Porównaj sposób kreacji świata przedstawionego i podmiotu lirycznego w przytoczonych poniżej wierszach, zwracając uwagę na funkcję motywów horacjańskich w utworze Adama Mickiewicza

1. Horacy Oda III, 30
(„Exegi monumentum aere perennius...”)

Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu,
strzelający nad ogrom królewskich piramid
nie naruszą go deszcze gryzące nie zburzy
oszalały Akwilon oszczędzi go nawet

łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków
Nie wszystek umrę wiem że uniknie pogrzebu
cząstka nie byle jaka i rosnący w sławę
potąd będę wciąż młody pokąd na Kapitol

ma wstępować z milczącą westalką pontifeks
I niech mówią że stamtąd gdzie Aufidus huczy
z tego kraju gdzie gruntom brak wody gdzie Daunus
rządził ludem rubasznym ja z nizin wyrosły

pierwszy doprowadziłem nurt eolskiej pieśni
do Italów przebiwszy najpewniejszą drogę
Bądź dumna z moich zasług i delfickim laurem
Melpomeno łaskawie opleć moje włosy
(tłum. A. Ważyk)

2. Adam Mickiewicz „Exegi munimentum aere perennius...”
Z Horacjusza

Świeci się pomnik mój nad szklany Puław dach,
Przetrwa Kościuszki grób i Paców w Wilnie gmach,
Ni go łotr Wirtemberg bombami mocen zbić,
Ni świnia Austriak niemiecką sztuką zryć.
Bo od Ponarskich gór i bliźnich Kowna wód
Szerzę się sławą mą aż za Prypeci bród.
Mnie w Nowogródku, mnie w Mińsku czytuje młodź
I nie leniwa jest przepisać wiele-kroć.
W folwarkach łaskę mam u ochmistrzyni cór,
A z braku lepszych pism czyta mnie nawet dwór!
Stąd mimo carskich groźb, na złość strażnikom ceł,
Przemyca w Litwę Żyd tomiki moich dzieł.
(Paryż, 12 marca 1833 r.)

Propozycja modelu odpowiedzi

1. Horacy, „Exegi monumentum”:
1.1. struktura utworu:
1.1.1. obraz niezniszczalnego pomnika, który poeta wzniósł swoją poezją, wersy 1–5,
1.1.2. określenie tożsamości podmiotu lirycznego jako człowieka (obraz stron rodzinnych) i Rzymianina (motyw ofiary składanej Jowiszowi przez kapłana), wersy 6–14,
1.1.3. apostrofa do Muzy, wyrażenie przekonania o wysokiej wartości swego dzieła, wersy 15–16,
1.2. podmiot liryczny:
1.2.1. od pierwszego wersu ujawnia się jako ktoś niezwykły, jednostka wybitna:
1.2.1.1. wielkość i niezniszczalność jego dzieła („Wybudowałem pomnik trwalszy niż ze spiżu”, „nie naruszą go deszcze gryzące nie zburzy/oszalały Akwilon”),
1.2.1.2. przypisanie sobie cech nadludzkich (boskich):
1.2.1.2.1. nieśmiertelności („Nie wszystek umrę wiem że uniknie pogrzebu/cząstka nie byle jaka”),
1.2.1.2.2. wiecznej młodości („potąd będę wciąż młody”),
1.2.1.2.3. znajomości przyszłości (odniesienia do czasu przyszłego),
1.2.1.3. świadomość swoich osiągnięć w dziedzinie liryki („pierwszy doprowadziłem nurt eolskiej pieśni/do Italów przebiwszy najpewniejszą drogę”),
1.2.1.4. pewność co do swego losu w przyszłości („rosnący w sławę”),
1.2.1.5. żądanie dla siebie lauru przeznaczonego dla ludzi wybitnych („Bądź dumna z moich zasług i delfickim laurem/Melpomeno łaskawie opleć moje włosy”),
1.2.2. charakterystyczne informacje autobiograficzne (pochodzenie społeczne, strony rodzinne) pozwalają w podmiocie lirycznym rozpoznać samego Horacego,
1.3. świat przedstawiony:
1.3.1. znany i bliski podmiotowi lirycznemu,
1.3.2. obejmuje różne dziedziny życia podmiotu lirycznego:
1.3.2.1. doświadczenia osobiste związane ze statusem społecznym („ja z nizin wyrosły”),
1.3.2.2. poczucie więzi ze stronami rodzinnymi („stamtąd gdzie Aufidus huczy/z tego kraju gdzie gruntom brak wody gdzie Daunus/rządził ludem rubasznym”),
1.3.2.3. utożsamianie się z narodem i kulturą Rzymu („pokąd na Kapitol/ma wstępować z milczącą westalką pontifeks”) wyrażające wiarę w istnienie Roma aeterna (wiecznego Rzymu),
1.3.2.4. stosunek do innych kultur (starszych od Rzymu):
1.3.2.4.1. helleńskiej („nurt eolskiej pieśni”),
1.3.2.4.2. egipskiej („królewskie piramidy”),
1.3.3. przechodzenie od doświadczeń osobistych po ogólnokulturowe, cywilizacyjne dowodzi nadrzędnej roli podmiotu lirycznego (rola panującego, bycie ponad przestrzenią),
1.3.4. postaci z kręgu tzw. kultury wysokiej (kapłan, westalka, Melpomena) dodają powagi wypowiedzi i podnoszą rangę dzieła,
1.4. czas:
1.4.1. przeszły:
1.4.1.1. pojawia się podczas rozpatrywania dokonań życiowych podmiotu lirycznego („wybudowałem”, „doprowadziłem”),
1.4.1.2. istnieje w kontekście świadomości dorobku wcześniejszych kultur, które stanowią punkt odniesienia dla oceny własnych osiągnięć,
1.4.1.3. formy dokonane czasowników świadczą o ocenie własnego dzieła jako skończonego, pełnego,
1.4.2. przyszły:
1.4.2.1. określają go miary wykraczające poza doświadczenie pojedynczego człowieka („łańcuch lat niezliczonych i mijanie wieków”),
1.4.2.2. kapłan wypraszający pomyślność dla Rzymu jest odpowiednikiem określeń „zawsze”, „wiecznie” (wiara w istnienie Roma aeterna),
1.4.3. konstrukcja czasu wskazuje na zamknięcie przeszłości i otwarcie się na przyszłość,
1.5. wnioski:
1.5.1. wiersz jest rodzajem bilansu osiągnięć Horacego jako liryka,
1.5.2. wyraża przekonanie o wartości dorobku poety,
1.5.3. miarą wartości poezji jest pamięć o niej trwająca po wieczne czasy.

2. A. Mickiewicz, „Exegi munimentum”:
2.1. tytuł utworu:
2.1.1. parafraza pierwszych słów ody Horacego „Exegi monumentum aere parennius”,
2.1.2. zastąpienie słowa „monumentum” przez „munimentum” wskazuje na dość swobodne, żartobliwe traktowanie pierwowzoru,
2.1.3. podtytuł Z Horacjusza ostatecznie upewnia co do pochodzenia nawiązania,
2.2. struktura utworu:
2.2.1. obraz dzieła przewyższającego wartością znane obiekty kultury, wersy 1–4,
2.2.2. konkretyzacja zasięgu geograficznego i społecznego poezji podmiotu lirycznego, wersy 5–12,
2.3. podmiot liryczny:
2.3.1. jednostka wybitna, o czym świadczy dzieło przewyższające wartością (blaskiem) osiągnięcia wcześniejszych twórców („Świeci się pomnik mój nad szklany Puław dach”),
2.3.2. patriota, emocjonalnie zaangażowany w walkę z zaborcami („Ni go łotr Wirtemberg bombami mocen zbić,/Ni świnia Austriak niemiecką sztuką zryć”),
2.3.3. twórca dzieł zabronionych przez cenzurę („na złość strażnikom ceł”), znanych dzięki ręcznym odpisom („I nie leniwa jest przepisać wiele-kroć”),
2.3.4. poeta-emigrant („Stąd mimo carskich groźb, na złość strażnikom ceł,/Przemyca w Litwę Żyd tomiki moich dzieł”),
2.3.5. dumny z grona swoich czytelników („W folwarkach łaskę mam u ochmistrzyni cór,/A z braku lepszych pism czyta mnie nawet dwór!”),
2.3.6. informacje autobiograficzne (strony rodzinne, emigracja, patriotyzm) pozwalają rozpoznać w podmiocie lirycznym samego Mickiewicza,
2.4. świat przedstawiony:
2.4.1. znany i bliski podmiotowi lirycznemu,
2.4.2. obszar wyznaczony punktami topograficznymi Litwy, zwłaszcza Wileńszczyzny („Paców w Wilnie gmach”, „od Ponarskich gór i bliźnich Kowna wód”),
2.4.3. przestrzeń wypełniona pamiątkami kulturowymi Polski i Litwy („szklany Puław dach”, „Kościuszki grób” i in.),
2.4.4. ludzie to z rzadka „dwór”, częściej „młodź”, „ochmistrzyni córy”, „Żyd”, czyli środowisko, które nie stanowi elity kulturalnej i obniża rangę dzieł poety,
2.5. czas:
2.5.1. przeszły:
2.5.1.1. pojawia się jako przypomnienie dorobku kulturowego narodu,
2.5.1.2. określenie „świeci się pomnik mój” oznacza dzieło ukończone (roztaczające swój blask),
2.5.2. teraźniejszy:
2.5.2.1. wskazuje na dowody popularności poety („Szerzę się sławą mą aż za Prypeci bród” i in.),
2.5.3. konstrukcja czasu eksponuje teraźniejszość, o przyszłości w wierszu w ogóle nie ma mowy,
2.6. wniosek:
2.6.1. wiersz jest formą bilansu własnego dorobku poetyckiego,
2.6.2. wyraża dumę (może ironicznie) z własnej twórczości, wskazuje na jego popularność,
choć w ocenie odbiorcy znającego odę Horacego sława ta ma wymiar prowincjonalny.

3. Wnioski
Pełny:
U Mickiewicza widoczne jest nawiązanie do ody Horacego w tytule i podtytule, strukturze utworu, wyeksponowaniu podmiotu lirycznego-poety, wykorzystaniu informacji autobiograficznych pozwalających w podmiocie lirycznym rozpoznać autora, podjęciu tematu wartości dzieła literackiego i sławy jego twórcy. Wyraźne zbieżności z oryginałem służą wyeksponowaniu różnic: u Mickiewicza poeta to „prowincjonalna odmiana” Horacego. Jeżeli w podmiocie lirycznym da się rozpoznać samego Mickiewicza, to taki bilans własnej twórczości należy potraktować jako przewrotny i żartobliwy, gdyż w momencie pisania wiersza (1833) był on już poetą uznawanym za narodowego wieszcza.

Częściowy:
U Mickiewicza widoczne jest nawiązanie do ody Horacego. Zbieżności z oryginałem służą wyeksponowaniu różnic
i prowadzą do przewrotnego autoironicznego wniosku.

Próba podsumowania:
U Mickiewicza widoczne jest nawiązanie do ody Horacego wyrażające się w podobnym przedstawieniu podmiotu lirycznego i świata przedstawionego.

Opracowała: Małgorzata Młynarczyk
Wydawnictwo Park