Biosferę tworzy powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej, dolna część atmosfery i hydrosfera, które zamieszkują organizmy żywe. W obrębie biosfery wyodrębnia się złożone układy ekologiczne, którymi na lądzie są biomy, a w zbiornikach wody strefy życia.
Charakterystyka biomów
Biom stanowi zespół ekosystemów występujący na dużym obszarze geograficznym o określonym klimacie. Wyróżnia się następujące biomy: tundra, tajga, lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej, wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne, stepy, półpustynie i pustynie, sawanny, wilgotne lasy równikowe oraz biomy wysokogórskie.
Tundra występuje na obszarach podbiegunowych obu półkul. Niskie temperatury, mała intensywność światła podczas krótkiego lata, ziemia z wieczną zmarzliną rozmarzającą tylko w warstwie powierzchniowej sprawiają, iż roślinność składa się z krzewinek, mchów, porostów, trawi ziół. Charakterystycznymi zwierzętami jest renifer, zając bielak, lis polarny, niedźwiedź polarny, spośród ptaków – pardwy, sowy śnieżne, lemingi, pingwiny na półkuli południowej i wiele ptaków przelotnych, które spędzają w tundrze lato. Z owadów liczne są muchówki i komary.
Tajga to lasy iglaste strefy umiarkowanej tworzące pas na południe od tundry na obszarze Ameryki Północnej i Eurazji. Występują tutaj głównie sosny, świerki, jodły, modrzewie z dodatkiem brzóz, wierzb, olch, jarzębiny. Runo leśne jest bardzo ubogie, głównie porośnięte przez mchy, porosty, wrzosy. Częste są torfowiska. Ze zwierząt występuje wilk, ryś, rosomak, niedźwiedź brunatny, łoś, sarny, jelenie. Liczne są ptaki.
Lasy liściaste i mieszane strefy umiarkowanej występują w Europie, środkowowschodnich stanach USA, Chile, Chinach i Japonii. Lata są tutaj gorące, a zimy dość mroźne. Spośród drzew licznie występują dęby, buki, klony, graby, jesiony, ponadto w Ameryce magnolie, a w Azji wiele gatunków endemicznych, np. metasekwoje. W lasach tych znajduje się bogaty podszyt. Charakterystycznymi zwierzętami są sarny, jelenie, lisy, wilki, borsuki, w Ameryce pumy i szopy. Wiele z tych obszarów leśnych zostało zamienionych w pola uprawne.
Wiecznie zielone lasy i zarośla twardolistne występują na wybrzeżach Morza Śródziemnego, w Kalifornii, południowych częściach Afryki i południowo–zachodnich wybrzeżach Australii, gdzie zimy są łagodne i wilgotne, a lata suche i gorące. Wśród roślin dominują drzewa i krzewy zimozielone o twardych liściach, np. dęby korkowe, mirty, pistacje /nad Morzem Śródziemnym/, tworzące zarośla zwane makią. W Australii występują eukaliptusy. Spośród zwierząt liczne są np. daniele, muflony, króliki, szakale, sępy, w Ameryce Północnej jelenie wirginijskie.
Stepy zajmują duże obszary Azji, Ameryki Północnej i Południowej o klimacie umiarkowanym suchym. Cechuje je różnorodność gatunków traw i ziół. Zwierzęta stepowe często żyją w stadach, np. bizony w Ameryce Północnej, konie Przewalskiego, wielbłądy dwugarbne w Azji.
Pustynie i półpustynie występują w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej Azji, Afryki, Ameryki i Australii na obszarach o bardzo niskiej ilości opadów. Z roślin charakterystyczne są sukulenty i suchorośla. Charakterystycznymi zwierzętami są np. w Afryce wielbłąd, lis fenek, w Azji wielbłąd dwugarbny.
Sawanny występują w strefie podrównikowej o wyraźnym okresie suszy. Charakteryzuje je rozproszenie drzew wśród roślinności trawiastej, np. w Afryce występują akacje i baobaby. Liczne są gatunki zwierząt trawożernych – w Afryce bawoły, antylopy, żyrafy, a ponadto małpy, lwy, gepardy, lamparty, w Australii kangury i emu.
Wilgotne lasy równikowe występują w klimacie równikowym Azji, Afryki, Ameryki Południowej, na północnych wybrzeżach Australii, tam gdzie ilość opadów i temperatury są wysokie, i nie ulegają zmianie w ciągu roku. Cechuje je bardzo duża różnorodność gatunkowa. Wśród roślin oprócz bogactwa drzew charakterystyczne są liany i epifity. Brak jest runa. Spośród zwierząt charakterystyczne są w Afryce szympansy i goryle, lamparty, okapi, w Azji – tygrysy, orangutany, gibbony, w Ameryce Południowej – jaguary, tapiry, kapibary, mrówkojady, leniwce i kolibry, w Australii – rajskie ptaki.
Biomy wysokogórskie cechuje strefowość pionowa formacji roślinnych. W zależności od warunków klimatycznych i glebowych można wyróżnić kilka stref, m.in. tundrę górską. Odrębnym zespołom roślin towarzyszą charakterystyczne dla nich zespoły zwierząt, np. kozice i świstaki w Europie.
Wodne strefy życia
Charakteryzują się dużą niejednorodnością, wynikającą ze zróżnicowania panujących w zbiornikach wodnych warunków. W morzach wyróżnia się trzy strefy: litoral, pelagial, abysal.
Litoral, czyli strefa przybrzeżna, sięga do głębokości ok. 200 m i obejmuje szelf kontynentalny. Charakteryzuje ją duża ilość światła. Jest to strefa o największej różnorodności gatunkowej, zwłaszcza w rafach koralowych w strefie równikowej.
Pelagial to strefa otwartej toni wodnej, dzieli się na epipelagial /strefa fotyczna/ oraz batypelagial /strefa afotyczna/, gdzie światło dociera w bardzo małej ilości. Dlatego też w strefie afotycznej brak jest roślin. Sięga do głębokości 1000 – 1700 m.
Abysal jest strefą głębinową. Ze względu na brak światła nie występują w niej rośliny. Stąd abysal jest zależny od innych stref. Cechują go najbardziej jednorodne warunki środowiska abiotycznego.