Opowiedz o dylematach i poszukiwaniach Cezarego Baryki, bohatera „Przedwiośnia”

Utwór S. Żeromskiego napisany został w 1924r., w 1925 wydany, powstał jako wyraz rozgoryczenia do 6 lat istnienia nowej Polski.

Dzieciństwo Cezarego Baryki upływa w sielskiej atmosferze domu rodzinnego. Otoczony miłością i dobrobytem nie ma rozterek i dylematów. Pierwszym wstrząsem dla 14-letniego chłopca jest wybuch I wojny światowej. Ojciec zostaje powołany do wojska, a Cezary wyrywa się spod kontroli matki, wagaruje, przestaje z nicponiami.

Kolejnym jest wybuch rewolucji 1917r., której 17-latek jest gorącym zwolennikiem. Chodzi na mitingi, przygląda się egzekucjom niewinnych ludzi, wierzy w hasła głoszone przez komunistów. W tym okresie widzimy go pozbawionego uczuć, którego rewolucja uczy brutalności, pozbawia wrażliwości.
Śmierć przedwcześnie zestarzałej matki, każe mu inaczej patrzeć na rewolucję, przez którą matka umiera.

Rzeź bakijska, w której giną Tatarzy i Ormianie to kolejne doświadczenia Cezarego. Cudem ocalał z rzezi, dzięki polskiej legitymacji. To komuniści, dawnego zwolennika rewolucji, uczynili grabarzem. Brudny, głodny, przez wszystkich zapomniany inaczej ocenia rewolucję, zwłaszcza kiedy prowadzi „dialog” z martwą, piękną Ormianką.

Cudem odnajduje się z ojcem. Zapada decyzja powrotu do nowej ojczyzny, która jest już niepodległa. Zanim do niej dotrą, ojciec opowie Cezaremu o „szklanych domach” – symbolu ładu, czystości, higieny w Polsce.

Cezary przybywa do granic Polski sam, bo ojciec w drodze umiera, szuka „szklanych domów”. Zamiast nich odnajduje „zaropiałe miasteczka”, „zapleśniałe wsie”.

Rozczarowany jedzie do Warszawy, tam rozpoczyna studia medyczne, kiedy wybucha wojna polsko-bolszewicka. Walczy o nową ojczyznę, ratuje życie druhowi walki, bogatemu ziemianinowi z Nawłoci.

Przybywa tam zaproszony w dowód wdzięczności. Przeżywa wielką miłość, ale brudną, okupioną śmiercią niewinnej dziewczyny, Karoliny. Widzi też przerażający kontrast życia szlachty oraz chłopów i komorników. Z jednej strony kult jedzenia, z drugiej przerażający obraz nędzy życia komorników na Chłodku.

Jest ponownie w Warszawie, kontynuuje studia, widzi życie mieszkańców dzielnicy żydowskiej, kłóci się z Gajowcem o reformy, które idą zbyt powolnie.
Zawiera znajomość z Lulkiem – komunistą, który prowadzi go na komunistyczne zebranie. Wychodzi z niego, gdyż populistyczne hasła „towarzyszy” zna jeszcze z Baku, nie zgadza się z nimi.

Spotyka się z Laurą, która jest już mężatką i nie chce zdradzać męża aby po kryjomu spotykać się z Cezarym.

Rozgoryczony przystępuje do manifestacji robotniczej, na czele której krzyczą „znajomi” z zebrania komunistycznego.
Idzie z nimi, ale osobno, sam na czele tłumu, w lejbiku żołnierskim, bo on o tę Polskę walczył. Autor sugeruje, że Polaka musi wywalczyć własną drogę do reform, bo zagraża jej „wiatr od wschodu”, w Polsce powiało komunizmem a tego Cezary nie chciał, bo widział na własne oczy jakie ma ono oblicza i co dla ludzi gotuje.

Cezary Baryka jest przedstawicielem młodego pokolenia Polaków, pełnego sprzeczności, dylematów dotyczących przyszłości Polski, która świeżo odzyskała niepodległość, a już zagraża jej widmo rewolucji.