Sztuka abstrakcyjna

Abstrakcyjna sztuka, abstrakcjonizm, jeden z gł. kierunków w malarstwie, rzeźbie i grafice XX w., który w przeciwieństwie do dotychczasowej sztuki stawia sobie za cel tworzenie dzieł nie odzwierciedlających natury i nie wykazujących żadnego podobieństwa. Artyści tworzący sztukę abstrakcyjną uważają, że samo uporządkowanie form, barw, linii, brył itp. w obrazie czy rzeźbie jest celem sztuki, a dzieło abstrakcyjne poza samym sobą niczego ze świata widzialnego nie musi pokazywać, opisywać czy naśladować.

Sztuka abstrakcyjna odrzuca więc koncepcję mimesis dąży do stworzenia własnego, odrębnego i autonomicznego świata układów, barw i form. Sztuka abstrakcyjna jest ostatnim ogniwem długiego procesu rozwoju sztuki europejskiej drugiej połowie XIX w., polegającym na dewaluacji tematu i przedstawianych przedmiotów, które w końcu stały się pretekstem do kombinacji form, linii i barw. Początków sztuki abstrakcyjnej można doszukiwać się w malarstwie H. van de Veldego (pastel Abstrakcja, ok. 1893) i kompozycjach Mikalojus Konstantinas Čiurlionis z ok. 1905.

Około 1910 dzieła abstrakcyjne powstają już w całej Europie. Pierwszym w pełni świadomym twórcą abstrakcyjnym był W. Kandinsky, który 1910 namalował "Akwarelę abstrakcyjną" Dlatego też rok 1910 uważa się w zasadzie za początek sztuki abstrakcyjnej.

Wyróżnia się dwa główne nurty: dominujący w XX-leciu międzywojennym nurt abstrakcji geometrycznej, wywodzący się z kubizmu, posługujący się formami geometrycznymi, kładący nacisk na racjonalną konstrukcję i funkcje poznawcze (np. twórczość K. Malewicza, P. Mondriana, A. Rodczenki,). Do nurtu tego zalicza się m.in.: neoplastycyzm, suprematyzm, konstruktywizm, puryzm, unizm, Pop-art i inne.

Nurt drugi, dominujący po II wojnie światowej, to nurt abstrakcji organicznej, ekspresjonistycznej, kolorystycznej i lirycznej, wywodzący się z impresjonizmu, ekspresjonizmu i fowizmu (np. twórczość W. Kandinsky’ego, R. Delaunaya, F. Marca, A. Gorky’ego). Ten nurt sztuki abstrakcyjnej posługiwał się formami organicznymi, amorficznymi i kaligraficznymi, kładł nacisk na ekspresję osobowości artysty i należą doń np. orfizm, informel i taszyzm.

W Polsce sztukę abstrakcyjną uprawiali artyści związani z awangardowymi ugrupowaniami artystycznym Blok, Praesens i artyści rewolucyjni (np. H. Berlewi, K. Hiller, K. Kobro, H. Stażewski).

Pierwsza na świecie stała wystawa sztuki abstrakcyjnej została otwarta 1925 w Hanowerze, druga - z inicjatywy grupy “artystów rewolucyjnych” - 1931 w muzeum w Łodzi. Po 1945 sztuka abstrakcyjna w Polsce rozwijała się w sposób zbliżony do Zachodu i USA, przejmując z pewnym opóźnieniem najnowsze zjawiska artystyczne. Poza uprawiającymi sztukę abstrakcyjną przedstawicielami przedwojennej awangardy (M. Jaremianka, K. Kobro, H. Stażewski, J. Stern, W. Strzemiński, M. Włodarski) pojawiają się wtedy młodsi artyści (np. Z. Dłubak, T. Kantor czy A. Wróblewski).

Znaczne zahamowanie rozwoju i opóźnienie tendencji abstrakcjonistycznych w Polsce przypadło na okres nasilenia realizmu socjalistycznego, tj. lata ok. 1949-1955. Po 1955 zaczął się w Polsce gwałtowny rozkwit sztuki abstrakcyjnej. Do najważniejszych polskich malarzy abstrakcjonistów należą m.in. M. Bogusz, T. Brzozowski, S. Gierowski, Z. Gostomski, T. Kantor, A. Lenica, A. Marczyński, K. Mikulski, J. Maziarska, J. Skarżyński. Rzeźby abstrakcyjne tworzyli np. K. Jarnuszkiewicz, A. Pawłowski, A. Szapocznikow i S. Ślesińska.

Kilkakrotnie już w XX w. sztuka abstrakcyjna traciła swoją atrakcyjność i siłę oddziaływania na rzecz sztuki przedstawiającej i odzyskiwała ją ponownie. U schyłku XX w. sztuka abstrakcyjna jest w defensywie na rzecz innych form sztuki (w tym także sztuki przedstawiającej). Synonimami sztuki abstrakcyjnej są nazwy: sztuka niefiguratywna, nieprzedstawiająca, bezprzedmiotowa.