Rządy Sanacji w Polsce

Rządy autorytarne głos w państwie należał do J. Piłsudskiego, a cały ustrój opierał się na jego autorytecie. Sanacja nie była partią polityczną, a jej zaplecze polityczne było bardzo różnorodne. Jednak w obliczu kończącej się kadencji sejmu i nowych wyborów parlamentarnych (miały się odbyć w marcu 1928 r.) postanowiono stworzyć jednolity blok partii popierających Piłsudskiego. W grudniu 1927 r. powstał Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (BBWR). Ugrupowaniu temu przewodził Walery Sławek. Rząd rozpoczął ostrą kampanię propagandową na rzecz BBWR oraz udzielił działaczom BBWR finansowego wsparcia. Wybory w 1928 r. nie przyniosły jednak sanacji zdecydowanego zwycięstwa. BBWR uzyskał jedynie 123 miejsca w sejmie (na 444). Endecja, która przed wyborami także prowadziła ożywioną kampanię pod hasłami nacjonalistycznymi, które miały na celu zjednoczenie wszystkich prawicowych partii, poniosła dotkliwą porażkę. Jednak Narodowa Demokracja przeżywała po zamachu majowym bardzo ciężki kryzys. Odsunęły się od niej sfery ziemiańskie, które odeszły do obozu sanacji. W nowym sejmie dochodziło do starć między sanacją a opozycją. Działania sanacji doprowadziły do konsolidacji opozycji i powstania bloku partii opozycyjnych, w skład, którego weszło sześć partii reprezentujących nurt centrowy i lewicowy. Blok ten nazwano Centrolewem. Stronnictwa polityczne skupione w Centrolewie zorganizowały w Krakowie kongres i przystąpiły do organizowania akcji protestacyjnych w innych miastach. wybór Mościckiego na prezydenta (1933) oraz uchwalenie nowej ustawy zasadniczej. Dzięki temu, że część posłów opozycyjnych opuściła salę obrad sejmu, sanacji udało się przeforsować projekt nowej konstytucji. 23.IV.1935 r. prezydent Mościcki złożył na niej swój podpis i nowa konstytucja, zwana kwietniową weszła w życie. Zmieniała ona znacznie dotychczasowe stosunki ustrojowe. Dawała bardzo duże uprawnienia prezydentowi, który skupiał w swym ręku niemal całą władzę jako zwierzchnik rządu, parlamentu oraz armii. Prezydent decydował o składzie rządu, mianując premiera, a na jego wniosek poszczególnych ministrów. Dalsze zmiany sytuacji politycznej spowodowała śmierć Piłsudskiego 12.V.1935 r. 18.V.1935 r. zorganizowano uroczystości żałobne, w trakcie których trumnę ze zwłokami Piłsudskiego złożono na Wawelu. Serce Piłsudskiego pochowano - zgodnie z jego życzeniem - w Wilnie obok grobu jego matki. Kiedy brakło autorytetu Marszałka w obozie rządzącym wyraźny stał się podział na dwie grupy: na czele pierwszej stał prezydent Mościcki, wokół którego skupili się zwolennicy polityki umiarkowanej; zwolennicy polityki radykalnej zgromadzili się wokół osoby W. Sławka i E. Rydza-Śmigłego, tworząc grupę wojskowych. Zmieniono ordynację wyborczą i według niej w 1935 r. odbyły się wybory parlamentarne. Zmiany w ordynacji zostały przeprowadzone tak, by zapewnić zwycięstwo obozu rządzącego. Wybory wygrał BBWR. Trudna sytuacja gospodarcza kraju sprawiła jednak, że narastało niezadowolenie społeczeństwa, czego wyrazem były strajki robotnicze; dochodziło także do napięć na tle narodowościowym i wystąpień antysemickich, a nawet pogromu Żydów. Tymczasem doszło do zmian w obozie rządzącym - w lutym 1937 r. rozwiązano BBWR i powołano nową partię rządową, która nosiła nazwę Obóz Zjednoczenia Narodowego (OZN). Program nowej partii głosił solidaryzm narodowy i społeczny oraz podkreślał nadrzędną pozycję państwa. Reakcją opozycji była konsolidacja. Ze zbliżenia chadecji i NPR powstało w październiku 1937 r. Stronnictwo Pracy (SP). Obok SP pod koniec lat 30-tych XX w. na scenie politycznej funkcjonowały poza obozem sanacji jeszcze trzy partie - Polska Partia Socjalistyczna (PPS), Stronnictwo Ludowe (SL) i Stronnictwo Narodowe (SN). W 1938 r. odbyły się ostatnie przed wybuchem wojny wybory parlamentarne, w których zwyciężyła ponownie sanacja. Rosnąca świadomość zagrożenia z zewnątrz złagodziła napięcia polityczne. Wielki kryzys gospodarczy
W niektórych państwach Wielki Kryzys trwał od 1929 roku aż do końca lat trzydziestych. Zachwiał międzynarodowym systemem finansowym i programem pożyczek międzynarodowych. Bezpośrednio dotknął Europę i Amerykę Północną, jednakże ucierpiały również inne części świata, zwłaszcza kolonie, gdyż ich handel i gospodarka zależały od eksportu żywności i surowców do Europy i Ameryki Północnej. Wiele ludzi na całym świecie traciło miejsca pracy co powodowało wzrost niepokojów i rozprzestrzenianie się nastrojów nacjonalistycznych w wielu krajach.

Przyczyny kryzysu:
=> pogorszenie się koniunktury w Stanach Zjednoczonych i ścisłe powiązanie rynku amerykańskiego z europejskimi
=> Stany Zjednoczone wstrzymały kredyty i zażądały zwrotu zaciągniętych długów;
=> trudności w światowym rolnictwie, zmniejszenie zapotrzebowania na bawełnę, mięso i zboże – wiązało się to ze zmianami zachodzącymi w przemyśle: wzrost produkcji samochodów, produkcja tkanin z włókien syntetycznych, wzrost spożycia warzyw, owoców i mleka;
=> utrzymywanie wysokich cen przez monopole a dyktowanie niskich cen na surowce, co szczególnie uderzało w państwa słabsze ekonomicznie;
=> spekulacja na giełdach – pojawienie się akcji fikcyjnych spółek, sztuczne zawyżanie ceny akcji; „czarny czwartek” 24 październik 1929
Skutki kryzysu:
=> ograniczenie produkcji przez przemysł, wzrost bezrobocia (1932 ok. 48mln bezrobotnych);
=> bankructwa banków, wycofywanie wkładów i lokat z banków, załamanie się sytemu kredytowego, załamanie systemów walutowych większości państw;
=> wstrzymanie inwestycji, bankructwa małych i średnich firm, a wzmacnianie się wielkich monopoli;
=> ”nożyce cen” spadek cen towarów rolnych był szybszy od przemysłowych;
=> załamanie handlu światowego, ochrona rynków wewnętrznych przed importem poprzez wysokie cła,
=> samobójstwa, brak poczucia bezpieczeństwa, nędza, głód; krytykowanie przez społeczeństwa ustroju demokratycznego a poparcie dla systemów totalitarnych;

Próby wyjścia z kryzysu:
=> Nowy Ład (1933) - wprowadzenie interwencjonizmu państwowego przez prezydenta USA F. D. Roosevelta w celu osiągnięcia wzrostu popytu i zwiększenia siły nabywczej ludności poprzez:
wprowadzenie nowych regulaminów w bankach i ochrona oszczędności tam złożonych
rozszerzenie uprawnień związków zawodowych, rozwój świadczeń socjalnych – zasiłki zdrowotne i ubezpieczenia emerytalne, wyznaczono minimalne płace i maksymalny czas pracy;
zniesienie prohibicji, czyli zakazu sprzedaży i podawania alkoholu, który obowiązywał od 1919;
ograniczenie wielkości produkcji rolnej i wprowadzenie dotacji;
stosowanie dumpingu, czyli sztucznego obniżania cen na towary eksportowe;
likwidacja bezrobocia poprzez organizowanie robót publicznych – prace przy budowie dróg, zapór wodnych, elektrownii;
=> interwencjonizm w Niemczech wprowadzony przez władze III Rzeszy:
zamówienia rządowe na broń, rozwój przemysłu zbrojeniowego;
wprowadzenie 4-letnich planów gospodarczych,
roboty publiczne;
=> W Polsce próbą wyjścia z kryzysu był 4-letni (1936-40) plan inwestycyjny Eugeniusza Kwiatkowskiego, który przewidywał min.
rozbudowa Centralnego Okręgu Przemysłowego zlokalizowanego w widłach Wisły i Sanu,
zwiększenie liczby fabryk,
zatarcie różnic między biednymi, a bogatymi częściami Polski.
Realizacja tego planu została przerwana przez wybuch II wojny światowej . Centralny Okręg Przemysłowy (COP), jedna z najważniejszych inwestycji przemysłowych dwudziestolecia międzywojennego zainicjowana w 1936 przez E. Kwiatkowskiego, ówczesnego wicepremiera.
Strategicznym celem powstania COP było utworzenie w obliczu wojny znaczącego przemysłu zbrojeniowego w centrum kraju, z dala od granic zachodnich. Nie mniej ważny był aspekt społeczny inwestycji, gdyż lokalizowano go w najuboższych regionach, o wysokim poziomie bezrobocia. W ramach realizacji 5-letniego planu inwestycyjnego podjęto na terenach COP budowę zakładów związanych z przemysłem zbrojeniowym, m.in. hutę i elektrownię w Stalowej Woli, fabryki: kauczuku w Dębicy, samolotów w Mielcu, silników lotniczych, sprzętu artyleryjskiego w Rzeszowie, elektrownię wodną w Rożnowie.