Poezja wód w twórczości Mickiewicza.

Poezja wód w twórczości Mickiewicza.

Motywy akwatyczne bardzo często pojawiają się w twórczości polskiego wieszcza. Obfitują w nie przede wszystkim ballady, m.in. Świteź, Świtezianka czy Rybka, które nazywane są także (jakże uroczo! ) „rusałczanymi”.

Świteź
Utwór ten zadedykował autor Michałowi Wereszczace, bratu swej młodzieńczej miłości – Maryli. Ballada ta opowiada o tajemniczym jeziorze, na dnie którego odnaleźć można ruiny zatopionego miasta. Wokół jeziora panuje atmosfera grozy i tajemniczości. Zatem ludzie postanawiają zbadać jego dno, aby się przekonać, co jest przyczyną dziwnych odgłosów i zjaw.
Spotykamy się tu z zachwycającymi opisami tego tajemniczego jeziora, np.:
„Świteź tam jasne rozprzestrzenia łona,
W wielkiego ksztalcie obwodu,
Gęstą po bokach puszczą oczerniona,
A gładka jak szyba lodu.

Jeżeli nocną przybliżysz się dobą
I zwrócisz ku wodom lice,
Gwiazdy nad tobą i gwiazdy pod tobą,
I dwa obaczysz księżyce.”
Jezioro jest jednym z głównych bohaterów utworu, jako element przyrody bierze udział w wydarzeniach. Na uwagę zasługują także inne szczegóły związane z wodą, m. in. białe, wodne kwiaty rosnące nad brzegiem jeziora, w które zamieniają się mieszkanki miasta, czy motyw statków i sieci: („To mówiąc pani z wolna się oddala, Topią się statki i sieci”).

Świtezianka
Tu jezioro stanowi tło przyrodnicze dla rozgrywających się wydarzeń i współtworzy nastrój utworu. Co więcej, tytułowa bohaterka jest rusałką – częścią tego jeziora. To ona zwodzi młodzieńca, a potem okazuje się być wysłanniczką sprawiedliwości i karze bohatera za lekkomyślność i łamanie zasad. Z wody więc przychodzi pokusa i z wody przychodzi kara. Woda stała się tutaj także symbolem tajemnicy i nieziemskich zjawisk.
Warto zwrócić również uwagę na obrazowe porównania, czy poetycki opis wzdymającego się łona burzliwej powierzchni jeziora.

Rybka
Jak tytuł wskazuje, mamy tu także do czynienia z elementami akwatycznymi. Główna bohaterka z rozpaczy po zdradzie ukochanego topi się w jeziorze i zamienia w rybkę. Woda – jezioro ukazane jest tu jako grób, miejsce spoczynku Krysi, a także miejsce magiczne, tajemnicze, które staje się później miejscem zemsty zdradzonej dziewczyny.


Motyw wody występuje także w innych lirykach Mickiewicza, m.in.:

Do Niemna
Wielu romantyków swe dzieciństwo spędziło właśnie nad brzegami rzek domowych, więc w tym wypadku Niemen jest ważnym składnikiem arkadii dzieciństwa, beztroskiego i niezmiernie szczęśliwego. Rzeka w pewnym sensie jest bliskim przyjacielem, towarzyszy w każdym poczynaniu. A. Mickiewicz w taki sposób przedstawił rzekę:
„Niemnie, domowa rzeko moja! Gdzie są wody,
Które niegdyś czerpałem w niemowlęce dłonie (...)
Niemnie, domowa rzeko, gdzież są tamte zdroje,
A z nimi tyle szczęścia, nadziei tak wiele?
Kędy jest miłe latek dziecięcych wesele?”

"Domowa rzeka" symbolizuje u A. Mickiewicza szczęśliwe dzieciństwo, przepełnione radością, nadzieją. Woda zazwyczaj może mieć moc magiczną, siłę dobroczynną albo niszczącą. Zanurzenie w niej rąk (Mickiewicza "niemowlęce dłonie" czerpiące wodę z "rzeki domowej Niemna") było rozpoznaniem bezpowrotności upływającego czasu, przecież woda w ruchu oznacza przemijanie. Dzieciństwo minęło, teraz pozostało tylko wspomnienie, które poeta przywołuje poprzez wołanie do rzeki.
Niemen pełni tutaj jeszcze jedną ważną funkcję. Z rzeką łączy poetę nie tylko wspomnienie dziecięcych lat. Związek z rzeką jest duchowy. Jest ona miejscem schronienia, ukojenia bólu, uspokojenia się, powierniczką osamotnionych:

„Na których potem w dzikie pływałem ustronie,
Sercu niespokojnemu szukając ochłody.”

Niemen w podobnym ujęciu występuje także w Panu Tadeuszu.

Nad wodą wielką i czystą
Woda symbolizuje w wierszu trwałość i niezmienność. Odbija obraz przyrody, rejestruje jej zjawiska, ale nie poddaje się ich działaniu:
"Jak dawniej czysta
Stoi wielka i przejrzysta".
Skały, obłoki, światło błyskawic potwierdzają swoje istnienie, przyglądając się w tafli wody. Zastosowana w wierszu metaforyka przywołuje symbol lustra, ukazującego rzeczywisty, nie zdeformowany obraz świata zewnętrznego. Woda jest znakiem tego, co w życiu wieczne; obłoki i błyskawice symbolizują przemijalność.
W dalszej części utworu liryka pośrednia przekształca się w lirykę bezpośrednią. Podmiot, który można utożsamiać z poetą, wygłasza refleksje na temat losu ludzkiego i funkcji poezji. Zadaniem artysty jest odtwarzanie rzeczywistości, zapisywanie zdarzeń i obrazów:
"Tę wodę widzę dokoła
I wszystko wiernie odbijam".
Poezja pełni funkcję zwierciadła, ale w przeciwieństwie do chwilowo tylko odbijającego dany obraz lustra zachowuje w słowach pamięć o świecie zewnętrznym. Zawiera także testament poety i zapewnia mu nieśmiertelność.

Żeglarz
W utworze widzimy alegoryczność morza i żeglugi. Opis tych elementów (motyw zaczerpnięty z klasycyzmu) przekształca się w dramatyczną sytuację człowieka znajdującego się w strefie burzy. „Żeglarz” jest typowym wierszem nawiązującym do przeżyć wewnętrznych poety. Mickiewicz wyraził w nim nastrój, jaki go opanował po wyjściu za mąż Maryli Wereszczakówny za Puttkamera. Poeta stworzył obraz żeglarza, który znudzony wędrówką życiową myśli o śmierci. Mimo, iż poeta przezwycięża tę myśl, to uczucie zawodu życiowego i poczucie osamotnienia każą mu w zakończeniu powiedzieć słowa goryczy.

W Sonetach Krymskich także spotykamy się z motywami akwatycznymi. Piękno bezkresnych wód sprawiało, iż w cyklu umieścił aż trzy wiersze poświęcone żeglowaniu.
Cisza morska
Sonet ten skomponowany jest z dwóch tradycyjnych dla tego gatunku elementów czyli częsci opisowej i refleksyjnej. Część pierwszą tworzy obraz niesłychanie spokojnego morza i spokojnego statku. Elementy te zostały tak wybrane aby oddać nastrój ciszy, beztroski i spokoju. Panuje atmosfera spokoju i szczęścia. Strofy o charakterze refleksyjnym stanowią w stosunku do dwu pierwszych ostry kontrast, spokój i cisza wydają się pozorne. Relacjujący i przeżywający podmiot liryczny wie, że śpiące w czasie "burzy polipy" żerują dopiero w czasie spokoju. Podobne zjawisko zachodzi w myślach poety. Ta cisza i błogi spokój sprzyja snuciu refleksji, rozpamiętywaniu przeszłości, a wszystko ma miejsce wtedy gdy serce jest spokojne

Żegluga
Dalszy ciąg sytuacji opisanej w Ciszy morskiej. Mickiewicz opisuje tutaj moment przejścia z sielanki morskiej bryzy i delikatnego falowania do rozszalałego sztormu, który mógłby zatopić statek. Fale określa mianem „morskich straszydeł”, pisze, że pojawia się ich coraz więcej, przez co widok z płaskiego i monotonnego przeradza się we wzburzony i ruchliwy. Morskie fale są tutaj symbolem nieokiełznanych źródeł siły i energii, na które człowiek zdaje się nie mieć wpływu. Później podmiot liryczny porównuje okręt na wietrze do urywającego się z wędzidła ogiera, a rejs do jazdy na oskrzydlonym koniu

Burza
W sonecie tym poeta przedstawia walkę załogi z żywiołem i przejawiający się w różny sposób lęk podróżnych. Obraz ten wzbogaca efektami dźwiękowymi wyrazów onomatopeicznych np. "pomp złowieszcze jęki". W kształtowaniu dalszego ciągu tego obrazu decydującą rolę odgrywa poetycka wyobraźnia. Świat rzeczywisty uległ tutaj odrealnieniu. Fale nabrały kształtu piętrzących się z odmętu gór. Szczytami tych gór do okrętu zbliżał się geniusz śmierci. Mickiewicz porównuje go do żołnierza szturmującego mury