Co to jest zaimek
za Słownikiem Języka Polskiego PWN:
część mowy, wskazująca na osoby, przedmioty i ich właściwości, spełniająca funkcje składniowe wyrazów, które zastępuje.
Na jakie pytania odpowiada zaimek?
Zaimek odpowiada na pytania części mowy, które zastępuje (oprócz czasownika).
Ze względu na zastępowaną część mowy zaimki dzielimy na:
- rzeczowne - zastępują rzeczownik, odpowiadają na pytanie kto? co? (ja, ona, my, to)
- przymiotne - zastępują przymiotnik, odpowiadają na pytanie jaki? czyj? (każdy, mój, twój, żaden)
- przysłowne - zastępują przysłówki, odpowiadają na pytanie gdzie? (tam, tutaj) kiedy? (wtedy, kiedyś)
- liczebne - zastępują liczebniki, odpowiadają na pytanie ile? (tyle, kilka, ileś)
UWAGA!
Zaimki stosujemy wtedy, kiedy odbiorca komunikatu wie, jakie słowo jest zastępowane lub zostało użyte wcześniej.
Zadania zaimków
Zaimki stosujemy aby uniknąć powtórzeń, skrócić wypowiedź albo wskazać rzecz, której nie umiemy nazywać (to, tamto)
Podział zaimków ze względu na funkcję w zdaniu
| zaimek | rzeczowny | przymiotny | liczebny | przysłowny |
|---|---|---|---|---|
| osobowy | ja, ty, oni | |||
| wskazujący | ten, tamten, ci | ten, tamten, inny, sam | tyle, tylekroć, każdy | tu, tam, tutaj, tędy, tamtędy |
| zwrotny | się, sobie, siebie | |||
| pytający | kto? co? któż? | jaki? który? czyj? | ile? ilokrotny? ilu? | jak? gdzie? skąd? dokąd? kiedy? |
| przeczący | nikt, nic | niczyj, nijaki | żaden | nigdzie, nigdy, nijak |
| względny | kto, co | który, czyj, jaki | jak, gdzie, skąd, dokąd | |
| nieokreślony | ktoś, coś, cokolwiek, ktokolwiek | jakiś, jakikolwiek, czyjkolwiek, któryś | kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt | jakkolwiek, gdziekolwiek, dokądkolwiek, jako tako, gdzieniegdzie, byle jak, byle gdzie |
| upowszechniający | wszyscy | każdy | wszędzie, zawsze | |
| dzierżawczy | mój, wasz, nasz, ich, jej |
Zaimek dzierżawczy wskazuje na przynależność czegoś lub kogoś do danej osoby lub rzeczy, np: To jest moje pióro.
Zaimek pytający używamy w zdaniu pytającym - Kto zna odpowiedź?
Zaimek względny (bez znaku zapytania) służy do wprowadzania zdania podrzędnego - Ten, kto zna odpowiedź, niech się zgłosi.
Odmiana zaimków
Zaimki odmieniają się tak samo, jak części mowy które zastępują.
Zaimki przysłowne są nieodmienne.
| zaimki | przypadki | liczby | rodzaje |
|---|---|---|---|
| przymiotne | ✓ | ✓ | ✓ |
| rzeczowne | ✓ | ✓ | |
| liczebne | ✓ | ✓ | ✓ |
| przysłowne | ✗ | ✗ | ✗ |
Odmiana zaimka ten
UWAGA: Należy zwrócić uwagę na biernik rodzaju żeńskiego, który ma końcówkę -ę (tę) chociaż inne zaimki przymiotne mają końcówkę -ą (samą, naszą, tamtą). Formę “tą” w bierniku możemy ewentualnie używać w mowie potocznej.
Liczba pojedyncza
| M. | ten | ta | to |
|---|---|---|---|
| D. | tego | tej | tego |
| C. | temu | tej | temu |
| B. | ten | tę | to |
| N. | tym | tą | tym |
| Msc. | tym | tej | tym |
Użycie zaimków mi, mnie, ci, tobie, jego, go itp.
Dłuższych akcentowanych form używamy na początku zdania oraz kiedy chcemy podkreślić stanowisko lub opinię osoby, która się wypowiada, np:
Mnie się akurat podobał ten film.
Podaj mi proszę sól.
- Oddaj mi proszę tę książkę. Tobie się akurat nie przyda.
- Oddałam ci ją tydzień temu.
- Gdzie jest Tomek?
- Niestety jest chory, ale odwiedź go i przynieś mu jakiś prezent.
Kogo kochasz?
Jego, nie ciebie.
Zaimek w pigułce
1. Zaimek to odmienna część mowy, która zastępuję inną cześć mowy w zdaniu. Może zastąpić samodzielne części mowy, z wyjątkiem czasownika.
2. Zaimki ze względu na zastępowaną część mowy dzielą się na rzeczowne, przymiotne, liczebne, przysłowne.
3. Zaimki możemy podzielić również ze względu na funkcję jaką pełnią:
- osobowe: ja, ty, my
- pytające: kto? co?
- zwrotne: się
- przeczące: nikomu
- względne: kto, co, jak
- dzierżawcze: mój, jej, nasz
- upowszechniające: wszystkich, każdego
- wskazujące: tego, owego, tamtą
- nieokreślone: każdy, czyjś
4. Zaimki odmieniają się tak, jak części mowy, które zastępują. Zaimki przysłowne są nieodmienne.
5. Zaimek zwrotny “się” nie występuje w mianowniku.
6. Zaimek wskazujący “ta” w bierniku ma formę “tę”: Podaj mi tę książkę.
7. Zaimki mogą mieć dłuższą lub krótszą formę, np: mnie - mi, tobie - ci, jego - go, jej - niej, ciebie - ci.
Zaimki w długiej formie stosujemy, gdy:
- używamy ich na początku zdania: Mnie się to nie podoba.
- są na końcu zdania, jeżeli kładziemy akcent na odbiorcę: Oddałam przecież pieniądze tobie.
- łączą się z przyimkiem: Do ciebie mówię!
- występuje samodzielnie: Czyja jest ta płyta? - Jego.
Zaimki w krótkiej formie stosujemy, gdy:
- występują w środku zdania: Nie mogę ci wiele dać.
- są użyte bezpośrednio po czasowniku: Daj mi ten zeszyt.
