Dżuma - Opracowanie lektury

Geneza utworu
Albert Camus napisał Dżumę po II wojnie światowej, która miała ogromny wpływ na jego poglądy i twórczość. Powieść została wydana po raz pierwszy w 1947 roku.

Znaczenie tytułu
Tytuł powieści może być rozpatrywany dwojako - w znaczeniu dosłownym i przenośnym.

Znaczenie dosłowne - dżuma w powieści rozpatrywana jest jako choroba zakaźna. Autor podporządkowuje jej bieg wydarzeń - opisuje jej rozwój, metodologię walki i pokonanie choroby. Dżuma ma podłoże bakteryjne, występuje u gryzoni (szczególnie szczurów) i innych ssaków. Występuje w trzech postaciach (dymienicznej, posocznicowej i płucnej), przenoszona jest drogą kropelkową. Nieleczona powoduje zgon chorego w przeciągu pięciu dni. Objawy dżumy to dreszcze, wysoka gorączka, silne bóle głowy, później pojawia się powiększenie węzłów chłonnych. Postaci płucnej towarzyszy suchy kaszel z krwiopluciem. Pierwsze informacje o chorobie pochodzą z okresu panowania cesarza Justyniana (VI w). Epidemia dżumy przybyła do Europy z Afryki Północnej i w ciągu pół wieku zmarło na nią sto milionów ludzi. W późniejszych czasach, Europa jeszcze jeszcze kilkakrotnie walczyła z chorobą.

Znaczenie metaforyczne

Dżuma jako żywioł i zaraza - jak każdy kataklizm spada na ludzi niespodziewanie. Tak też stało się w Oranie - mieście w którym rozgrywa się akcja powieści. Dżuma staje się więc symbolem tego, co jest nieznane, na co człowiek nie ma wpływu i z czym przychodzi mu się zmierzyć. Dżuma to zagrożenie, którego nie da się przewidzieć.

Dżuma jako zło - Camus przedstawia teorię, że w każdym człowieku jest pierwiastek zła, niezależnie od jego woli. Jest ukryte i uaktywnia się w momencie zagrożenia. Nasze zachowanie w sytuacji kryzysowej zaraża innych ludzi. Obrazują to słowa Jeana Tarrou:
Zło jest w każdym z nas i w relacjach międzyludzkich nieustannie zarażamy się od innych.

Poza tym Camus mówi:
Każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem nie jest od niej wolny. I trzeba czuwać nad sobą nieustannie, żeby w chwili roztargnienia nie tchnąć dżumy w twarz drugiego człowieka i żeby go nie zakazić.
Wg Camusa wewnętrznego zła nie można pokonać, można je uśpić na pewien czas i liczyć na to, że się nie obudzi, co jednak jest mało prawdopodobne:

[…] bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika, że może przez dziesiątki lat pozostać uśpiony w meblach i w bieliźnie, że czeka cierpliwie w pokojach, w piwnicach, w kufrach, w chustkach i w papierach, i że nadejdzie być może dzień, kiedy na nieszczęście ludzi i dla ich nauki dżuma obudzi swe szczury i pośle je, by umierały w szczęśliwym mieście.

Fakt, że zło jest w każdym człowieku i jest częścią świata nie oznacza jednak że możemy je ignorować i usprawiedliwiać. W jego obliczu ludzie przyjmują różne postawy działania - niektórzy są bierni, inni cieszą się z wybuchu epidemii, ale są też tacy, jak doktor Bernard Rieux, którzy buntują się przeciwko niemu i przyjmują postawę heroiczną.

Przez głupotę, lekkomyślność i skłonność do łatwego życia prowokujemy mroczne siły, które wyzwalają się w nas i między nami. Możemy stawić im czoła, ryzykując życie, albo poddać się bez walki.

Dżuma jako wojna – choroba jest metaforą wojny, na co mogą wskazywać lata w jakich rozgrywa się akcja powieści. Wojna w rozumieniu Camusa jest konsekwencją zła jakie tkwi w człowieku. W powieści w wyniku wybuchu epidemii miasto Oran zostaje zamknięte - nie można do niego ani wjechać ani wyjechać. Ludzie przymusowo są odseparowani od reszty świata i przestrzeń w której przyszło im żyć zaczyna rządzić się własnymi prawami - dochodzi do kradzieży, zamieszek i egzekucji. Miejscem izolacji, które przywodzi na myśl getto, jest stadion - tutaj przebywają odizolowani od mieszkańców miasta zarażeni, opuszczeni i zapomniani przez rodziny. Bram wejściowych na stadion pilnują strażnicy, którzy mają prawo strzelać do tych, którzy chcą uciec. W Oranie także funkcjonuje krematorium, w którym spalane są ciała zarażonych.

Dżuma jako totalitaryzm – system totalitarny jest niehumanitarny i odczłowieczający, jego celem jest izolacja najpierw jednostki, później całego społeczeństwa. Atakuje najsłabsze jednostki, które nie mają kręgosłupa moralnego i tak jak dżuma zaczyna niszczyć wewnętrznie chorego, następnie przenosi się na pozostałych. Oran jest zamknięty (to podstawowa cecha państwa totalitarnego), panuje tu inwigilacja i brak przepływu informacji.

Dżuma jako absurd – Camus przedstawia w Dżumie myśl egzystencjalistów, którzy uważają, że człowiek żyje w ciągłym zagrożeniu i niepewności, czy nie nadejdzie śmierć. W tym znaczeniu dżuma jest jak los wygrany na loterii w negatywnym ujęciu - nie można przewidzieć kogo zaatakuje i kto umrze. Dżuma jest niesprawiedliwością, ironią losu, przynosi śmierć pozbawioną jakiegokolwiek sensu, dlatego Camus proponuje postawę buntu:

Cała rzecz polegała na tym, by nie pozwolić umrzeć i zaznać ostatecznej rozłąki możliwie wielkiej liczbie ludzi, a jedynym środkiem była walka z dżumą. Nie jest to prawda godna podziwu, lecz prawda logiczna.

Znaczenie motta
Jest rzeczą równie rozsądną ukazać jakiś rodzaj uwięzienia przez inny. Jak ukazać coś, co istnieje rzeczywiście, przez coś co nie istnieje.
Camus użył słów z Dziennika roku zarazy oparty na obserwacjach i zapiskach najważniejszych wydarzeń zarówno publicznych jak i prywatnych, które zaszły w Londynie podczas wielkiego nawiedzenia 1665 roku.- tekstu Daniela Defoe, który opisywał zarazę jaka dotknęła Londyn w XVII wieku. Camus postanowił, że akcja jego powieści będzie odbywać się zamkniętej przestrzeni. Tekst Defoe jest reportażem wydarzeń, natomiast Camus w Dżumie oprócz opisu i przebiegu samej choroby przedstawia zachowania ludzi w jej obliczu i zastanawia się jak wpłynęła na ich życie.