Degradacja
Degradacja u Manna
Nie stroni też od motywu przemijania w swych powieściach Tomasz Mann. Saga Buddenbrookowie ukazuje rozkwit i stopniowe chylenie się ku upadkowi, wreszcie całkowity upadek świetnego kupieckiego rodu. Znakomita firma rozpada się, dom zostaje sprzedany, umierają i przeżywają rozczarowania kolejni członkowie rodziny. Dzieje rodu są symbolem przemijania sławy, bogactwa, zdrowia, szczęścia, życia... (z motywem degradacji rodu i upadku miasta spotkamy się również w powieści Gabriela Garcíi...
Praca podstawowym warunkiem rozwoju człowieka i społeczeństwa
Jednakże praca świadczy nie tylko o degradacji i ubożeniu rodziny. Eliza Orzeszkowa w swej powieści Nad Niemnem stara się pokazać, że najbardziej wartościowi są wcale nie najbogatsi bohaterowie, którzy nie muszą zajmować się pracą, ale właśnie pracowici: Benedykt i Witold Korczyńscy, Marta Korczyńska, Justyna Orzelska czy schłopiała szlachta z zaścianku Bohatyrowicze (np. Jan i Anzelm), szanująca tradycję, zajmująca się pracą na roli... Utrwalona w Nad Niemnem legenda o Janie i Cecylii,...
Degradacja, kryzys inteligencji
Rola przedwojennej inteligencji była nie do przecenienia. W czasie wojny likwidowano ją jako kwiat narodu. Czynili to zarówno Rosjanie ( Wszystko, co najważniejsze , Boża podszewka , Mój wiek , Katyń , Guziki ), jak i Niemcy (żydowska inteligencja – Początek , Daleko od okna ). Bardzo istotnym, jeśli nie kluczowym zagadnieniem dotyczącym roli inteligencji we współczesnej kulturze jest powojenna refleksja nad sensem sztuki, cywilizacji. Po „epoce pieców”, po czasie holokaustu kultura...