parku zdrojowego. Naturalne walory lecznicze Buska to wody siarczkowe, solanki jodkowo-bromkowe i pokłady borowiny. Będąc w Busku warto wybrać się do polskiego Pińczowa, zabytkowej wiślicy i sąsiedniego uzdrowiska Solec. Ciekawe są również rezerwaty przyrodnicze: „Owczary” ze źródłem siarczkowo-solankowym oraz „Skoroniecz" z Jaskiniami wydrążonymi w gipsowych skałach. Majowe Spotkania z Folklorem i letni Buski festiwal Muzyczny -to najważniejsze punkty oferty kulturalnej uzdrowiska.
Ciechocinek: Leczy się tu choroby nadciśnienie choroby kobiece i otyłość. Wytwarzany przez tężnie mikroklimat ma też zbawienny wpływ na układ oddechowy. Ponadto w Ciechocinku pomaga się chorym cierpiącym na choroby skóry oraz narządów ruchu. Główną atrakcją tego znanego już od XlX wieku uzdrowiska są słynne tężnie służące jako inhalatorium na wolnym powietrzu. Wraz z zakładem przyrodoleczniczym, pijalnią wód mineralnych, basenami rehabilitacyjnymi i termalno-solankowymi tworzą one bazę leczniczą tutejszych sanatoriów. Ciechocińskie solanki hipotermalne o temperaturze 26-27OC pochodzą z odwiertów o głębokości ponad 1300m. Do ciekawszych zabytków miasteczka należy warzelnia soli z 1830r. i XlX-wieczna prawosławna cerkiew. Wyjątkowo bogata jest oferta kulturalna uzdrowiska, na którą składają się między innymi przedstawienia w teatrze Zdrojowym, cykl imprez rozrywkowych „lato pod tężniami".
Długopole Zdrój: Tylko tutaj można poddać się rehabilitacji po żółtaczce zakaźnej. Miejscowe wody mineralne - szczawy radoczynne, żelaziste i wodorowęglanowe magnezowo-wapniowe - służą też leczeniu otyłości. Długopole jest małą miejscowością położoną 7km na południe od Bystrzycy Kłodzkiej. Łagodne zalesione stoki Góry Bystrzyckiej i płynąca w głębokim kanionie Nysa Kłodzka tworzą niepowtarzalny krajobraz. Z Długopola warto wybrać się do staropolskiego Międzygrodzia z ciekawą drewnianą zabudową w stylu szwajcarskim a także do jaskini w Kletnie. Interesujące jest Muzeum Filumenistyczne w Bystrzycy Kłodzkiej z wielką kolekcją etykiet z całego świata.
Rymanów Zdrój: Leczy się tu schorzenia kardiologiczne i ortopedyczne. Kilka spośród 12 rymanowskich sanatoriów specjalizuje się w leczeniu dzieci. W Rymanowie są również znakomite warunki do leczenia przewlekłych nieżytów gardła i dolegliwości układu oddechowego. Miejscowe wody mineralne szczawy węglowo-wodorowosodowe i jodkowe skutecznie pomagają w terapii osób cierpiących na schorzenia układu moczowego. Rymanów w prawdzie nie imponuje zabytkami ani bogatą ofertą kulturalno-rozrywkową, nie mniej kuracjusze znajdą tu wiele okazji do relaksu. Szczególnie godne polecane są spacery po malowniczej okolicy i wędrówki znakomitymi szlakami turystycznymi, prowadzącymi wśród malowniczych wzgórz Beskidu Niskiego. Kto pragnie wypoczynku bardziej aktywnego, ma do dyspozycja otwarty basen, kort tenisowy i ścieżki rowerowe.
Nałęczów: Uzdrowisko specjalizuję się w leczeniu chorób serca oraz rehabilitacji pozawałowej. Miasteczko położone wśród łagodnych wzgórz na wyżynie Lubelskiej, jest oazą ciszy i spokoju. Okolica charakteryzuję się łagodnym klimatem i dużym nasłonecznieniem. Zalety Nałęczowa doceniał m.in. Stefan Żeromski, spędził tu kilka lat mieszkał w wybudowanej przez siebie niewielkiej drewnianej willi, która nazywał chatą. Obecnie w tej chacie mieści się muzeum pisarza. W latach 80 XlX wieku często gościł w Nałęczowie Bolesław Prus. Pamiątki z nim związane eksponowane są w małym muzeum urządzonym w zabytkowym pałacu Małachowskich. Rozległy i doskonale utrzymany park zdrojowy, pijalnia wód w mineralnych wraz z palmiarnią, a także liczne w okolicy wąwozy lessowe to główne walory Nałęczowa. Nie wątpliwą atrakcją dla kuracjuszy jest kolejka wąskotorowa kursująca latem na 24 km trasą łączącą Nałęczów z Karczeniskami
Rabka: Jest to jedyne w Polsce uzdrowisko w całości nastawione na leczenie dzieci. Górski klimat szczególnie sprzyja małym astmatykom i alergikom. Ponadto leczy tu się cukrzycę, choroby skóry i choroby układy krążenia. W miasteczku położonym w głębokiej dolinie, wszystko podporządkowane jest potrzebom dzieci. Wielką atrakcjo dla kilku – kilkunastoletnich pacjentów są doroczne imprezy. Zimowy karnawał, karpacki Festyn dziecięcych Zespół, czyli święto dzieci gór. W okolicy Rabki wytyczono kilka łatwych szlaków turystycznych przez beskidzkie szczyty, z których przy dobrej pogodzie można podziwiać rozległą panoramę niedalekich Tatr. Wszystkich sanatoriach dzieci mają zapewnioną opiekę nie tylko lekarską, ale również pedagogiczną.
Krynica: Doskonałe efekty osiąga się tutaj w leczeniu cukrzycy, chorób krwi i układu krwiotwórczego, kamicy nerkowej oraz chorób kobiecych. Krynica położona jest wśród zalesionych wzgórz Beskidu Sądeckiego. Nowa pijalnia, która serwuje pochodzące z miejscowych źródeł wody mineralnej: Jan, Mieczysław, Słotwinka i Zuber. Zabytkowa architektura drewniana, deptak, kolejka linowa nad Jaworznem i linowo-terenowa na górę Parkową liczne lokale fajfami i dancingami - to wszystko sprawia że Krynica nigdy nie narzeka na brak kuracjuszy. Inne atrakcje to: Festiwal im. Jana Kiepury - Międzynarodowy Festiwal Gitarowy i codzienne koncerty orkiestry zdrojowej. Warto też odwiedzić muzeum słynnego malarza prymitywisty - Nikifora oraz ośrodek pszczelarstwa w pobliskiej Kamiennej.
Lądek Zdrój: Osteoporoza, reumatyzm, choroby kobiece, schorzenia układów krążenia, trawienia, oddechowego i narządów ruchu - to dolegliwości, które w Lądku leczy się z dużym powodzeniem. Kuracjusze najchętniej korzystają z zabytkowego zakładu przyrodoleczniczego „Wojciech”, w którym znajduje się basen wypełniony termalną wodą mineralną. Piękne okolice sprzyjają spacerom i turystyce górskiej. Znakowane szlaki turystyczne prowadzą przez malownicze Góry Bialskie, doprowadzają też do wapiennej jaskini Radochowskiej. W Lądku nie brakuje rozrywki. Licznych zwolenników ma np.: Przegląd filmów turystycznych i Górskich. Poza tym znajduje się tam mnóstwo lokali z fajfami i dancingami.
Połczyn: Leczy się tu choroby reumatyczne, osteoporoze, schorzenia układu nerwowego oraz niepłodność. Prowadzona jest także rehabilitacja dzieci z porażeniem mózgowym. Uzdrowisko położone w śród wzgórz i jezior Pojezierza Drawskiego jest nie tylko rajem dla wodniaków, ale z uwagi na obfite źródła wód solankowych i pokłady borowiny - wspaniałym miejscem dla osób ze słabym zdrowiem. Sanatoryjna sława Połczyna sięga początków XIX wieku. Kuracjuszy czekają tu liczne atrakcje kulturalne i krajoznawcze takie jak: Turniej Sztuki Rycerskiej i poezje śpiewane. W mieście warto zwiedzić XIV-wieczny zamek, który był siedzibą księcia Bogusława IV pomorskiego, oraz zabytkowy młyn wodny z wielkim kołem zamachowym o średnicy 13m.
Szczawnica: Choroby układu oddechowego i płuc oraz wszystkiego rodzaju alergie - to dolegliwości, które leczy się w tym uzdrowisku najczęściej. Szczawnica licznymi drewnianymi willami pamiętający wiek XIX, zadbanymi parkami zdrojowymi i bliskim przełomem Dunajca w pełni zasługuje na miano perły Pienin. Największą atrakcją Szczawnicy są słynne spływy Dunajcem na Flisackich tratwach. Zaś amatorzy słonecznych kąpieli najchętniej opalają się na stokach Palenicy w sąsiedztwie górnej stacji kolejki krzesełkowej. Stacja dolna znajduje się nad potokiem Grajcarek, niedaleko centrum miasteczka. Bogactwo silnie mineralizowanych wód leczniczych sprawia, że w miejscowej pijalni nigdy nie brakuje kuracjuszy. Szczawnicki sezon trwa okrągły rok.
Wieliczka: Wspaniałe miejsce dla osób cierpiących na choroby reumatyczne oraz dolegliwości układu oddechowego. Kopalnia soli w Wieliczce została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESKO, jest to nie tylko niezwykły zabytek myśli technicznej, ale także pierwsze na świecie podziemne sanatorium alergologiczne. Zlokalizowane jest na poziome V kopalni,czyli na głębokości 211 metrów. W sanatoryjnych komorach: „Lill” i „Skulimowski” pacjenci przebywają pod opieką medyczną 5 godzin w ciągu dnia i 10 godzin w nocy. Pełna kuracja trwa 3 tygodnie, można wykupić jednak dowolną liczbę dni pobytu. W komorze „Jeziora Wesel” (135m pod ziemią chorzy na astmę poddawani są 14-dniowej kuracji na hiperwentylacji dróg oddechowych. Sama kopalnia, która po 700 latach eksploatacji zaniechała wydobywania soli, jest obecnie skansenem. Możemy tu podziwiać solne jeziora i wielkie komory, a ta górze kaplice z rzeźbionymi w soli zdobieniami i postaciami świętych. W niektórych salach odbywają się przedstawienia teatralne. Kuracja w Wieliczce stanowi doskonałą okazje do zwiedzenia Krakowa.
Wysowa: Leczenie uzdrowiskowe w Wysowej Zdroju to tradycja już dwóch wieków. Walory lecznicze zdrojów wysowskich doceniło wielu kuracjuszy ze schorzeniami przewodu pokarmowego, a szczególnie w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Czyste powietrze regionu Wysowej oraz inhalacje doceni każdy, kto ma problemy z układem oddechowym. Właśnie tu powstała pierwsza i jedyna w Polsce uzdrowiskowa stacja dializ przyjmujących chorych z kraju i zagranicy. O jakości oferty stanowi nie tylko nowoczesny sprzęt, na którym prowadzone jest leczenie, ale nade wszystko kwalifikacje, fachowość i doświadczenie kadry lekarskiej, magistrów rehabilitacji, analityki medycznej czy personelu średniego.

Wody mineralne są to wody podziemne zawierające sole mineralne i gazy w ilości nie mniejszej niż 1 g/l. Rozróżnia się:
- solanki zwykłe, zawierające głównie sól kamienną NaCl;
- solanki gorzkie (tzw. woda gorzka, przeczyszczająca);
- siarczany: magnezu MgSO4 i sodu Na2SO4;
- szczawy — wodorowęglany (kwaśne węglany): wapnia Ca(HCO3)2 i sodu NaHCO3, oraz dwutlenek węgla CO2;
- szczawy żelaziste — zawierające ponadto związki żelaza;
- wody siarkowe — siarkowodór H2S, siarczki: sodu Na2S i wapnia CaS oraz siarczany: wapnia CaSO4 i magnezu MgSO4;
- wody radoczynne — małe ilości pierwiastków promieniotwórczych.
Część z tych wód mineralnych stanowią wody lecznicze, do których zalicza się także wody, tzw. słabo zmineralizowane, zawierające mniej niż 1 g/l soli mineralnych i gazów leczniczych. Wyróżnia je obecność składników o szczególnej aktywności farmakodynamicznej (np. żelaza, manganu, fluoru, bromu, jodu, siarki, radu, radonu, dwutlenku węgla). W nazwie wód leczniczych uwzględnia się najpierw aniony, potem kationy w kolejności malejących stężeń, np. woda chlorkowo-sodowa, woda siarczanowo-magnezowa. Woda lecznicza słabo zmineralizowana, zawierająca co najmniej 10 mg/dm3 żelaza (w postaci jonów Fe2+), nazywa się żelazistą, co najmniej 1,0 mg/dm3 manganu (Mn 2+) — manganową, fluoru (F-) — fluorkową, jodu (I-) — jodkową, siarki (S2-) — siarczkową, co najmniej 2 nCi/dm3 radonu lub radu — wodą radoczynną, 250–999 mg/dm3 wolnego dwutlenku węgla — wodą kwasowęglową, a ponad 1000 mg/dm3 wolnego dwutlenku węgla — szczawą. Do wód leczniczych zalicza się także wody termalne (cieplice) o temperaturze powyżej 20C u źródła. Wody mineralne i wody lecznicze stosuje się w balneoterapii do kąpieli leczniczych, przepłukiwań, okładów, kuracji pitnych, inhalacji itp. Do celów spożywczych używane są wody mineralne stołowe. W Polsce występują różne rodzaje wód mineralnych i leczniczych.

Balneologia – jest to nauka o właściwościach i leczniczym wykorzystaniu naturalnych tworzyw uzdrowiskowych, tj. wód leczniczych, ich niektórych składników gazowych oraz peloidów. Balneologia obejmuje:
- balneofizjologię doświadczalną — badającą wpływ na organizm naturalnych tworzyw uzdrowiskowych;
- balneoterapię — zajmującą się ich leczniczym zastosowaniem;
- balneochemię — badającą skład naturalnych tworzyw leczniczych;
- balneotechnikę, która zajmuje się konstruowaniem aparatów i urządzeń do leczniczego stosowania naturalnych tworzyw uzdrowiskowych.
Balneologia jest jedną z najstarszych gałęzi medycyny, kąpiele są zabiegiem leczniczym znanym od starożytności. Picie wód mineralnych wprowadzono w XVII w., a w XVIII i XIX w. powstały nowe metody wodolecznictwa. Twórcą balneologii polskiej był J. Dietl, który przeprowadził klasyfikację polskich wód leczniczych.