Lalka - Gatunek literacki

Dzieło Prusa jest przykładem powieści. Zgodnie z wymogami gatunku w Lalce możemy wskazać płaszczyznę narracji oraz świata przedstawionego, w skład którego wchodzi rozbudowana, wielowątkowa fabuła (tu: wątek główny – koleje życia Stanisława Wokulskiego, poboczne – dzieje np. Minclów, Rzeckiego, Łęckich), a także bohaterowie oraz czas i miejsce akcji. Możemy również dookreślić przynależność gatunkową powieści, wskazując na jej realistyczny charakter, który przejawia się w autentyczności topografii Warszawy (np. nazwy ulic), dbałości o tło historyczne (np. wiosna ludów), bogactwie szczegółów z życia arystokracji (np. opis strojów) oraz autentyczności wydarzeń kulturalnych stolicy (spektakl teatralny czy kwesta miały miejsce w historycznie dającej się sprecyzować rzeczywiści). Uprawdopodobnieniu, dość konwencjonalnej fabuły miłosnej, opartej na nieszczęśliwym uczuciu, niemożliwym do zrealizowania przez różnice społeczne, służyła psychologizacja postaci. Jest to pewne novum, którego doniosłość była tak znacząca, że Janina Kulczycka-Saloni uznała Lalkę za klasyczny przykład powieści psychologicznej. Inny badacz literatury – Henryk Markiewicz, ze względu na autentyzm przedstawienia społeczeństwa, wyraził pogląd, że dzieło Prusa można sklasyfikować jako powieść-panoramę społeczną, która posiada również cechy powieści-kroniki. Prekursorska była również technika narracji, jaką zastosował Prus. Wprowadził bowiem pisarz trzy typy narracji. Pierwsza, tradycyjna tzw. autorska charakteryzuje się występowaniem wszechwiedzącego narratora, dzięki któremu poznajemy między innymi myśli bohaterów. Druga – pamiętnikarska wynika z wprowadzenia w obrębie jednego gatunku (tj. powieści) innej formy literackiej (tj. pamiętnika pisanego przez starego subiekta Rzeckiego). Trzecia tzw. personalna cechuje się tym, że jest subiektywna, bowiem o wydarzeniach dowiadujemy się od któregoś z bohaterów (tj. tzw. oddanie głosu postaci). Ten rodzaj narracji występuje najczęściej podczas prezentacji obserwacji Stanisława. Dzięki różnym „źródłom” informacji, opisywane wydarzenia są oświetlone z kilku stron, dzięki czemu powieść zyskuje na autentyzmie. Kwestia narracji budziła niezadowolenie współczesnych Prusowi krytyków. Aleksander Świętochowski zarzucał autorowi, że zapominał o pewnych postaciach lub, co gorsza, o ich przeszłości. Zatem, w ocenie krytyka, pisał twórca bez planu i chaotycznie. Podawał sprzeczne informacje np. o śmierci żony Wokulskiego (krytyk nie dostrzega, że raz o powodach zgonu nieboszczki mówi radca Węgrowicz – plotkarz, a raz przyjaciel Wokulskiego – Rzecki). Zatem to, nad czym późniejsi badacze literatury się zachwycali, budziło niezrozumienie i sprzeciw współczesnych. Nowością w obrębie powieści była również otwarta kompozycja, dzięki której czytelnik musi sam rozważyć możliwe zakończenia. Na artyzm powieści składa się również indywidualizacja postaci, przejawiająca się bardzo wyraźnie na płaszczyźnie języka bohaterów oraz humor (por. komizm sytuacyjny wprowadzony dzięki kreacjom studentów).