Filozofia życia człowieka – życie w zgodzie z rytmem natury (Żywot człowieka poczciwego Reja), walka z pokusami, a życie widziane jako coś kruchego i tajemniczego (Mikołaj Sęp-Szarzyński), ale też załamanie się harmonijnej wizji świata, gdy umiera ktoś kochany, i powolne godzenie się ze światem (Treny Kochanowskiego).
Miłość – Mikołaj Sęp-Szarzyński uważa, że „i nie miłować ciężko, i miłować nędzna pociecha”. Jan Kochanowski pisze miłosne fraszki i pieśni, choć chyba najbardziej przejmująco pobrzmiewa motyw miłości do zmarłej córki w Trenach. Ideałem kobiety tamtych czasów, którą pokochałby każdy, była wzorowa gospodyni prowadząca dwór na wsi.
Ojczyzna i powinności wobec niej – o ojczyźnie pisali prawie wszyscy twórcy renesansowi. Piotr Skarga w swoich Kazaniach sejmowych przestrzegał, że jeśli nie zwalczymy swoich chorób narodowych, to Polskę czeka upadek. Mikołaj Rej w Krótkiej rozprawie... zarzuca klerowi i szlachcie, że zaniedbują swoje obowiązki obywatelskie; o postawę obywatelską prosi też w Żywocie człowieka poczciwego. Odprawa posłów greckich Jana Kochanowskiego to alegoryczna wizja Polski.
Poezja – Mikołaj Rej i Jan Kochanowski głosili odmienne poglądy na temat roli, jaką ma pełnić twórca poezji. Rej propagował ideę służby praktycznym celom, natomiast Kochanowski posługiwał się porównaniem poety do ptaka.
Wieś – poza wzorcami arkadyjskiej szczęśliwości wiejskiej i człowieka żyjącego w harmonii z przyrodą (Pieśń Świętojańska o Sobótce i Pieśni Kochanowskiego oraz Żywot człowieka poczciwego Reja) pojawia się obraz konfliktów na tle różnic społecznych (Krótka rozprawa... Reja i Żeńcy Szymonowica).
Wzorce postępowania – trzy wzorce parenetyczne: ziemianina, patrioty, twórcy i dworzanina.