Kim byli Kozacy i dlaczego wzniecali powstania?

Kozacy była to wolna ludność różnego pochodzenia, która od schyłku XV wieku zamieszkiwała leżące nad dolnym Dnieprem Zaporoże, zwane Dzikimi Polami. Żyli tam chłopi ukraińscy, jak również polscy i rosyjscy, ubodzy mieszczanie, drobna szlachta i zwykli awanturnicy. Tworzyli oni grupę ludzi odważnych, mających duże poczucie niezależności, ale skorych do nieposłuszeństwa i buntów. Na co dzień Kozacy trudnili się myślistwem, rybołówstwem, a nawet uprawą roli, ale najbardziej lubili wyprawy wojenne i grabież.

W celu obrony przed Tatarami Kozacy byli zorganizowani w rodzaj wspólnoty wojskowej z dowódcą zwanym hetmanem. Ich główny obóz, Sicza zaporska, leżał na wyspach za progami skalnymi Dniepru. Dlatego Kozaków nazywano Zaporożcami.

Królowie polscy wysoko cenili wartość bojową Kozaków, zwłaszcza piechoty zaporoskiej i za przykładem Stefana Batorego część z nich wcielali do służby wojskowej. Takich Kozaków nazywano rejestrowymi, gdyż wpisywano ich na listę zwaną rejestrem, która upoważniała do wypłaty żołdu. Na tle ogólnej liczby ludności kozackiej Zaporożczan rejestrowych było niewielu, a chętnych do wojska znacznie więcej. Dlatego też Kozacy słali do króla liczne prośby o zwiększenie rejestru, jednak bezskuteczne. Wymagało to dodatkowych pieniędzy na żołd, a na to nie godził się sejm. Ponadto magnateria i szlachta byli przeciwni kozaczyźnie, bo chronili się tam zbiegli chłopi. Ograniczenie rejestru kilkakrotnie doprowadziło do wybuchu kozackich powstań, krwawo tłumionych przez wojska koronne.

Sytuacja na Ukrainie stała się jeszcze gorsza, gdy sejm podjął w 1638 r uchwałę, na mocy której wszyscy niezarejestrowani Kozacy mieli być obróceni w poddanych chłopów, a ich osady i gospodarstwa włączone do majątków magnackich i szlacheckich. Doprowadziło to do wybuchu powstania kozackiego na Ukrainie w 1648 r. Powstania Chmielnickiego.