| Stenocephalidae | |||||
| Dallas, 1852 | |||||
_Dicranocephalus_agilis_dorsal.jpg.webp) Dicranocephalus agilis | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Podrząd | |||||
| Infrarząd |
Pentatomomorpha | ||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina |
Stenocephalidae | ||||
| Rodzaj |
Dicranocephalus | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
|
Cimex nugax Fabricius | |||||
| |||||
Stenocephalidae – rodzina pluskwiaków z podrzędu różnoskrzydłych i nadrodziny Coreoidea. Należy do niej 30 opisanych gatunków sklasyfikowanych w jednym tylko rodzaju: Dicranocephalus. Są to fitofagi ssące soki roślin, głównie wilczomleczowatych. Naturalnie występowały tylko na półkuli wschodniej, ale zawleczono je do obu Ameryk.
Morfologia
Pluskwiaki o wydłużonym, raczej wąskim ciele długości od 8 do 15 mm, mającym w zarysie równoległe boki[1]. Ubarwione są szarobrązowo, brązowo lub brązowożółto[1][2][3] i porośnięte czarnym owłosieniem przeciętnej długości[3]. Głowa jest ciemno ubarwiona, wydłużona, prostokątna lub prawie trójkątna w obrysie, o policzkach wyciągniętych przed nadustek i stykających się ze sobą[1][3] oraz krótkich i rozszerzonych bukulach[2]. Oczy złożone wystają poza zarys głowy, aczkolwiek pozostają w niej zagłębione na około trzecią część średnicy[3]. Oprócz nich za narządy wzroku służą przyoczka umieszczone w pobliżu przedniego brzegu przedplecza[2]. Długie czułki zbudowane są z czterech walcowatych członów[3][2]; pierwszy z nich jest krótki i czarny, dwa kolejne wydłużone i dwubarwne, a ostatni najdłuższy, lekko łukowato zakrzywiony i porośnięty srebrzystymi włoskami[3].
Przedplecze jest mocno wydłużone i ma trapezowaty kształt[3][2]. Trójkątna tarczka jest ciemna u nasady i jasna na wierzchołku. Półpokrywy mają jednolicie brązowe ubarwienie i słabo zaznaczone użyłkowanie[3]. Na zakrywce obecne są dwie komórki nasadowe, mała i duża, z których odchodzą liczne żyłki podłużne[1][2]. Ujścia gruczołów zapachowych zatułowia są dobrze widoczne powyżej bioder środkowej pary odnóży. Odnóża są dwubarwne[3].
Odwłok jest jaśniejszy od tułowia; ma pomarańczowoczerwone tergity i wyraźnie dwubarwną listewkę brzeżną[3]. Wszystkie przetchlinki odwłoka leżą na brzusznej jego stronie, a trichobotria na piątym i szóstym sternicie przesunięte są na bok i zgrupowane wokół przetchlinek[1][2]. Samiec charakteryzuje się pygoforem z otworem genitalnym i wyrostkiem środkowym położonymi grzbietowo oraz szeroką fallosomą[2]. Samica ma całkowicie podzielony siódmy sternit odwłoka i lancetowate, pozbawione trzeciej walwuli pokładełko[1][2]. Jej zbiornik nasienny jest zesklerotyzowany i zaopatrzony w kulistą nabrzmiałość u wierzchołka[2].
Jaja mają podługowaty kształt i zaopatrzone są w od 4 do 9 wyrostków mikropylowych[1]. Larwy mają ujścia grzbietowych gruczołów zapachowych odwłoka zlokalizowane między tergitami czwartym i piątym oraz między piątym i szóstym[1][2].
Ekologia i występowanie
Owady te są fitofagami ssącymi soki roślin i bytującymi na nich. Większość gatunków związana jest pokarmowo z przedstawicielami wilczomleczowatych, zwłaszcza z wilczomleczami[3][2][1]. U kilku gatunków stwierdzono polifagizm; żerują one także na przedstawicielach berberysowatych, cyprysowatych, sosnowatych i wrzosowatych[2]. Niektóre Stenocephalidae są wektorami pierwotniaków z rodzaju Phytomonas, bytujących w soku mlecznym wilczomleczowatych[3]. Samice składają jaja na powierzchni pędów[1][2]. Zimowanie gatunków europejskich odbywa się m.in. pod kamieniami. Imagines przylatują do sztucznych źródeł światła[2].
Rodzimy zasięg Stenocephalidae obejmuje półkulę wschodnią. Najliczniej reprezentowane są w strefie tropikalnej i subtropikalnej Starego Świata[1][2][3]. W krainie palearktycznej występuje 18 gatunków, z których trzy stwierdzono w Polsce (zobacz: Stenocephalidae Polski)[3]. Z Australii wykazano tylko D. aroonanus[2]. Ponadto pojedyncze gatunki palearktyczne zawleczono na półkulę zachodnią: na Galapagos, do Meksyku i Ekwadoru[3].
Taksonomia
Takson ten wprowadzony został w 1852 roku przez Williama Sweetlanda Dallasa w randze rodziny[4]. Współcześni autorzy wyróżniają w obrębie tej rodziny tylko rodzaj Dicranocephalus, aczkolwiek jeszcze pod koniec XX wieku wyróżniany bywał rodzaj Psotilnus, który obecnie traktuje się jako jego synonim[1][2][5]. Rodzaj Dicranocephalus wprowadzony został w 1826 roku przez Carla Wilhelma Hahna[6]. Wcześniej, w 1825 roku Pierre André Latreille opisał ten rodzaj pod francuskojęzyczną nazwą zwyczajową Sténocéphale[7], ale nazwę naukową Stenocephalus wprowadził tenże autor później, w 1829 roku[8]. W 1840 roku John Obadiah Westwood jako pierwszy zsynonimizował Stenocephalus z Dicranocephalus[9]. Mimo to przez ponad stulecie wciąż używano nazwy Stenocephalus i to od niej w 1852 roku Dallas utworzył nazwę rodziny[5][4]. Dopiero w 1935 roku Hans F.E.J. Stichel przywrócił nazwę Dicranocephalus, uznając jej priorytet[10]. Jednak dla rodziny priorytetową pozostaje nazwa Stenocephalidae, a nie Dicranocephalidae, wprowadzona w 1935 roku przez Hansa Hedicke[5].
Thomas J. Henry w 1997 roku opublikował wyniki analizy filogenetycznej infrarzędu, zgodnie z którymi grupą siostrzaną Stenocephalidae są Hyocephalidae[11], przy czym hipotezę taką wysuwał już w poprzednich dekadach Carl W. Schaefer[12][13].
Do rodziny tej należy 30 opisanych gatunków[5]:
- Dicranocephalus agilis (Scopoli, 1763)
- Dicranocephalus albipes (Fabricius, 1781)
- Dicranocephalus alticolus (Zheng, 1981)
- Dicranocephalus aroonanus Brailovsky, Barrera, Göllner-Scheiding & Cassis, 2001
- Dicranocephalus brevinotum (Lindberg, 1935)
- Dicranocephalus caffer (Dallas, 1852)
- Dicranocephalus femoralis (Reuter, 1888)
- Dicranocephalus ferganensis (Horváth, 1887)
- Dicranocephalus ganziensis (Ren, 1990)
- Dicranocephalus haoussa (Villiers, 1950)
- Dicranocephalus hirsutus Moulet, 1993
- Dicranocephalus insularis (Dallas, 1852)
- Dicranocephalus kashmiriensis Lansbury, 1966
- Dicranocephalus lateralis (Signoret, 1879)
- Dicranocephalus lautipes (Stål, 1860)
- Dicranocephalus marginatus (Ferrari, 1874)
- Dicranocephalus marginicollis (Puton, 1881)
- Dicranocephalus medius (Mulsant & Rey, 1870)
- Dicranocephalus mucronifer (Stål, 1860)
- Dicranocephalus pallidus (Signoret, 1879)
- Dicranocephalus panelii Lindberg, 1959
- Dicranocephalus pilosus (Bergroth, 1912)
- Dicranocephalus prolixus Lansbury, 1965
- Dicranocephalus pseudotestaceus Lansbury, 1966
- Dicranocephalus punctarius (Stål, 1866)
- Dicranocephalus punctipes (Stål, 1873)
- Dicranocephalus putoni (Horváth, 1897)
- Dicranocephalus schmitzi Göllner-Scheiding, 1996
- Dicranocephalus setulosus (Ferrari, 1874)
- Dicranocephalus testaceus (Stål, 1860)
Przypisy
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Randall T. Schuh, James Alexander Slater: True bugs of the world (Hemiptera:Heteroptera): classification and natural history. Cornell University Press, 1995, s. 283-284. ISBN 0-8014-2066-0. (ang.).
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 G. Cassis, Gordon F. Gross: Zoological catalogue of Australia: Hemiptera: Heteroptera (Pentatomomorpha). CSIRO Publishing, 2002.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Barbara Lis, Adam Storiński, Jerzy A. Lis: Heteroptera Poloniae 1: Coreoidea. Bytom: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy "Plik", 2008, s. 12-18. ISBN 978-83-7164-568-6.
- 1 2 W.S. Dallas: List of the Specimens of Hemipterous Insects in the Collection of the British Museum. Part 2. London: Taylor & Francis, 1852, s. 369-592.
- 1 2 3 4 Coreoidea SF Team, David C. Eades: family Stenocephalidae. [w:] Coreoidea Species File (Version 5.0/5.0) [on-line]. [dostęp 2020-04-15].
- ↑ Carl Wilhelm Hahn: Icones ad monographium Cimicum. Nurnberg: Lechner, 1826.
- ↑ P.A. Latreille: Familles Naturelles du Règne Animal, exposées succinctement et dans un ordre analytique, avec l'indication de leurs genres. Paris: J.-B. Baillière, 1825.
- ↑ P.A. Latreille: Dictionnaire Classique d'Histoire Naturelle 15. de Bory Saint-Vincent, 1829.
- ↑ John O. Westwood: An introduction to the modern classification of insects. Synopsis of the genera of British insects. London: Longman, Orme, Brown, Green, and Longmans, 1840.
- ↑ H.F.E.J. Stichel: Illustrierte Bestimmungstabellen der deutschen Wanzen (Hemiptera-Heteroptera). 1935.
- ↑ T.J. Henry. Phylogenetic analysis of family groups within the infraorder Pentatomomorpha (Hemiptera: Heteroptera), with emphasis on the Lygaeoidea. „Annals of the Entomological Society of America”. 90 (3), s. 275–301, 1997.
- ↑ C.W. Schaefer. The morphology and higher classification of the Coreoidea (Hemiptera: Heteroptera). Parts III. The families Rhopalidae, Alydidae, and Coreidae. „Miscellaneous Publications of the Entomological Society of America”. 5, s. 1-76, 1965.
- ↑ C.W. Schaefer. The morphology and relationships of the Stenocephalidae and Hyocephalidae (Hemiptera: Heteroptera: Coreoidea). „Annals of the Entomological Society of America”. 74, s. 83-95, 1981.