Biocenoza to zespół populacji różnych gatunków występujących w określonym środowisku abiotycznym, czyli biotopie i powiązanych ze sobą różnymi zależnościami.
W biocenozie osobniki należące do danego gatunku zajmują określoną niszę ekologiczną, czyli przestrzeń, w obrębie, której czynniki abiotyczne i biotyczne środowiska umożliwiają im utrzymanie się przy życiu.
Oddziaływania między populacjami w biocenozie mają charakter pozytywny, negatywny lub nie występują. Stąd wyróżnia się oddziaływania antagonistyczne, protekcjonistyczne i neutralne.
Neutralizm jest typem współżycia, w którym populacje nie wpływają na siebie w sposób bezpośredni, np. mysz polna i skowronek.
Oddziaływania antagonistyczne między populacjami są niekorzystne dla jednej lub obu populacji. Do oddziaływań takich należy drapieżnictwo, pasożytnictwo, konkurencja, allelopatia, amensalizm.
Drapieżnictwo polega na chwytaniu i zabijaniu jednych organizmów przez drugie w celu zdobycia pokarmu. Odgrywa istotną rolę w biocenozie umożliwiając selekcję osobników chorych i słabych.
Pasożytnictwo jest rodzajem współżycia, w którym pasożyt żyje kosztem swego żywiciela wykorzystując go jako środowisko życia i zdobywania pokarmu. Wyróżnia się pasożyty zewnętrzne /np. pchła, wesz/ oraz wewnętrzne /np. tasiemiec, drobnoustroje chorobotwórcze/.
Konkurencja występuje, gdy osobniki różnych populacji mają podobne potrzeby ekologiczne, a ich nisze ekologiczne, przynajmniej częściowo, pokrywają się. Może dotyczyć rywalizacji o pokarm, wodę, światło, przestrzeń, np. wypieranie szczura śniadego przez wędrownego, konkurencja między chwastami a roślinami uprawnymi.
Allelopatia polega na wydzielaniu do podłoża przez organizmy danej populacji substancji chemicznych, które hamują rozwój innych organizmów w otoczeniu, np. działanie antybiotyków wydzielanych przez grzyby.
Amensalizm zachodzi wówczas, gdy czynności życiowe osobników jednej populacji szkodzą drugiej populacji, np. budowa żeremi przez bobry.
Stosunki protekcjonistyczne są korzystne dla jednej lub dwóch populacji i nie przynoszą szkody żadnej z nich. Należy do nich mutualizm, protokooperacja, komensalizm.
Mutualizm /symbioza obligatoryjna/ polega na współżyciu osobników dwóch populacji, przy czym współżycie to warunkuje ich przeżycie, np. mikoryza grzybów z roślinami, bakterii brodawkowych z roślinami motylkowymi, przeżuwaczy z bakteriami celulolitycznymi.
Protokooperacja /symbioza fakultatywna/ jest rodzajem współżycia, które przynosi korzyści obu populacjom, ale współżycie to nie jest nieodzowne do życia, np. bąkojad i nosorożec.
Komensalizm polega na współżyciu dwóch populacji, z których tylko jedna odnosi korzyści, a dla drugiej jest ono obojętne, np. odżywianie się przez padlinożerców resztkami pożywienia pozostawionymi przez drapieżniki, współżycie ryby podnawki z rekinem.