Jałowiec i trzmieliny

Jałowiec to częściej krzew iglasty, a bardzo rzadko drzewo o nieopadających szpilkach. Rośnie bardzo powoli na glebach jałowych, także suchych, piaszczystych i w pełnym słońcu, ale nie znosi zanieczyszczonego powietrza. Jest raczej samotnikiem i lubi otwarte przestrzenie. W Polsce rosną trzy gatunki jałowca. Przez kilka lat obserwowali agonię wielkiego i silnego jałowca. Mógłby zająć przestrzeń małego pokoju. Był gęsty jak związany olbrzymi bukiet. Ale wokół niego latem wyrastały namioty. Ich właściciele beztrosko wyrzucali w gąszcz jałowca potłuczone szkła, słoje i butelki z resztkami zawartości, blaszane puszki, papiery i wiele innych śmieci. Ten jałowiec, musiał rosnąć wiele dziesiątków lat, a beztroscy wandale zniszczyli go w ciągu 4-5 lat. Usechł i zamarł. A na jego miejscu, między suchymi kikutami gałęzi pozostało odsłonięte, ohydne śmietnisko. Szkoda, że ciągle jeszcze brak nam kultury biwakowania. Owoce jałowca to szyszkojagody. W pierwszym roku są zielone; w drugim – stają się czarne z sino-niebieskawym woskowym nalotem. W kuchni są wysoko cenione, ale nie wolno używać ich zbyt wiele, bo mogą nam uszkodzić nerki. Są niemal koniecznym dodatkiem do dziczyzny, ale także do pieczeni wołowej, do kiszenia kapusty, do różnych marynat itp. Na owocach jałowca robi się jałowcówkę lub inaczej dżin. A kropelkę dżinu dodaje się rozmaitych koktajli, dla smaku i aromatu. Na gałązkach jałowca wędzi się najlepsze wiejskie kiełbasy lub ryby. Tymi gałązkami obrzuca się stogi, aby się w nich nie gnieździły myszy, a niektórzy z długich, białych korzeni jałowca plotą, wspaniale się prezentujące, przedmioty codziennego użytku, jak koszyczki, tacki, ramki itp.

Trzmieliny jest to rodzaj trzmielinowatych i obejmuje 120 gatunków, a z tego 2 rosną w Polsce, plus kilka innych, uprawianych jako rośliny ozdobne. W lasach liściastych, zaroślach, prawie w całym kraju, można spotkać trzmielinę brodawkowatą. Jest krzewem dorastającym do 2-2,5 m o obłych, raczej delikatnych pędach z drobnymi brodawkami. Liście ma podłużne, brzegiem piłkowane. Kwitnie w maju-czerwcu. Kwiatostany ma baldaszkowate 2-, 3- kwiatowe. Korona składa się z brudnozielonych, pokrytych czerwonymi kropkami płatków. Jednak najpiękniej prezentuje się w ten krzew jesienią, gdy z jego gałązek zwisają czterograniaste, pięknie ciemnoróżowe zabarwione owoce, podczas gdy liści jest niewiele, bo już opadają. W środku owocu są czarne nasionka, do połowy objęte tą właśnie czerwono-różową osnówką. Na nią właśnie łakomią się ptaki. Dla ludzi owoce trzmieliny są niejadalne. W fitoterapii używa się kory z korzeni trzmieliny jako środka przeczyszczającego przy uporczywych, długotrwałych zaparciach. W 1932 r. wykryto, że właśnie kora korzeni trzmieliny brodawkowatej i zwyczajnej oraz innych jej gatunków zawiera węglowodór gutę, główny składnik gutaperki, naturalnego tworzywa termoplastycznego. Dlatego w latach czterdziestych i pięćdziesiątych była przedmiotem ogólnego zainteresowania. Trzmielina zwyczajna lub europejska jest tym drugim gatunkiem często w naszych lasach spotykanym. Różni się od brodawkowatej m.in. tym, że nie ma na pędach brodawek. Jej owocem też jest czterograniasta różowa torebka, ale z nasionami białawymi otoczonymi pomarańczową osnówką. Z tych nasion można otrzymywać olej, który kiedyś służył do oświetlania pomieszczeń. Jej drewno nie jest wykorzystywane, choć z drewna trzmieliny brodawkowej nieraz robi się cybuchy do fajek. Gałązki obu trzmielin, szczególnie z owocami mogą tworzyć barwne bukiety.