ZSRR
Idealiści
Oprócz męczenników za sprawę i małych konformistów znajdziemy też wśród przedstawianych w tekstach kultury komunistów głęboko mądrych i uczciwych idealistów. W Popiele i diamencie Jerzego Andrzejewskiego poznajemy postać szlachetnego przedwojennego komunisty Stefana Szczuki. Przed wojną pracował jako inżynier i był więziony przez trzy lata za działalność komunistyczną. Podczas wojny jego żona została osadzona w Ravensbrück, gdzie zginęła, wykazała się jednak bardzo ludzką, szlachetną...
Samobójstwo w ramach protestu
Paradoksalnie niekiedy dopiero samobójstwo ma nadać sens życiu bohatera. Być może tak było z samobójstwem Litawora. Tak dzieje się też w przypadku bohatera Tadeusza Konwickiego. Pisarz, który od dawna nie napisał nic znaczącego, nie czuje się sługą reżimu ani opozycjonistą, jest namawiany przez kolegów z opozycji do aktu samospalenia przed Pałacem Kultury. Ma zaprotestować w ten sposób przeciw całkowitej sowietyzacji Polski i włączeniu jej do ZSRR. Co ciekawe, wyznaczony do tej roli przez...
Rewolucja pożerająca własne dzieci
O okrucieństwie rewolucji, która pożera własne dzieci, będą mieli okazję przekonać się także uczestnicy rewolucji francuskiej, po pewnym czasie odsunięci od rządów i niejednokrotnie skazywani na śmierć. Takie losy czekają m.in. Dantona ( Sprawa Danton a Stanisławy Przybyszewskiej, film Danton Andrzeja Wajdy). Metaforycznie o tym niechlubnym mechanizmie rewolucji, prowadzącym do dyktatury i represji oraz mordowania przeciwników politycznych, opowie rozrachunkowy film Tengiza Abuładze...
Polska groteskowa
Innym sposobem mówienia o PRL-u jest... groteska. Stosuje ją w Małej apokalipsie Tadeusz Konwicki. Ukazana w niej zostaje ojczyzna kaleka, dziwny twór zależny od ZSRR i pretendujący do zostania kolejną republiką Związku Radzieckiego. Na główny obiekt stolicy wyrasta Pałac Kultury – dowód naszej służalczej zależności i potęgi sąsiada. Widzimy Warszawę w dniu święta, Warszawę transparentów, haseł, przemówień, bankietów, a jednocześnie ukrywającą się za tą fasadą bylejakość – nawet zapałki...
Poświęcenie ze znakiem zapytania
Nieco groteskowy akt ofiary przedstawia powieść Tadeusza Konwickiego. Jej bezimienny bohater czy raczej antybohater, everyman – niewybitny, ale dość znany, by jego śmierć zwróciła uwagę, zostaje wyznaczony przez kolegów z opozycji do popełnienia samobójstwa. Ma w akcie protestu przeciw uzależnieniu Polski od ZSRR dokonać samospalenia na schodach Pałacu Kultury i Nauki. Sam bohater nie jest przekonany co do sensowności tego aktu ani wyboru osoby, może po prostu się boi. Waha się, bo do...